Kennisveiligheidswet? Dan iedereen screenen

Dat zei programmadirecteur kennisveiligheid Peter Weijland tijdens de TU Delft Talkshow van 8 juni 2023 over het gelijknamige onderwerp. De andere sprekers waren rector magnificus en collegevoorzitter Tim van der Hagen en Cynthia Liem, universitair hoofddocent en lid van het integriteitscollege (Integrity Board). Ze bespraken onder leiding van moderator Leon Heuts, de directeur van Studium Generale, de consequenties van de aangekondigde wet Screening Kennisveiligheid voor de TU Delft. De Wet voor het Toetsingskader ongewenste kennis- en technologieoverdracht, zoals deze officieel heet, zou moet op 1 januari 2025 in werking moeten treden.

Het gaat om een Nederlandse wet die moet voorkomen dat technologische kennis in verkeerde handen valt. De lijst met ‘sleuteltechnologieën’ die Nederland een economisch of militair voordeel brengen, is lang en groeit. Weijland schat dat de helft van het Delftse onderzoek daaronder valt, zei hij tijdens de talkshow. Vervolgens is het de vraag wat ‘verkeerde handen’ zijn en wie er voor screening in aanmerking komen. Als grens wordt vaak de Europese Unie genomen, zodat bijvoorbeeld alle niet-Europese promovendi zonder toetsing niet meer welkom zouden zijn.

Flauwe grappen op de werkvloer
Rector Tim van der Hagen vindt dat willekeurig, zei hij. “Alsof alle Europeanen van onverdacht gedrag zijn, of alle Nederlanders. We hebben hier toch ook criminelen die kennis misbruiken? Screen dan iedereen, ongeacht het land van herkomst.” Liem en Weijland sloten zich daarbij aan. Dan is het ook gedaan met de flauwe grappen op de werkvloer over contractonzekerheid waar volgens Liem niet-Europese promovendi nu al mee geconfronteerd worden.

‘Deze wet is niet de juiste aanpak’

Ook maakt Van der Hagen zich druk over het zwalkende overheidsbeleid. “We zijn vijftien jaar lang gestimuleerd om samenwerkingen aan te knopen met China. De ene delegatie was nog niet terug of de volgende vertrok. En nu is opeens iedere Chinese promovendus verdacht.” 

“Vroegere waren we misschien te naïef”, stak Van der Hagen de hand in eigen boezem. “Promovendi van Chinese militaire academies laten we nu ook niet meer toe.”

• Dit is in 2021 aan het licht gebracht door Delta in dit verhaal: Militaire wetenschappers jagen op kennis in Delft.

“We hebben dertig jaar lang geloofd in de kracht van open internationale samenwerking”, constateert Weijland. “Maar nu zien we dat duistere krachten het systeem van een open wetenschappelijk systeem ondermijnen. Er is zoiets nodig als academische zelfbescherming. Ik snap dat het gebeurt, maar ik denk niet dat deze wet de juiste aanpak is.”

Verlies van wetenschappelijk talent
Dat gevoel heerst breder. Zo maakte onderzoeksjournalist Saar Slegers een podcast (Vriend of Vijand) over de praktische bezwaren van het Nederlandse kennisveiligheidsbeleid, waaruit dat duidelijk bleek.

Van der Hagen, Weijland en Liem zeiden te verwachten dat het screenen van promovendi buiten de EU vertragingen van drie maanden op zal leveren, en dat daardoor toptalenten ervoor zullen kiezen om niet naar Nederland te komen. De kans op het verlies van wetenschappelijk talent is aanzienlijk, vrezen zij, zeker omdat het om een Nederlandse wet gaat die in de andere EU-landen niet geldt.

Als alternatief experimenteert de TU Delft met het zogenoemde moreel beraad. Dat is een bijeenkomst van een aantal uren waarin mede-onderzoekers en andere experts samen met een onderzoeker die met een ethisch dilemma zit, een afweging maken tussen verschillende principiële kernwaarden als veiligheid en academische vrijheid. Vorig jaar is daarmee bij de faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica een proefproject geweest.

Andere morele kwesties
Leg de verantwoording bij de wetenschappers, niet bij een centraal orgaan, lijkt de boodschap. Van der Hagen vertelde dat het in zijn tijd als directeur van het Reactorinstituut gebruikelijk was om de herkomst van sollicitanten en promovendi door te nemen en een gesprek met ze te voeren voordat ze konden worden aangenomen. Misschien kan dat onderlinge overleg geformaliseerd worden, opperde hij.

Het moreel beraad, dat nu als pilot over kennisveiligheid voor de hele TU van start gaat, zal naar verwachting ook voor andere morele kwesties ingezet worden. Genoemd worden: kunstmatige intelligentie, samenwerking met fossiele industrie, samenwerking met de defensie-industrie en kunstmatige levende cel. Het beraad is nog maar pas begonnen.

• Meepraten over kennisveiligheid kan op het symposium Knowledge Security: Why, how and the industrial perspective on collaboration dat op vrijdag 23 juni in de Aula gehouden wordt. De inschrijving staat open voor alle TU-medewerkers. Meer informatie en aanmelding via de aanmeldpagina.
• De talkshow van 8 juni is hier terug te kijken.