Achter gesloten deuren

Mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld vertelde bij Zomergasten een veelzeggende anekdote over haar ervaring met grensoverschrijdend gedrag. Bij het advocatenkantoor waar ze werkte kon een Belangrijke Man zijn handen niet thuis houden. Zij was daarvan het slachtoffer. In een opwelling vertelde ze een collega erover. Die kwam in actie en de Belangrijke Man moest het veld ruimen.

So far so good. Maar omdat alles achter gesloten deuren afgehandeld was, wist Zegveld niet beter dan dat zij de enige was die hij had lastig gevallen. Pas toen de zaak jaren later publiek werd omdat iemand de Belangrijke Man voor een lintje had genomineerd bleken er – natuurlijk – ook anderen te zijn.

Het is een schoolvoorbeeld van één van de mechanismen die onderzoeker Sara Ahmed beschrijft in haar boek Complaint!: doordat klachten over grensoverschrijdend gedrag vertrouwelijk behandeld en achter gesloten deuren worden afgehandeld is het voor anderen niet duidelijk dat er überhaupt geklaagd wordt. Voor hen blijft de schaal van het probleem onzichtbaar. Sterker, voor velen kan het lijken alsof er helemaal geen probleem ís.

Door het vertrouwelijk behandelen van klachten kan het voor velen lijken alsof er helemaal geen probleem is

Dit wordt nog erger wanneer er bij het ‘oplossen’ van een conflict een geheimhoudingsplicht opgelegd wordt. En uit het onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de TU Delft bleek dat dit hier wel érg vaak gebeurt. Mij lijkt het een goed idee als de universiteit een overzicht zou publiceren van het aantal keer per jaar dat er naar aanleiding van een klacht of conflict zo’n geheimhoudingsplicht is afgesproken. Met terugwerkende kracht. Uitgesplitst naar faculteit. Dan wordt het op zijn minst duidelijk hoe veel situaties er jaarlijks zijn die het daglicht niet kunnen verdragen. En het lijkt me een goede stimulans om minder onder het tapijt te vegen.

Op basis van interviews en eigen ervaring bespreekt Ahmed in haar boek uitgebreid wat er op universiteiten gebeurt na klachten over onaanvaardbaar gedrag: hoe klacht en klager vaak zélf als het probleem worden gezien, hoe mensen in machtsposities die schuldig zijn aan of verantwoordelijk zijn voor sociale onveiligheid claimen dat klachten en critici een gevaar voor hún veiligheid zouden zijn (ook een bekend fenomeen in Delft), hoe klagers vaak zelf de voortgang van hun klachtenprocedure moeten managen, hoe dat continu en telkens weer trauma’s oprakelt en energie kost, enzovoorts. Ook laat Ahmed zien waarom mensen er vaak voor kiezen om toch maar géén klacht in te dienen terwijl ze wel degelijk iets onacceptabels hebben meegemaakt.

Vijf sterren. Complaint! presenteert een heldere analyse van de concrete mechanismen die het mogelijk maken dat grensoverschrijdend gedrag ongehinderd en onbestraft kan blijven doorgaan. Ook zet Ahmed nauwkeurig al die kleine momenten en uitspraken op een rij die samen een cultuur opleveren waarin het moeilijk of zelfs onmogelijk is om er iets van te zeggen. En ze laat zien hoe leidinggevenden en collega’s vol goede intenties toch (indirect) medeplichtig kunnen zijn.

Het is precies het soort concrete analyse dat ontbreekt in alles dat er tot nu toe vanuit het universiteitsbestuur is gekomen als reactie op de bevindingen van de inspectie.