[Column] Academische vrijheid

Naar aanleiding van mijn eerdere columns over klimaatactie (zie hier en hier) heb ik met enige regelmaat discussies met collega’s over het verbreken van de banden tussen universiteit en fossiele industrie, en het idee om vakken over de klimaatcrisis in alle curricula verplicht te stellen. Verrassend veel mensen blijken beide voorstellen enorm radicaal te vinden. En bijna altijd beroepen ze zich daarbij op het principe van academische vrijheid om te claimen dat die dingen écht niet kunnen. Maar wat mij betreft gaat die vlieger niet op.

Academische vrijheid is geen absoluut, op zichzelf staand principe. Het is onderdeel van een soort maatschappelijk contract: de gemeenschap betaalt je salaris en je gereedschap en in ruil daarvoor vraagt ze onafhankelijk, integer onderzoek en denkwerk. Academische vrijheid bestaat om dát te garanderen. Normaliter geldt ‘wie betaalt, bepaalt’. Academische vrijheid is een middel om dat patroon te doorbreken.

Zodra je geld aanneemt van derden – zeker als dat private partijen met winstoogmerk zijn – dan gaat die deal kapot. Dan wordt het moeilijk om erop te vertrouwen dat jouw werk niet beïnvloedt wordt door private belangen, al is het maar onbewust, of doordat alleen díe onderzoekers financiering binnenhalen wiens (oprechte) ideeën de belangen van aandeelhouders niet in de weg zitten. Hier zou wat mij betreft meer discussie over moeten zijn. Ingenieurswerk is immers bijna per definitie verweven met industriële belangen.

‘Eigenlijk zou je geen enkele commerciële partij een leerstoel moeten laten financieren’

Hoe dan ook, het accepteren van financiering valt volgens mij niet onder academische vrijheid. En leerstoelen die direct betaald worden door de fossiele industrie kunnen echt niet meer. Eigenlijk zou je geen enkele commerciële partij een leerstoel moeten laten financieren. Maar voor bedrijven wiens belangen in direct conflict zijn met de leefbaarheid van de planeet lijkt het me helemaal een uitgemaakte zaak.

Dan het voorstel om klimaatonderwijs standaard in alle curricula op te nemen. Het college van bestuur zegt dat dit niet van bovenaf op te leggen is. Ook collega’s die ik spreek steigeren bij het idee van welke verplichting dan ook – want ‘academische vrijheid!’. Ik vind dat te gemakkelijk. De recente hype rondom artificial intelligence was nog niet losgebarsten, of er kwam van bovenaf een push om een vijftien studiepunten groot programma als optie in te bouwen in elke masteropleiding. Rondom ondernemerschap is er ook een universiteitsbreed programma dat structureel reclame maakt voor keuzevakken en hele studieonderdelen – centraal georganiseerd en van bovenaf gepusht.

Dus misschien is het niet te verplichten, maar als je serieus bent over het belang van aandacht voor de klimaatcrisis, dan zet je als de wiedeweerga een centraal georganiseerd, gefinancierd en te pas en te onpas gepusht programma voor keuzevakken, minors en masterprojecten op – zoals dat voor AI en entrepreneurship dus ook gebeurt.

Wat van bovenaf onnodig traag gaat, begint van onderop gelukkig te komen. Studenten komen in actie. En bij mijn eerste keer op de A12 afgelopen zaterdag bleek ook dat de Delftse tak van Scientist Rebellion gestaag groeit.

Bob van Vliet is docent bij de faculteit 3mE en gespecialiseerd in ontwerponderwijs. Reacties zijn welkom via B.vanVliet@tudelft.nl.

Bob van Vliet / Columnist