Waarom Chinese studenten zich uitgerekend nu laten horen

TU-studente Ronghua kreeg eind november kippenvel toen ze WeChat opende, een mobiel platform dat Chinezen regelmatig gebruiken. Vrijwel elke foto, filmpje of tekst op haar tijdlijn ging over demonstraties die vlak daarvoor waren uitgebroken. Het waren boze teksten van mensen die coronaregels zat waren of foto’s en video’s van demonstranten die blanco vellen papier omhoog hielden. Onder hen waren veel studenten, zag Ronghua. “Ik dacht: voor het eerst durven mensen van mijn generatie openlijk iets te zeggen”, vertelt ze.

Niet veel later nadat Ronghua haar telefoon weer had neergelegd, gingen beelden van baizhi gaige (‘revolutie van het witte papier’) de wereld over. Hoewel buitenlandse journalisten in groten getale bij protesten in stadscentra aanwezig waren, waren ze niet bij demonstraties op Chinese campussen aanwezig. Toch is het via sociale media mogelijk om een beeld te krijgen van wat er zich daar de afgelopen anderhalve week afspeelde. Volgens journalisten van University World News, die berichten, video’s en foto’s op sociale media analyseerden, is op zeker 100 universiteiten gedemonstreerd. Dat varieerde van een enkele student die een blanco vel papier omhooghield, tot bijeenkomsten met tientallen studenten. Op Weibo, de Chinese variant van Twitter, gingen lijsten rond met de namen van universiteiten waar volgens Chinese internetgebruikers protesten waren (zie onderstaande afbeelding).

Angst voor represailles

Ronghua is een schuilnaam. De TU-studente vreest dat zij of haar familieleden in de problemen komen als de Chinese autoriteiten ontdekken dat ze met een Nederlandse journalist heeft gepraat. Andere Chinese studenten die Delta sprak, delen die angst. Ook zij hebben een schuilnaam. Waarom ze toch reageerden op een interviewverzoek? “Dit is mijn manier om iets te doen”, zegt Ronghua. Studente Jinhua: “Mijn medestudenten in China komen sowieso in de problemen als ze met de pers praten. Doordat ik in het buitenland zit, heb ik net iets meer vrijheid, ook al word ook ik in de gaten gehouden. Door met jou te praten kan ik het verhaal van mijn demonstrerende medestudenten bekender maken in het buitenland.”

Aanleiding voor de protesten was een brand in een flatgebouw waarbij tien bewoners om het leven kwamen die vanwege covid in quarantaine zaten. Al gauw keerden de protesten zich tegen Chinese corona-restricties. Het land hanteerde tot begin november een ‘zero covid’-beleid, al verschillen maatregelen per provincie, regio of stad. Veel demonstranten vinden maatregelen onnodig streng. Zo werden in sommige steden complete wijken hermetisch afgesloten wanneer één positief geval was gevonden. In andere steden moesten inwoners eerst een coronatest doen voordat ze met het openbaar vervoer mochten.

Campus in lockdown 

Op Chinese campussen is het beleid minstens zo streng, zien Chinese studenten in Delft. Studenten wonen op Chinese universiteiten relatief dicht op elkaar, doordat ze vaak met vier tot twaalf studenten één kamer delen. “Op universiteiten van vrienden moet het hele gebouw in lockdown zodra één student positief is getest. Dat slaat nergens op. De maatregelen wegen in onze ogen niet op tegen de risico’s van een besmetting”, zegt student Leung. TU-student Viktor: “Op de universiteit van vrienden gold afgelopen weken een algehele lockdown. Colleges volgden ze online en de universiteit bezorgde eten aan de deur.”

Dit jaar hebben Chinezen al meerdere keren gedemonstreerd tegen de covidmaatregelen. Zo protesteerden half november inwoners van de Chinese stad Guangzhou en hing half oktober een boze inwoner een spandoek met leuzen aan een brug in Beijing. Waarom sloten uitgerekend nu zoveel studenten zich bij de landelijke protestgolf aan? Volgens studente Jinhua heeft dit vooral te maken met de uitzichtloosheid van het covidbeleid. “Mensen zijn het zat. De maatregelen zijn niet alleen streng, maar het is niet duidelijk wanneer er een eind aan komt. Mensen in quarantaine krijgen de zwaarste klappen, maar ook studenten hebben er last van. Ik heb op Weibo veel posts gelezen waarin studenten vertellen hoe hun mentale gezondheid achteruit is gegaan. Zelf moest ik – toen ik nog in China woonde – zes maanden in lockdown. Ik kon toen alleen praten met mijn ouders en grootouders. Dat is zwaar, want ik wilde dolgraag mijn vrienden en klasgenoten zien.”

‘Mijn generatie moet zich uitspreken’ 

TU-student Thi ziet de protesten als een bredere beweging. Hij vindt dat zijn generatie verplicht is om zich uit te spreken. “We zijn allemaal eind vorige eeuw of begin deze eeuw geboren. In tegenstelling tot onze ouders hebben we geen tijden van armoede en honger gekend. We zijn juist opgegroeid in welvaart met het idee dat de toekomst altijd beter zou zijn. Maar nu – met al die covidrestricties – blijkt dat niet te kloppen. Tegelijkertijd hebben we de afgelopen jaren censuur zien toenemen en vrijheid van meningsuiting zien afnemen. Ik ben bang dat de generatie na ons in een soort Noord-Korea beland als we ons nu niet uitspreken.”

Volgens een deel van de studenten die Delta sprak, zijn demonstreerden Chinese studenten vorige week in Amsterdam. Een aantal TU-studenten deed ook mee, al durfde niet iedereen dat. “Ik was in Amsterdam, maar ik hield me afzijdig”, zegt Thi. “Bij zo’n demonstratie zijn ook studenten aanwezig die je verklikken bij de autoriteiten.” Een Chinese studente vertelde eerder deze week tegen de NOS dat een medestudent van haar in de problemen is gekomen na deelname aan een protest. “De politie heeft ingebroken in het huis van zijn oma en haar vervolgens gedwongen hem te videobellen. Vervolgens hebben ze hem bedreigd.”

De campusprotesten begonnen zaterdagavond 26 november op een universiteit in de Chinese stad Nanjing, twee dagen na de brand in Ürümqi. Tegen zondagmiddag kwamen ook studenten op andere Chinese campussen bijeen, waaronder op die van de prestigieuze universiteit Tsinghua. Hoewel buitenlandse journalisten niet bij de campus-protesten aanwezig waren, zag TU-alumnus Martijn de Geus met eigen ogen wat er gebeurde op Tsinghua. Hij is er universitair docent en woont een paar honderd meter van de plek waar studenten van demonstreerden. De Geus praat op persoonlijke titel met Delta. “Hier was de demonstratie vooral een soort bijeenkomst waarbij studenten om de beurt een verhoging op stapten om hun mening te verkondigen. De sfeer was rustig.” Hij schat dat er tientallen studenten aanwezig waren.

Volgens zowel De Geus als buitenlandse media beloofden bestuurders van Tsinghua vlak nadat de demonstratie begon om bijeenkomsten over covid te houden. “Studenten konden er vragen stellen en hun mening uiten”, zegt De Geus. “Bij de eerste bijeenkomst waren vijftig studenten fysiek en duizenden online aanwezig. Ze stelden vragen over de gevolgen die covid heeft voor hun lessen of labexperimenten, maar ook over de demonstraties zelf. Ze wilden weten of deelname aan de protesten negatieve gevolgen voor ze zou hebben.” Volgens buitenlandse media zoals University World News beloofden universiteitsbestuurders dat demonstrerende studenten niet in de problemen zouden komen, al wilden ze hier geen schriftelijke bevestiging van geven. In de hieropvolgende dagen heeft de universiteit soortgelijke bijeenkomsten gehouden. “Dat heeft de zere angel er uit gehaald”, zegt De Geus.

Versoepeling

Op 11 november voerde de centrale Chinese overheid al versoepelingen door in het covid-beleid. Volgens Chinese studenten in Delft hebben de protesten voor een versnelling van verdere versoepelingen gezorgd. “Mijn moeder hoeft sinds deze week bijvoorbeeld geen test meer te doen als ze met de metro wil reizen”, zegt Jinhua. Zondag kwamen verschillende grote steden zoals Shenzhen en Shanghai terug op hun covid-maatregelen en woensdag maakte de Nationale Gezondheidscommissie van China een tienpuntenplan bekend. Gebouwen en wijken worden niet langer volledig afgesloten zodra er een bewoner positief test op corona. Ook het testregime wordt minder streng.

‘Later betaal je de rekening, zeggen we in China’ 

Toch gingen studenten volgens buitenlandse persbureaus op Nanjing Tech University en Wuhan University maandag nog de campus op. Zij moesten juist in lockdown nadat er één positief coronageval was ontdekt.

Chinese studenten in Delft wachten af wat er de komende weken gebeurt in China. “Ik denk niet dat mensen opnieuw zullen demonstreren. De maatregelen zijn versoepeld, dus het doel is bereikt”, zegt Viktor. TU-student Lifen vreest dat deelname aan de protesten onvoorziene gevolgen kan hebben voor studenten. “Bijvoorbeeld dat ze over een poosje alsnog worden opgepakt. Of dat ze in de toekomst minder gemakkelijk aan een baan komen omdat ze bekend komen te staan als ‘onruststokers’. Ze vervolgt: “In China hebben we een gezegde genaamd qiūhòusuànzhàng, wat betekent dat je later de rekening betaalt.”

Delta heeft tientallen Chinese studenten benaderd voor dit artikel. Een aantal van hen wilde meewerken. Een deel van de gesprekken vond face to face plaats, een ander deel van de gesprekken digitaal. De echte namen van de deelnemende studenten zijn bekend bij de redactie van Delta. Een aantal Chinese universiteiten in dit artikel is niet bij naam genoemd. Dat is gedaan op verzoek van de deelnemende studenten.