‘Ook in bètawetenschappen worden vrouwen niet serieus genomen, ik wil begrijpen hoe dat kan’

Zodra harpist en ‘muzikaal journalist’ Andrea Voets (35) neerploft, begint ze een spervuur van vragen. “Wat heb je gestudeerd en waar werk je nu?”, wil ze weten. “Delta…”, vervolgt ze nadenkend, “…was er op de TU Delft niet veel gedoe? Daar hoorde ik iets over in het radioprogramma Argos.” Dat juist de geïnterviewde de eerste vragen stelt, typeert Voets. Ze is altijd op zoek naar de verhalen van anderen. Naar die éne anekdote die nog jaren blijft hangen en die later mogelijk terugkeert in haar werk.

Zoals die van de Italiaanse leeftijdsgenoot die boos wegliep van een feestje na een clichématige grap over de maffia. “Toen ik vroeg wat er was gebeurd, vertelde hij dat hij achter de snelweg woonde waar onderzoeksrechter Giovanni Falcone is opgeblazen.” Het was het startpunt van de podcastreeks Millennial History, waarvoor ze tussen 2018 en 2021 tien millennials interviewde die als kind belangrijke gebeurtenissen in de Europese geschiedenis hebben meegemaakt.

Eerder maakte Voets onder meer de klassieke voorstelling While We Live – die NRC plaatste in het lijstje Beste Klassieke Muziek van 2020 – over eenzaamheid. Ook speelde ze het documentaire-concert Xenitia, over Grieken die naar het buitenland migreren nadat de economische crisis hun land verlamde.

Intellectuele ondermijning

En nu strijkt ze dus neer op de TU Delft met For Real. De voorstelling gaat over wat Voets ‘intellectuele ondermijning’ noemt. Veertien vrouwen van verschillende generaties en uit verschillende landen vertellen over het gebrek aan erkenning voor hun gedachten, werk en daden op basis van hun geslacht.

De belangrijkste inspiratiebron voor For Real was dit keer niet een anekdote van een bekende, maar het boek The Authority Gap: Why Women Are Still Taken Less Seriously Than Men, and What We Can Do About It van de Britse journalist Mary Ann Sieghart. Het toont met sociologisch onderzoek aan hoe vrouwen systematisch minder serieus worden genomen dan mannen.

Sieghart schrijft onder meer over auteur Catherine Nichols die haar manuscript naar ongeveer vijftig literair agenten stuurde en na drie maanden wachten slechts twee positieve reacties kreeg. Toen ze hetzelfde manuscript onder het mannelijke pseudoniem George verstuurde, kreeg ze vrijwel direct zeventien positieve reacties op een vergelijkbaar aantal inzendingen. “Toen ik dat las, dacht ik, ik móet hier een voorstelling over maken”, vertelt Voets.

‘Ik ben heel benieuwd hoe dit gaat vallen in Delft’

En dus verzamelde ze zestig uur aan interviews. Die bracht ze uiteindelijk terug tot veertig minuten. Bij seksisme gaat het volgens Voets te vaak over een lager salaris of beoordeeld worden op je uiterlijk. “Ik vind intellectuele ondermijning – seksisme op het verstand – veel kwalijker. Aan het voorbeeld van Nichols zie je dat ze niet alleen minder positieve reacties krijgt omdat ze vrouw is, maar ze moet ook nog eens langer op die reacties wachten. Haar carrière loopt letterlijk vertraging op.”

Vertrouwen in anderen

Voets komt naar de TU op uitnodiging van vrouwennetwerk Dewis, ter ere van Internationale Vrouwendag. Ze is ‘heel benieuwd hoe For Real zal vallen in Delft’. Juist de bètawetenschappen fascineren haar als het om intellectuele ondermijning gaat. “Je zou zeggen dat vrouwen juist daar serieus móeten worden genomen. Een wiskundige vergelijking komt uit of niet uit, een experiment slaagt wel of niet. Maar toch zijn er talloze schandalen en onderzoeken naar de positie van vrouwen binnen deze vakgebieden die het tegendeel bewijzen. “Hoe kán dat in godsnaam? Echt. Hóe? Ik wil dit graag begrijpen.”

Recente Delftse voorbeelden van intellectuele ondermijning vormen het opstappen van de prominente planeetwetenschapper Daphne Stam en de op LinkedIn veel gedeelde anti-acknowledgements van de onlangs gepromoveerde biofysicus Rachel Los. In haar dissertatie schreef ze onder haar acknowledgements een alinea over hoe ze sinds al sinds haar eerste jaar als student wordt ondermijnd vanwege haar sekse en wat dit met haar zelfbeeld doet. Wanneer Voets de tekst onder ogen krijgt zegt ze: “Wat goed en slim opgeschreven. Ik wil haar uitnodigen. Of in ieder geval even schrijven. Wow.”

Theatrale radioshow

In For Real wisselt Voets de vooraf opgenomen fragmenten af met antwoorden van het publiek op vragen als ‘wanneer voelde jij je onzichtbaar?’ Daar improviseert de harpist samen met Sarah Jeffery op blokfluit en George Dumitriu op altviool en gitaar ter plekke muziek bij. Live muziek, interviewfragmenten, publieksreacties: dit alles maakt dat Voets het een ‘theatrale radioshow’ noemt. Wie allergisch is voor publieksparticipatie, stelt Voets gerust. “Ik ben dat óók. Maar nu moest ik wel. Je kunt moeilijk een voorstelling over intellectuele ondermijning maken zonder de mensen om je heen naar hun ervaringen te vragen.”

Bekijk hier de trailer van For Real.

In de fragmenten die de voorstelling haalden, vertellen de geïnterviewden hoe intellectuele ondermijning hun eigenwaarde, relaties en vertrouwen in anderen beïnvloedt. Voor haar gaat de voorstelling uiteindelijk nog het meest over menselijke waardigheid. “Niet alleen vrouwen krijgen te maken met intellectuele ondermijning, het kan je ook overkomen als je een bepaalde huidskleur hebt of een accent. En het maakt zoveel kapot. Het is moeilijk om betekenisvolle relaties op te bouwen wanneer anderen niet zijn geïnteresseerd in wat je denkt. Je gaat twijfelen aan je eigen kunnen en mogelijkheden als mensen niet geloven dat je goed bent in wat je doet.”

‘Uiteindelijk hoop ik het morele kompas van mensen aan te zetten’

For Real staat al ruim een jaar op de planken. “Bezoekers zeggen dat ze het een hoopvolle voorstelling vinden, maar voor mij is ze gitzwart. Bij mij roept het onderwerp frustratie op over de onnodige onrechtvaardigheid van niet voldoende gehoord en gezien worden. Iedereen wordt daar slechter van.”

Over de voor de hand liggende vraag wat Voets met haar voorstelling wil bereiken, denkt ze even na. “Ik moet mijn woorden zorgvuldig kiezen, want ik wil mensen niet te veel sturen in hun ervaring”, legt ze uit. “Uiteindelijk hoop ik het morele kompas van mensen aan te zetten. Dat ze net iets anders naar de wereld gaan kijken en net iets anders gaan handelen. Wat er bij dat handelen hoort, laat ik aan hen.”

Zelf heeft Voets sinds For Real ook haar gedrag veranderd. “Je hoort vaak van vrouwen dat ze zich moeten inhouden om bijvoorbeeld niet boos over te komen. Ik ben mezelf minder gaan censureren. Ik denk en handel snel. Voorheen was ik bang dat mensen mij te intens zouden vinden, waardoor ik langzamer praatte en vaak liever was dan nodig. Nu laat ik anderen zich aanpassen aan míjn snelheid.”