[Boek] De naam is Shumovsky, Stan Shumovsky

Toen Jozef Stalin in 1927 de touwtjes van de Sovjet-Unie definitief in handen had, realiseerde hij zich dat zijn land technologisch mijlenver achterlag bij grootmachten als Duitsland, Japan en de Verenigde Staten. Dat verontrustte de dictator, die overal vijanden zag. Als het tot een grootschalige oorlog kwam, waren de Sovjets het haasje. Er moest een inhaalslag komen, binnen tien jaar.

Als onderdeel van die inhaalslag werden begin jaren dertig van de vorige eeuw studenten naar de Verenigde Staten gestuurd, gewoon om te studeren en de kennis mee naar huis te nemen. Dat was allemaal legaal, maar echte toptechnologie kreeg je er niet mee in handen. Dus rekruteerde de Russische geheime dienst sommigen van hen om langer te blijven. Zij moesten netwerken opbouwen om ook in de buurt te komen van (militaire) technologie die de Amerikanen liever voor zichzelf hielden.

Feestjes voor officials

De meest getalenteerde rekruut was student lucht- en ruimtevaart Stanislav Shumovsky. Hij begon met feestjes voor officials van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, die dan soepeler omgingen met exportvergunningen voor vliegtuigonderdelen. Zo bouwde hij een netwerk van informanten op. Zijn grootste stunt was de organisatie van de op dat moment langste vlucht ooit, 62 uur van Moskou naar San Diego. Met een Tupolev waarvan de technologie van de Amerikanen gestolen was zonder dat die het doorhadden. De drie piloten gingen met Shumovsky op propagandatocht door de VS en werden overal enthousiast onthaald, tot aan de president toe.

Hoewel Shumovsky een centrale rol speelt in The spy who changed history van de Brits-Russische onderzoekster Svetlana Lokhova, gaat het boek niet alleen over hem. Lokhova brengt de complete Sovjet-inspanning in kaart om Amerikaanse technologie te pakken te krijgen, van de jaren dertig tot het einde van de Tweede Wereldoorlog. Een deel werd gekocht, een deel cadeau gedaan in het kader van de gezamenlijke inspanning tegen nazi’s. Een deel werd gestolen, want dat de Russen een paar jaar na de oorlog al in staat waren op grote hoogte te vliegen met atoombommen was zeker niet de bedoeling.

Dit boek is het resultaat van twintig jaar struinen door Russische archieven en interviews met mensen die liever anoniem blijven. Svetlana Lokhova heeft indrukwekkend werk afgeleverd.

• Svetlana Lokhova, The spy who changed history, pp. 476, William Collins, 2019, ISBN 978-0-00-823814-8