Inspectie constateert wanbeheer aan TU Delft, maar die bekritiseert het onderzoek

Door Saskia Bonger, Annebelle de Bruijn en Marjolein van der Veldt

Het college van bestuur (cvb) en de raad van toezicht (rvt) zijn het zo fundamenteel oneens met de werkwijze en de conclusies van de inspectie dat ze niet hebben gewacht, wat gebruikelijk is, tot deze haar rapport naar buiten zou brengen. Daarom hebben ze dat op vrijdag 1 maart om 12 uur zelf gedaan. De inspectie is hierover vrijdagochtend ingelicht. Aan de publicatie ging een drukbezochte medewerkersbijeenkomst in de Green Village vooraf.

Volgens een woordvoerder heeft de TU voor deze werkwijze gekozen omdat ze wil voorkomen dat medewerkers via ‘de krant’ over de inhoud inspectierapport horen. “We verwachten dermate veel reacties in de community dat we niet anders kunnen dan ze inlichten.” De woordvoerder zegt te willen benadrukken ‘dat het belang van sociale veiligheid en de melders voorop staat’. “Wat zij meldden trekken wij ons aan. We zullen er alles aan doen om de sociale veiligheid verder te verbeteren.”

Tegelijk, zegt hij, is er sprake van ‘ongefundeerde conclusies’. “Dat dat gebeurt zonder feitelijk onderzoek en zonder hoor en wederhoor vinden we niet kunnen. We hebben vanaf november geprobeerd om de inspectie te overtuigen dat het onderzoek niet goed is gedaan, maar die is daar niet gevoelig voor. Dus zetten we nu een stap naar voren.”

De TU heeft op 1 maart niet alleen het inspectierapport gepubliceerd, maar ook een persbericht en haar zienswijze. Dat laatste stuk, dat uiteindelijk onderdeel wordt van het inspectierapport, was pas op 29 februari klaar. Delta heeft het inspectierapport en de zienswijze onder embargo op 29 februari ingezien. Ook heeft Delta de reactie van de TU op het uit november 2023 daterende conceptrapport ingezien, net als de reactie van de inspectie daarop, en een deskundigenrapport van Onderzoeksbureau Verinorm van hoogleraar VU-Marjan Olfers.

Actieplan

Het inspectierapport zelf is het meest lijvige document. Het telt 114 pagina’s en twaalf hoofdstukken. Daarin draagt de inspectie de TU op ‘om de zorg voor medewerkers te herstellen zodat de organisatie sociaal veilig is en sociaal kan groeien’. De TU moet een actieplan opstellen en uitvoeren, dat moet gaan over onderwerpen waar het volgens de inspectie misgaat: leiderschap, cultuur, sturing en in gesprek gaan met medewerkers.

De inspectie kondigt aan over een jaar een nieuw onderzoek te zullen uitvoeren ‘om te beoordelen of het actieplan en de uitvoering daarvan genoeg verbetering realiseren voor de zorg voor medewerkers bij de TU Delft’.

Wanbeheer

In het nu gepubliceerde onderzoek stonden twee hoofdonderwerpen centraal: sociale veiligheid en financiën. Over dat laatste stelt de inspectie ‘dat er geen aanwijzingen zijn voor ongerechtvaardigde verrijking’. Daarover in een latere publicatie meer. Op het eerste punt is er volgens de inspectie sprake van ‘wanbeheer’, de zwaarst denkbare kwalificatie op grond van de onderwijswet. De zorg voor medewerkers zou worden verwaarloosd, zodanig dat er een sprake zou zijn van een ‘verhoogd risico op sociale onveiligheid voor alle medewerkers’. Daarover leeft ‘grote zorg’ bij de inspectie.

De effecten bij de melders zouden vaak langdurig en belemmerend zijn

De inspectie riep medewerkers in december 2022 op om zich bij haar te melden als ze te maken hadden (gehad) met grensoverschrijdend gedrag op de werkvloer. Dat was het gevolg van ‘meerdere signalen’ van intimidatie, bedreiging, HR-processen binnen de organisatie, de aanspreekcultuur, de klachtenprocedure en financieel wanbeheer. Om hoeveel signalen van hoeveel mensen het ging, is onduidelijk. De inspectie heeft ze gesproken en een ‘verkenning’ gedaan en op basis daarvan geconcludeerd dat de wet mogelijk werd overtreden.

De inspectie interviewde 24 melders. Uit het rapport wordt niet duidelijk waarom dat aantal en waarom zij. De TU-woordvoerder zegt op die vragen geen antwoord te hebben gekregen en ook Verinorm maakt er in zijn rapport een punt van.

Daarnaast sprak de inspectie met 62 anderen over sociale veiligheid: bestuurders, directeuren, decanen, HR-functionarissen, voorzitters van medezeggenschapsraden, interne ombuds- en vertrouwenspersonen en andere (oud-)medewerkers. Verder bestudeerde de inspectie documenten, rapportages en jaarverslagen, voor het overgrote deel van (afdelingen binnen) de TU Delft zelf.

PTSS

Wat opvalt is dat de inspectie bewust geen definitie hanteert van sociale (on)veiligheid, maar uitgaat ‘van de eigen ervaringen van de melders en de geïnterviewden’, volgens de TU en Verinorm een manco. De laatste schrijft: “Het uitgaan van eigen ervaringen, de beleving van melders zonder een scherpe afbakening van de begrippen is niet in overeenstemming met de vereiste zorgvuldigheid.”

De gemelde ervaringen vallen uiteen in meerdere categorieën. Intimidatie komt het vaakst voor in de meldingen, staat in het inspectierapport. Daarna volgen gebrek aan leiderschap, uitsluiting, seksisme, seksuele intimidatie, integriteitsschendingen, roddelen, racisme en pesten. Dat alles zou worden gestaafd door eerdere jaarverslagen van onder meer de vertrouwenspersonen en de ombudsfunctionaris, waar de TU Delft de driejaarlijkse medewerkersmonitor tegenoverstelt. Daarover verderop in dit artikel meer.

De effecten bij de melders zouden vaak langdurig en belemmerend zijn. De inspectie spreekt van psychologische en fysieke gezondheidsklachten, uitval en een algemeen gevoel van onveiligheid. Ook stress, burn-out, depressie en PTSS, huilbuien en gespannen thuissituaties komen voor, net als ziekte, overgeven op het werk, paniekaanvallen en hartkloppingen. Vaak leidt dat volgens de inspectie tot uitval op het werk en overplaatsing van melders naar een ander team of een andere faculteit. Dat zou binnen de organisatie gezien worden als de gemakkelijkste optie. Verantwoordelijken zouden nagenoeg altijd zijn blijven zitten, wat zou leiden tot een angstcultuur.

Bestuur en toezicht

De inspectie stelt verder vast dat er op de TU Delft ‘borgingsmechanismen voor een sociaal veilige omgeving’ aanwezig zijn (zoals de vertrouwenspersonen en de klachtencommissie ongewenst gedrag), maar dat ze ‘beperkt vindbaar en onvoldoende effectief’ zijn. Het bestuur ‘verzuimt’ daarvan volgens de inspecteurs ‘de optelsom te maken om tot een volledig beeld te komen’ en ‘stuurt onvoldoende op passende maatregelen’. Intussen zou de dienst Human Resources te veel gericht zijn ‘op behoud organisatie en bestaande machtsstructuur’ en zou een groot deel van de medewerkers zijn mening niet durven geven.

Het college van bestuur (cvb) en de raad van toezicht (rvt) krijgen in het rapport gerichte kritiek. Zo vinden de inspecteurs het opvallend dat beide ‘overwegend positief zijn over de borgingsmechanismen terwijl zij ook de jaarverslagen van vertrouwenspersonen, ombudsman en bedrijfsmaatschappelijk werker lezen’. Met uitspraken en acties zouden (voormalige) leden van het cvb hebben gezorgd voor ‘een grotere ervaren sociale onveiligheid’.

De raad van toezicht draagt volgens de inspectie ‘onvoldoende bij aan de sociale veiligheid van medewerkers’. Ze zou over een ‘minimale informatiestructuur’ beschikken, ‘een grotere inzet kunnen tonen’ en zich toegankelijker kunnen opstellen voor medewerkers. Verder stelt de inspectie dat de rvt wel allerlei stukken en overleggen heeft, maar dat die niet altijd over sociale veiligheid gaan. Ze schrijft te willen benoemen dat ‘bij meerdere gesprekken met leden van de raad van toezicht ze het antwoord op vragen niet wisten terwijl de inspectie deze kennis wel bij de leden verwachtte’.

Ook zou er sprake zijn van een ‘aantal incidenten van ervaren intimidatie en/of bedreiging door (een) (voormalig) bestuurders(s) en een voormalig toezichthouder. De inspectie heeft niet kunnen vaststellen of er sprake is van een patroon, schrijft ze, maar vindt desondanks dat ‘er een verhoogd risico is voor dergelijke incidenten’.

Verbolgen

De TU reageert verbolgen op het ‘grote stappen snel thuis-rapport’, zoals zij dat in haar zienswijze noemt, en had gehoopt dat het nooit met deze inhoud openbaar zou worden, omdat het onderzoek ondeugdelijk zou zijn. In haar eerste reactie op het conceptrapport op 12 januari schrijft ze al: “Voor de TU Delft staat in ieder geval wel vast dat een rapport zoals het onderhavige of iets dat erop lijkt niet in de openbaarheid mag komen.”

‘Het rapport is onnodig schadelijk voor groepen medewerkers’

Het rapport is volgens de TU ‘niet gebaseerd op deugdelijk onderzoek’ en daardoor ‘onnodig schadelijk voor groepen medewerkers’ omdat de verwijten generiek zouden zijn, er onjuiste, incomplete of zelfs geen onderbouwing zou zijn van kwalificaties en er geen hoor en wederhoor is gepleegd.

De TU heeft tijdens het onderzoek advocatenkantoor Stibbe in de arm genomen en dat heeft de onderzoekers van Verinorm gevraagd de onderzoeksmethode te beoordelen. Zij classificeren het inspectierapport als ‘een verzameling van een beperkt aantal anonieme meldingen die geen conclusies over de cultuur of over de medewerkers van de TU in bredere zin kunnen rechtvaardigen’. Zij concluderen dat het hier niet gaat om een representatief cultuuronderzoek of een onderzoek naar een bredere groep TU-medewerkers. “Dat zou in dit verband een ander, representatief, kwantitatief en kwalitatief onderzoek vergen.”

Nulmeting

De TU heeft daarnaast kritiek op het ontbreken van resultaten uit eigen onderzoeken zoals de medewerkersmonitor, ook al wordt die laatste door de inspectie wel aangehaald. “Daar waar de inspectie niet beschikt over een nulmeting of benchmark, heeft de TU die wel al jaren (de medewerkersmonitors die in 2017, 2020 en 2024 werden georganiseerd, red.). Die benchmark laat zien dat bij de TU Delft sprake is van een positieve, stijgende lijn en het beleid van de TU Delft effect heeft.”

De TU doelt hiermee op het dalende percentage medewerkers dat zegt een of meerdere gevallen van ongewenst gedrag te hebben meegemaakt. Uit de nieuwste nog niet gepubliceerde medewerkersmonitor, waarvan Delta op 29 februari het hoofdstuk over sociale veiligheid heeft ingezien, blijkt inderdaad dat dit percentage is gedaald van 28 procent in 2017 naar 16 procent in 2024.

In haar zienswijze weerspreekt de TU Delft dat ervaringen van medewerkers op basis van een niet-representatieve steekproef, zoals het inspectierapport, iets zouden zeggen over haar cultuur, helemaal omdat dit tot ‘de verstrekkende kwalificatie van wanbeheer’ leidt. “De TU Delft kan deze ervaringen (van de melders, red.) niet weerspreken, omdat haar die mogelijkheid niet is geboden. Maar bovenal wíl de TU Delft geuite ervaringen niet weerspreken. Het feit dat mensen zich [..] bij de inspectie hebben gemeld om over hun ervaringen te vertellen, raakt haar (de TU Delft, red.) enorm.”

Overigens erkent de inspectie in de stukken dat ze geen cultuuronderzoek heeft gedaan. Ze spreekt van ‘een onderzoek naar de naleving van de wet- en regelgeving’. Ook erkent ze geen feitenonderzoek te hebben verricht en niet aan hoor- en wederhoor te hebben gedaan, mede om de anonimiteit van de melders te waarborgen. Een representatieve steekproef acht zij niet vereist of nodig. Beantwoording van de hoofdvraag of ‘zorg wordt gedragen voor wat door redelijkheid en billijkheid wordt gevorderd in de omgang met betrokkenen binnen de TU Delft’ kan in haar ogen ook zonder ‘steekproef onder voldoende medewerkers’.

Rechter

De TU bekritiseert de werkwijze van de inspectie intussen tot op het bot. Ze beschuldigt de inspectie er zelfs van te handelen in strijd met de wet, omdat een in de ogen van de TU verplicht onderzoekskader ontbreekt. In haar reactie aan de TU erkent de inspectie dat, maar stelt zij ook dat dat niet nodig zou zijn omdat haar onderzoek niet over de kwaliteit van het onderwijs gaat.

De inspectie heeft de meeste kritiekpunten voor kennisgeving aangenomen

De TU ziet zoveel onzorgvuldigheden en gebreken in het onderzoek dat er volgens haar sprake is van ‘een ontoelaatbaar rapport’. Toch leidden de vele pagina’s feedback op de conceptversie – tot grote frustratie van de TU – nauwelijks tot aanpassingen. De inspectie heeft de meeste kritiekpunten voor kennisgeving aangenomen, blijkt uit de stukken. Een overleg tussen beide op 13 februari haalde ook niks uit. De TU-woordvoerder noemt het een ‘eenzijdig gesprek dat slechts 35 minuten duurde’.

Dat alles heeft geleid tot de beslissing om alle documentatie op 1 maart openbaar te maken. In een persbericht erkennen het college van bestuur en de raad van toezicht dat er ruimte is voor ‘versterking van de sociale veiligheid’. De aanbevelingen van de inspectie nemen ze dan ook over, maar noemen het rapport ‘geen constructieve bijdrage’, ‘teleurstellend’ en ‘onnodig’. “Het rapport wijst naar schuldigen, terwijl het de bedoeling is dat we met zijn allen leren en zo verbetering brengen.”

Een gang naar de rechter lijkt dan ook onvermijdelijk, al moet de definitieve beslissing nog genomen worden. In haar zienswijze schrijft de TU dat het inspectierapport ‘in strijd is met de beginselen van legaliteit, rechtszekerheid en zorgvuldigheid, en ook met die van evenredigheid en proportionaliteit’.  “Dit is de juridische aanleiding voor de TU Delft dat zij voornemens is om de civiele rechter te vragen een oordeel te geven over de (on)rechtmatigheid van het rapport.”