Afwegingen

In het programma Zomergasten was onlangs Femke Halsema te gast, voormalig partijleider van Groen Links en tegenwoordig burgemeester van Amsterdam. Niet alleen het interview zelf, ook de keuze van het beeldmateriaal was boeiend. Treffend was het fragment uit de vierdelige documentaire Nauwgezet en wanhopig, waarin vier vooraanstaande intellectuelen diepgaand reflecteren op de gebeurtenissen van de 20ste eeuw die hun levens getekend hebben. Ik herinner me deze documentaireserie, gemaakt in 1989 – het jaar van de val van de Berlijnse muur – nog heel goed. In het getoonde fragment is onder meer de Joodse schrijver en cultuurfilosoof George Steiner aan het woord. Het is verbluffend hoe actueel zijn woorden ruim 35 jaar later zijn. Mensen, zegt hij,

“have this power to create and love. (…) But on average we are not very nice. The best way to stay half-nice is not to have any power. (…) For 2000 years, the Jews were powerless. They didn’t have the power to beat up anybody else, to bury them, to torture them, to have uniforms and tanks and jet aircraft and bombs. (…) The price they paid for this window was very, very great. Also the gains. A life of the mind, of creation. (…) It is a terrible thing to have power. Tiny people like me, little people, give them a very large desk and two telephones, and something happens to them.”

U mag het zelf invullen – deze stelling heeft veel toepassingen. In het licht van de huidige actualiteit springt Steiners expliciete referentie naar het Joodse volk er echter op pijnlijke wijze uit. Vanwege het genocidale geweld in Gaza besloot de TU voorlopig geen nieuwe samenwerkingsverbanden meer aan te gaan met Israëlische universiteiten tenzij aan strenge voorwaarden wordt voldaan, en worden de bestaande banden opnieuw beoordeeld. Tien Belgische rectoren hadden zich kort daarvoor al uitgesproken voor opschorting van het Associatieverdrag met Israël – in hun ogen een logische consequentie van de verdragsvoorwaarden, die stellen dat de samenwerking ‘essentieel afhankelijk is’ van het respect voor mensenrechten. Op basis van dezelfde verdragsvoorwaarden was eerder al gepleit voor het opschorten van de deelname van Israël binnen het Europese Horizon programma voor wetenschappelijke samenwerking. Nu een VN-commissie geconcludeerd heeft dat er daadwerkelijk sprake is van genocide lijken deze stappen niet alleen logisch, maar ook onontkoombaar.

Israël verantwoordelijk houden voor aanhoudende mensenrechtenschendingen is geen ideologische stellingname, maar een morele en juridische noodzaak

Toen ik hoofdredacteur was van het wetenschappelijke tijdschrift van het Koninklijk Wiskundig Genootschap viel Rusland Oekraïne binnen en zag ik mij opeens voor het dilemma geplaatst of we nog artikelen konden behandelen van auteurs uit Rusland. In navolging van andere learned societies is toen besloten alleen een uitzondering te maken bij financiering uit een militaire grant. Dezelfde houding zien we in de kunst- en muziekwereld: contracten met de gerenommeerde Russische dirigent Valery Gergiev, openlijk bevriend met president Poetin, werden verbroken, maar jonge Russische musici mogen nog steeds meedoen aan belangrijke internationale concoursen. Israël verantwoordelijk houden voor aanhoudende mensenrechtenschendingen is geen ideologische stellingname, maar een morele en juridische noodzaak, aldus de Belgische rectoren. Hoe maken we daarin onze persoonlijke afwegingen? Het is immers ook belangrijk de weg open te houden voor verbroedering en dialoog. Daaraan kunnen wij zelf ook bijdragen. Laten we elkaar blijven zien als mensen, niet alleen als vertegenwoordigers van een standpunt, en elkaar met respect blijven tegemoet treden. Het gesprek mag niet vastlopen in polarisatie.