Monstertjes van Frankenstein

/strong>

,,Evolutie gedefinieerd als de ‘verklaring voor het ontstaan van het leven en het ontstaan van de huidige biodiversiteit’ is een dogma dat bij nauwkeurige beschouwing nauwelijks wetenschappelijk onderbouwd is. Bewijs ervoor is op zijn best sporadisch. (%) Ik voorspel dat er een paradigmaverandering zal optreden rond Darwins evolutietheorie, die mijns inziens ernstig tekort schiet als verklaring voor de geschiedenis van deze wereld. Ik werd hier voor het eerst op geattendeerd door de boeken van Arie van den Beukel, emeritus hoogleraar bij de TU Delft.”

Bovenstaand citaat komt niet uit een rede van een kerkleider uit lang vervlogen dagen % het zijn uitspraken die nog maar pas werden gedaan door een van de grootste geleerden van de TU, nanotechnoloog prof.dr. Cees Dekker. Het kwam hem te staan op een frontale aanval van de Vereniging Skepsis, een groep wetenschappers en intellectuelen die zich verzet tegen ‘pseudowetenschap’ in de breedste zin van het woord.

Het gevecht tussen aantoonbare feiten en de dogma’s van het (bij)geloof staat centraal in ‘Tussen waarheid & waanzin’, de al bijna legendarische ‘encyclopedie der pseudowetenschappen’ van Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys, beide actief in Skepsis. Gelukkig heeft uitgever De Geus het alom geprezen standaardwerk eindelijk als betaalbare paperback uitgebracht. Dekker komt in de encyclopedie niet met naam en toenaam voor; Dekkers denkstroming, het creationisme, wél.

Fabels ontkrachten

Tussen waarheid & waanzin is een probaat medicijn tegen elk geloof in homeopathie, reïncarnatie en geesten. Trefzeker ontleden en ontkrachten de auteurs de ene na de andere pseudowetenschappelijke fabel. Van gemalen caviatestikels word je niet jonger, de lijkwade van Turijn is nep en hypnose is geen andere zijnstoestand, maar gewoon een vorm van diepe concentratie. Toch heeft de pseudowetenschap interessant genoeg niet alleen van doen met curieuze natuurgeneeswijzen en ander esoterisch gedoe. Ook dichter bij huis slaat de wetenschap geregeld om in waanzin. De pseudowetenschap ligt immers altijd op de loer waar mensen zich bezig houden met het vormen van hypothesen en de gaten in hun kennis gaan dichten met speculaties.

Wat dat betreft zijn pseudowetenschappelijke ideeën de onuitroeibare monstertjes van Frankenstein van de wetenschap. Nog steeds heeft ieder vakgebied een achterkamertje waar het broeit van de dwaalideeën. De bouwkundigen hebben fengshui, de geologen hebben het wichelroede lopen, de elektrotechnici de aardstralen en ‘elektroacupunctuur’. Zelfs een op het eerste gezicht onkreukbare professie als de wiskunde kent zo zijn dwalingen, zoals het geloof in de kwadratuur van de cirkel, in driedelingen van hoeken en in numerologie. Evenzeer ging de scheikunde in de jaren zestig voor gaas met het onderzoek naar een niet-bestaande, ‘nieuwe’ bestaanstoestand van water (‘polywater’), en kleunde de natuurkunde mis met onder meer het geloof in ‘zwart licht’ en in koude kernfusie.

Techniek

Ook de techniek ontkomt niet aan de pseudowetenschap. In het boek wemelt het van de rare apparaten om aura’s en kosmische energievelden te meten. Of wat te denken van de baquet van de Oostenrijkse paranormaal genezer Franz Anton Mesmer? Dat was een stalen vat gevuld met water, ijzervijlsel en stukjes glas, waarin genezend ‘dierlijk magnetisme’ werd opgewekt, dat vervolgens met behulp van een soort kachelpook werd doorgegeven aan zieken.

Minstens even interessant is hoe de waarheid achter de waanzin nu eigenlijk in elkaar steekt. Zo bestaan er vernuftige experimenten die laten zien dat er in een handpalm niets bijzonders staat, dat horoscopen onzin zijn en dat pendelen niet een significant betere manier is om iets te vinden. En o ja, in 1997 gaf de CIA toe dat talloze ufo-meldingen in werkelijkheid werden veroorzaakt door geheime testvliegtuigen % vandaar de befaamde geheimdoenerij van de Amerikaanse overheid.

Naar mate het boek vordert, dringt zich echter ook het besef op dat de wetenschap de goeroes, de paranormaalgelovers en de kwakzalvers nooit helemaal zal kunnen verslaan. Het gevecht tussen waarheid en waanzin is een op voorhand verloren strijd tegen een veelkoppige bierkaai die zich nu weer Jomanda noemt, dan weer ontpopt tot droomduider of frenoloog, en vervolgens weer de vorm aanneemt van een vliegende schotel of een Monster van Loch Ness.

Selectief omgaan

Helemaal volledig kan een encyclopedie der pseudowetenschappen daarom nooit zijn. Tussen waarheid & waanzin is eerder een geschiedenisboek, met daarin de opvallendste pseudowetenschappelijke ideeën van de afgelopen eeuwen. Iedereen die iets heeft met wetenschap hoort het in de kast te hebben. Op het nachtkastje mag trouwens ook: het boek is een van die zeldzame encyclopedieëndie je van kaft tot kaft kunt lezen, dankzij de begenadigde stijl waarin het is geschreven.

En Dekkers creationisme? Hulspas en Nienhuys stellen vast dat scheppingsgeloof niet kan worden gerekend tot het domein van de wetenschap omdat het niet is te ontkrachten met feitelijke tegenargumenten % waarvan er overigens talloze zijn. Voor de creationist is de Bijbel boven iedere kritiek verheven.

Waarna de auteurs er fijntjes op wijzen dat creationisten wel érg ‘selectief omgaan met de tekst die ze als vaststaand beschouwen’. ,,Zo wordt in de Bijbel overduidelijk gesteld dat de hemel een uit metaal gehamerd gewelf is en zijn er twee scheppingsverhalen. In het eerste spelen drooglegging en water een belangrijke rol en worden man en vrouw als laatste tegelijk geschapen en in het tweede wordt de man uit leem gevormd als de wereld nog een kale woestijn is, daarna komt de aanleg van een fraaie tuin en tenslotte wordt een en ander afgerond met de schepping van de vrouw uit een wat betere grondstof, namelijk mannenrib. Het Woord Gods moet dus flink geïnterpreteerd worden.”

Marcel Hulspas en Willem Nienhuys, Tussen waarheid & waanzin. Een encyclopedie der pseudowetenschappen. De Geus, 2002. _ 24,95.

Ook altijd gedacht dat het in de wetenschap gaat om onbetwistbare waarheden? Niets is minder waar, zo leert een rondgang door het boek ‘Tussen waarheid & waanzin’.

,,Evolutie gedefinieerd als de ‘verklaring voor het ontstaan van het leven en het ontstaan van de huidige biodiversiteit’ is een dogma dat bij nauwkeurige beschouwing nauwelijks wetenschappelijk onderbouwd is. Bewijs ervoor is op zijn best sporadisch. (%) Ik voorspel dat er een paradigmaverandering zal optreden rond Darwins evolutietheorie, die mijns inziens ernstig tekort schiet als verklaring voor de geschiedenis van deze wereld. Ik werd hier voor het eerst op geattendeerd door de boeken van Arie van den Beukel, emeritus hoogleraar bij de TU Delft.”

Bovenstaand citaat komt niet uit een rede van een kerkleider uit lang vervlogen dagen % het zijn uitspraken die nog maar pas werden gedaan door een van de grootste geleerden van de TU, nanotechnoloog prof.dr. Cees Dekker. Het kwam hem te staan op een frontale aanval van de Vereniging Skepsis, een groep wetenschappers en intellectuelen die zich verzet tegen ‘pseudowetenschap’ in de breedste zin van het woord.

Het gevecht tussen aantoonbare feiten en de dogma’s van het (bij)geloof staat centraal in ‘Tussen waarheid & waanzin’, de al bijna legendarische ‘encyclopedie der pseudowetenschappen’ van Marcel Hulspas en Jan Willem Nienhuys, beide actief in Skepsis. Gelukkig heeft uitgever De Geus het alom geprezen standaardwerk eindelijk als betaalbare paperback uitgebracht. Dekker komt in de encyclopedie niet met naam en toenaam voor; Dekkers denkstroming, het creationisme, wél.

Fabels ontkrachten

Tussen waarheid & waanzin is een probaat medicijn tegen elk geloof in homeopathie, reïncarnatie en geesten. Trefzeker ontleden en ontkrachten de auteurs de ene na de andere pseudowetenschappelijke fabel. Van gemalen caviatestikels word je niet jonger, de lijkwade van Turijn is nep en hypnose is geen andere zijnstoestand, maar gewoon een vorm van diepe concentratie. Toch heeft de pseudowetenschap interessant genoeg niet alleen van doen met curieuze natuurgeneeswijzen en ander esoterisch gedoe. Ook dichter bij huis slaat de wetenschap geregeld om in waanzin. De pseudowetenschap ligt immers altijd op de loer waar mensen zich bezig houden met het vormen van hypothesen en de gaten in hun kennis gaan dichten met speculaties.

Wat dat betreft zijn pseudowetenschappelijke ideeën de onuitroeibare monstertjes van Frankenstein van de wetenschap. Nog steeds heeft ieder vakgebied een achterkamertje waar het broeit van de dwaalideeën. De bouwkundigen hebben fengshui, de geologen hebben het wichelroede lopen, de elektrotechnici de aardstralen en ‘elektroacupunctuur’. Zelfs een op het eerste gezicht onkreukbare professie als de wiskunde kent zo zijn dwalingen, zoals het geloof in de kwadratuur van de cirkel, in driedelingen van hoeken en in numerologie. Evenzeer ging de scheikunde in de jaren zestig voor gaas met het onderzoek naar een niet-bestaande, ‘nieuwe’ bestaanstoestand van water (‘polywater’), en kleunde de natuurkunde mis met onder meer het geloof in ‘zwart licht’ en in koude kernfusie.

Techniek

Ook de techniek ontkomt niet aan de pseudowetenschap. In het boek wemelt het van de rare apparaten om aura’s en kosmische energievelden te meten. Of wat te denken van de baquet van de Oostenrijkse paranormaal genezer Franz Anton Mesmer? Dat was een stalen vat gevuld met water, ijzervijlsel en stukjes glas, waarin genezend ‘dierlijk magnetisme’ werd opgewekt, dat vervolgens met behulp van een soort kachelpook werd doorgegeven aan zieken.

Minstens even interessant is hoe de waarheid achter de waanzin nu eigenlijk in elkaar steekt. Zo bestaan er vernuftige experimenten die laten zien dat er in een handpalm niets bijzonders staat, dat horoscopen onzin zijn en dat pendelen niet een significant betere manier is om iets te vinden. En o ja, in 1997 gaf de CIA toe dat talloze ufo-meldingen in werkelijkheid werden veroorzaakt door geheime testvliegtuigen % vandaar de befaamde geheimdoenerij van de Amerikaanse overheid.

Naar mate het boek vordert, dringt zich echter ook het besef op dat de wetenschap de goeroes, de paranormaalgelovers en de kwakzalvers nooit helemaal zal kunnen verslaan. Het gevecht tussen waarheid en waanzin is een op voorhand verloren strijd tegen een veelkoppige bierkaai die zich nu weer Jomanda noemt, dan weer ontpopt tot droomduider of frenoloog, en vervolgens weer de vorm aanneemt van een vliegende schotel of een Monster van Loch Ness.

Selectief omgaan

Helemaal volledig kan een encyclopedie der pseudowetenschappen daarom nooit zijn. Tussen waarheid & waanzin is eerder een geschiedenisboek, met daarin de opvallendste pseudowetenschappelijke ideeën van de afgelopen eeuwen. Iedereen die iets heeft met wetenschap hoort het in de kast te hebben. Op het nachtkastje mag trouwens ook: het boek is een van die zeldzame encyclopedieëndie je van kaft tot kaft kunt lezen, dankzij de begenadigde stijl waarin het is geschreven.

En Dekkers creationisme? Hulspas en Nienhuys stellen vast dat scheppingsgeloof niet kan worden gerekend tot het domein van de wetenschap omdat het niet is te ontkrachten met feitelijke tegenargumenten % waarvan er overigens talloze zijn. Voor de creationist is de Bijbel boven iedere kritiek verheven.

Waarna de auteurs er fijntjes op wijzen dat creationisten wel érg ‘selectief omgaan met de tekst die ze als vaststaand beschouwen’. ,,Zo wordt in de Bijbel overduidelijk gesteld dat de hemel een uit metaal gehamerd gewelf is en zijn er twee scheppingsverhalen. In het eerste spelen drooglegging en water een belangrijke rol en worden man en vrouw als laatste tegelijk geschapen en in het tweede wordt de man uit leem gevormd als de wereld nog een kale woestijn is, daarna komt de aanleg van een fraaie tuin en tenslotte wordt een en ander afgerond met de schepping van de vrouw uit een wat betere grondstof, namelijk mannenrib. Het Woord Gods moet dus flink geïnterpreteerd worden.”

Marcel Hulspas en Willem Nienhuys, Tussen waarheid & waanzin. Een encyclopedie der pseudowetenschappen. De Geus, 2002. _ 24,95.