Als je niks zinnigs kunt zeggen, zeg dan maar helemaal niets

De moeder van Stampertje zei altijd: ‘Als je niks aardigs kunt zeggen, zeg dan maar helemaal niets’. In deze column wil ik graag aandacht besteden aan de Nederlandse Gedragscode Wetenschappelijke Integriteit (NGWI) en dan specifiek aan norm 53, die stelt: ‘Wees helder over de beperkingen van de eigen expertise’. Vrij vertaald en in de geest van de moeder van Stampertje roep ik jullie op om het volgende in je oren te knopen: ‘Als je niks zinnigs kunt zeggen, zeg dan maar helemaal niets’.

Dit geldt, naast voor de wetenschappelijke staf van tal van instellingen die de code onderschrijven,  voor alle gepromoveerden van Nederland. Of deze nu werkzaam zijn in de wetenschap, de politiek of bij de publieke omroep. Het College van Promoties sprak tenslotte op de dag van hun promotie: ‘Uw doctorstitel betekent dat de samenleving op uw oordeel kan vertrouwen, dat u transparant handelt en onafhankelijk communiceert over uw resultaten en de maatschappelijke relevantie van uw werk; met andere woorden uw doctorstitel impliceert wetenschappelijke integriteit. Ik wens u veel wijsheid en voorspoed met uw nieuwe waardigheid’, of woorden van gelijke strekking.

Dat er grenzen zijn aan de eigen expertise, merkte ik laatst weer bij het bezoeken van een promotieverdediging buiten mijn eigen vakgebied. Eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ik, hoezeer ik ook mijn best deed, er maar weinig van begreep.

Extra knap dus, dat sommige mensen, met of zonder academische opleiding, probleemloos ‘eigen onderzoek doen’ over tal van onderwerpen en daarbij wetenschappelijke publicaties aanhalen en deze claimen te begrijpen. Een interessante paradox is dat het werk dat ze aanhalen om hun verhaal kracht bij te zetten, vaak geproduceerd is door een instituut dat ze wantrouwen: ‘de wetenschap’. Maar goed, ik dwaal af, de strijd tegen pseudowetenschappers laat ik graag aan de Tim Hofmans en Adriaan ter Braacks van deze wereld over.

Wetenschapscommunicatie behoeft nu eenmaal nuance waar clickbait niet in voorziet

Terug naar mijn punt. Het is belangrijk om wetenschap op een verantwoordelijke manier naar de maatschappij te brengen en tegelijk schuilt daarin precies de uitdaging. Succesvolle communicatie is afhankelijk van zowel zender als ontvanger en wetenschapscommunicatie behoeft nu eenmaal nuance waar clickbait niet in voorziet. Wetenschappelijke inzichten ontwikkelen zich meestal stapsgewijs en worden ook wel eens radicaal bijgesteld. Dit is geen teken van slechte en onbetrouwbare wetenschap, maar juist een teken van het feit dat de wetenschappelijke methode werkt. Tegelijkertijd begrijp ik ook de roep van de maatschappij om eenduidige antwoorden.

Hoe kunnen we deze twee werelden dichter bij elkaar brengen? Eerlijk gezegd heb ik op deze vraag geen pasklaar antwoord, maar ik denk wel dat norm 53 uit de NGWI een essentiële factor is. Daarom aan alle wetenschappers die dit lezen en die zich mengen in het publieke debat: zeg eens wat vaker: ‘ik weet het niet’, ‘dit is niet mijn vakgebied’, ‘de wetenschap is nog niet zo ver’ en probeer wanneer mogelijk de wetenschappelijke methode over het voetlicht te brengen.

En aan alle talkshows out there (niet dat mijn column door jullie gelezen wordt): goed dat jullie wetenschappers uitnodigen en blijf dat doen, maar probeer ze niet te verleiden tot smeuïge uitspraken en geef ruimte voor de gepaste nuance.