Vliegschaamte: met de trein naar Shanghai

Ze probeert al een paar jaar klimaatvriendelijker te leven, want klimaatverandering gaat Marie Sam Rutten aan het hart. Ze eet  geen vlees meer, koopt uitsluitend tweedehandskleding of duurzaam geproduceerd goed, ze neemt recyclebare zakjes mee naar de supermarkt om te minderen met plastic en probeert haar vlieggedrag te beperken tot één keer vliegen per jaar.

Vooral dat laatste is lastig, merkte ze. “Door de hoeveelheid kansen in het buitenland is het bijna onmogelijk om minder te vliegen voor je studie, onderzoek en conferenties. Er wordt in Delft om de haverklap overal naar toe gevlogen, terwijl je met de trein zo in Berlijn of Londen bent.” Ze heeft al een tijd een behoorlijke ‘vliegschaamte’. “Toch liet ik me dan niet tegenhouden. Ik denk dat veel mensen dat herkennen.”

Ze wil het milieu ontzien, maar vindt het ook belangrijk zichzelf niet te veel te beperken. Zo ging ze in het eerste semester van vorig jaar voor een wedstrijd naar New York en wilde ze dit jaar voor de keuzevakken van haar master engineering and policy analysis op uitwisseling naar Shanghai. “Tweemaal vliegen in één jaar zulke lange afstanden vind ik eigenlijk te veel.”

De afstand ervaren
Ze besprak het met een vriend die voor zijn werk regelmatig naar Azië vliegt. “Ik zei aan het eind van de avond dat ik misschien ‘gewoon met de trein’ zou gaan. Hij appte me de volgende dag dat hij mee zou willen en een keer wilde ervaren welke afstand hij aflegt. Zo ging het balletje rollen. Daarvóór had ik er nog nooit over nagedacht dat je naar een ander continent kunt gaan met de trein.”

Het tweetal wilde in eerste instantie de route van de Oriënt Express volgen. “Maar dan moet je door gebieden waarvoor een negatief reisadvies geldt van Buitenlandse Zaken, zoals Pakistan”, zegt Rutten. Ze koos uiteindelijk voor de Trans-Mongolië Express. Zo zag haar reis eruit:

• Trein van Amsterdam naar Berlijn
• Met een (goedkopere) bus van Berlijn naar Warschau (enkele dagen verblijf in Warschau)
• Trein van Warschau naar Kiev (enkele dagen Kiev)
• Trein van Kiev naar Moskou (enkele dagen Moskou)
• Trein van Moskou naar Ulaanbaatar in Mongolië (enkele dagen Ulaanbaatar)
• Trein van Ulaanbaatar naar Beijing
• Trein van Beijing naar Shanghai

Vermoeiend? “Laat ik eerlijk zijn: ik ben een goede slaper en kan overal in slaap vallen”, zegt Rutten. “We hadden vaak een paar dagen in een stad, waardoor je kunt uitrusten. Bovendien namen we vaak de nachttrein.”

^{In de trein van Warschau naar Kiev.}

De enige echte lange treinreis was die van Moskou naar Mongolië: vier dagen. “Dat klinkt vermoeiend maar het was het tegenovergestelde, want je hebt een slaapcoupé en dus je eigen bed. Je hebt verplicht vier dagen niks: geen internetverbinding, alleen elkaar, andere treinreizigers en de boeken die je hebt meegenomen. Het bracht mij veel ontspanning.”

_{Mongolië: verplicht vier dagen niks, maar wel dit uitzicht.}

Een minder comfortabele treinreis daarentegen was die van Beijing naar Shanghai. “China heeft hogesnelheidstreinen, maar ook langzame treinen en juist voor die hadden wij een ticket. We hadden er van tevoren minder goed over nagedacht. De trein reed ’s nachts maar we hadden geen bedden en dus zaten we de hele tijd op stoelen met tl-licht, tegenover twee andere mensen. Die reis duurde dertien uur.”

Paspoort afgeven
En dan te bedenken dat je in ruim 10,5 uur ook met een rechtstreekse vlucht van Amsterdam naar Shanghai kunt vliegen. Wat maakte het de moeite waard? Vooral de beleving, vindt Rutten. “De trein naar Kiev was een ouderwetse met nog allemaal Perzische kleedjes, waarin ze langskomen om thee te brengen. Vanaf de grens met Oekraïne sprak iedereen alleen nog maar Russisch. Dat vond ik een hele ervaring, want je moest je paspoort afgeven en je had geen idee wanneer en óf je het wel terug zou krijgen.”

Daar komt bij dat Rutten weinig beeld had bij Oekraïne en Kiev. “Ik wist dat er een revolutie is geweest, maar verder wist ik er weinig van. Ik was verbaasd over hoe mooi de stad is. Het is aangrijpend hoe er nog steeds over de revolutie in de stad wordt verteld. Ik ben erg geraakt door hoe de mensen in Oekraïne hebben gestreden voor meer vrijheid en een eerlijkere democratie. Door het zelf te zien heb ik het veel sterker ervaren.”

In de nachttrein van Kiev naar Moskou zat Rutten in de derdeklas. “Geen coupés, maar dertig bedden achter elkaar. Allemaal stapelbedden. Mooi om te zien was dat families de trein gebruiken om eten in te bereiden. De grenscontrole ‘s nachts was best streng. Ik had niet verwacht dat ze daarbij totaal geen Engels zouden spreken. Het is mooi dat er mensen zijn die je dan toch helpen.”

^{Spullen opruimen in de trein.}

Sowieso vond Rutten alle grenscontroles bijzonder omdat coupés altijd leeg moesten en ook tassen werden gecheckt, met honden. Bij de grens van Mongolië naar China duurde dat zes uur.

Comfortabele hogesnelheidslijnen
In Shanghai probeerde ze ook alles met de trein te doen. Zo is ze per spoor naar Hangzhou en Hongkong geweest. “Je hebt hier ontzettend comfortabele hogesnelheidslijnen. Je zit op je stoel, scant een QR-code op je armleuning en kunt eten bestellen dat ze naar jouw plek brengen. Ontzettend gemakkelijk.”

^{Hogesnelheidstreinstation in Shanghai.}

Met de trein, zo ervaart ze, ziet ze veel meer van het land. Zo heeft ze in China de ‘prachtigste landschappen’ voorbij zien trekken. “Naar Hongkong was het 8,5 uur, je ziet heel mooi de zon ondergaan. Echt geweldig. China is goed gebouwd op publiek transport.”

Met haar huisgenoot heeft ze het veel over het milieu gehad. “Hij is zich er nu wel meer van bewust, maar met zijn baan is er geen mogelijkheid dit voortaan zo te doen. We hebben er nu drie weken over gedaan, maar het kan ook in twee weken. Hij is nu wel zover dat hij zijn reizen compenseert, dat is al iets.”

Andere manieren van contact
Rutten realiseert zich dat het lastig blijft voor bedrijven die internationaal opereren. “Als we het klimaatprobleem grootschalig willen oplossen is het belangrijk dat bedrijven toch naar andere manieren van contact gaan zoeken. Dat geldt ook aan de TU Delft. We kunnen relatief makkelijk meer met de trein doen. Bij studiereizen gebeurt dat al. Met zo’n uitwisseling ga je een half jaar weg, maar op deze wijze heb je er een vakantie bij. Hartstikke leuk!”

Dat vergt een andere mindset bij studenten, beseft Rutten. “Je hebt niet pas vakantie als je op je bestemming bent, je reis is onderdeel van je vakantie. Ook geldt niet dat hoe verder je gaat hoe gaver het is. Het is niet alleen maar leuk als je gaat vliegen.” Die houding bespeurt Rutten nog wel eens onder studenten. “Ga je met een groep eerstejaars of tweedejaars weg dan kun je bijvoorbeeld óf met de trein naar Wenen of vliegen naar Marrakech. En dan kiezen we toch voor vliegen naar Marrakech. Het gevoel is dat het gaver is als je verder weg gaat en dat je dan meer ziet.”

^{Marie Sam Rutten in Moskou: “De reis is onderdeel van je vakantie.”} 

Maar wat als je als wetenschapper conferenties in het buitenland hebt of als hoogleraar gastcolleges in India geeft? “Zoek een alternatief,  Skype bijvoorbeeld. Of combineer zaken: moet je drie keer heen en weer vliegen of kun je een tijdje ergens blijven? In Shanghai hebben we colleges met een universiteit in Kyoto en in Seoul. Elke week worden ze door een andere universiteit gegeven. We vliegen niet heen en weer, die colleges worden uitgezonden. Verder denk ik dat het een mooi streven zou zijn om binnen Europa alles met de trein te doen.”       

In februari komt Rutten weer terug met het vliegtuig. Haar enige vlucht in 2020. Ze dacht vooraf dat ze anders niet op tijd terug zou zijn voor haar colleges in Delft. Ten onrechte bleek achteraf. “Alleen moet ik voor de trein dan weer alle visa regelen vanuit China. Dat vond ik nu iets teveel van het goede.”

Tot nu toe kreeg Rutten louter positieve reacties. “Anderen hadden nooit aan de trein gedacht of slechts kort en zagen veel beren op de weg.” Voor hen en anderen heeft Rutten deze tips:

• Treintickets zijn redelijk gemakkelijk te boeken, alles kan online. Wel moet je ze zelf van tevoren ophalen bij het treinstation, maar dat gaat gemakkelijk in elk land.
• Hotels boeken gaat snel via je mobiel, vaak onderweg nog.
• Stippel je route van tevoren goed uit en reis via grote stations, daar zijn mensen die Engels spreken.
• Het enige stressvolle, vond Rutten, was visa regelen. Dat kun je uitbesteden aan bureaus, maar dan is het iets duurder.
• Let erop dat je visa maximaal drie maanden van tevoren pas kunt aanvragen. Voor China lukte het in vier werkdagen, voor Rusland duurde het wat langer.
• Zorg dat je veel leesvoer bij je hebt.
• Voor slechte slapers: neem oordopjes en een slaapmaskertje mee.
• Bovenal: doe het gewoon, in elk land zijn mensen die je kunnen en willen helpen.