‘Risicobeheersing moet ook betaalbaar zijn’

In de studietijd van Pasman, die vandaag zijn intreerede houdt als hoogleraar risicomanagement, stonden de flesjes benzeen gewoon op tafel. Het was tenslotte een prima oplosmiddel om steeds bij de hand te hebben. Inmiddels is bekend dat benzeen kankerverwekkend is en wordt er stukken voorzichtiger mee omgegaan – zoals met meer, want sinds de jaren zeventig is het risicobewustzijn in de chemie met sprongen vooruit gegaan.

In de jaren zestig, toen de chemie een symbool van de vooruitgang was, nam men ongelukken vaak voor lief en werden weinig diepgaande onderzoeken ingesteld om oorzaken te achterhalen. Dat is inmiddels veranderd, onder meer door een aantal explosies waarbij veel slachtoffers vielen. Die explosies, onder andere in een nafta-kraker van DSM, zorgden wereldwijd voor uitgebreide onderzoeken, waaruit bleek dat hier sprake was van een heel nieuw type ontploffing. Wervelende brandbare gassen in de open lucht bleken ook voor explosies te kunnen zorgen. Dat was nieuw. Tot op dat moment dachten deskundigen dat explosies zich alleen voordeden in afgesloten ruimtes.

Een struikelblok bij dat onderzoek was het ontbreken van adequate onderzoeksmethodes. Een explosie in het klein nadoen, lukt niet altijd. Zo ontplofte in 1947 in Texas een schip met kunstmest, met 500 doden als gevolg. Wetenschappers zijn er nog steeds niet in geslaagd die explosie na te bootsen, om onderzoek te kunnen doen aan de oorzaken.

Toch is de kennis over de risico’s van chemische processen in de loop van de afgelopen decennia met sprongen toegenomen. Daarbij gaat het uiteraard niet alleen om explosies, maar ook om sluipender zaken als milieu- en gezondheidsschade. Risico-analyse is een vakgebied geworden, dat uitspraken produceert van het type ‘gemiddeld eens in de miljoen jaar een dodelijk ongeval’. Dergelijke formuleringen zijn tegenwoordig zelfs de basis van wettelijke eisen aan installaties.

Aan beveiligingsmaatregelen zijn logischerwijs kosten verbonden. De ervaring leert dat een eerste kleine maatregel veel helpt, terwijl daaropvolgende maatregelen steeds minder effect hebben, maar wel meer kosten. Dat betekent dat kostenoverwegingen een belangrijker rol gaan spelen. Het gaat er niet alleen om die maatregelen te kiezen die de risico’s verminderen, maar ook om diegene te kiezen die de laagste investeringen vereisen.

Pasman verwacht daarom een verdere optimalisering van de ontwerpen van chemische processen, bijvoorbeeld aan de hand van computersimulaties. De hoogleraar denkt in de komende jaren vooral aandacht te besteden aan de dynamiek van de vlam. Ofwel: hoe begint een vlam, hoeveel energie komt erbij vrij en hoe dooft hij weer? De eerste promovendus is er inmiddels mee aan de slag.

In de studietijd van Pasman, die vandaag zijn intreerede houdt als hoogleraar risicomanagement, stonden de flesjes benzeen gewoon op tafel. Het was tenslotte een prima oplosmiddel om steeds bij de hand te hebben. Inmiddels is bekend dat benzeen kankerverwekkend is en wordt er stukken voorzichtiger mee omgegaan – zoals met meer, want sinds de jaren zeventig is het risicobewustzijn in de chemie met sprongen vooruit gegaan.

In de jaren zestig, toen de chemie een symbool van de vooruitgang was, nam men ongelukken vaak voor lief en werden weinig diepgaande onderzoeken ingesteld om oorzaken te achterhalen. Dat is inmiddels veranderd, onder meer door een aantal explosies waarbij veel slachtoffers vielen. Die explosies, onder andere in een nafta-kraker van DSM, zorgden wereldwijd voor uitgebreide onderzoeken, waaruit bleek dat hier sprake was van een heel nieuw type ontploffing. Wervelende brandbare gassen in de open lucht bleken ook voor explosies te kunnen zorgen. Dat was nieuw. Tot op dat moment dachten deskundigen dat explosies zich alleen voordeden in afgesloten ruimtes.

Een struikelblok bij dat onderzoek was het ontbreken van adequate onderzoeksmethodes. Een explosie in het klein nadoen, lukt niet altijd. Zo ontplofte in 1947 in Texas een schip met kunstmest, met 500 doden als gevolg. Wetenschappers zijn er nog steeds niet in geslaagd die explosie na te bootsen, om onderzoek te kunnen doen aan de oorzaken.

Toch is de kennis over de risico’s van chemische processen in de loop van de afgelopen decennia met sprongen toegenomen. Daarbij gaat het uiteraard niet alleen om explosies, maar ook om sluipender zaken als milieu- en gezondheidsschade. Risico-analyse is een vakgebied geworden, dat uitspraken produceert van het type ‘gemiddeld eens in de miljoen jaar een dodelijk ongeval’. Dergelijke formuleringen zijn tegenwoordig zelfs de basis van wettelijke eisen aan installaties.

Aan beveiligingsmaatregelen zijn logischerwijs kosten verbonden. De ervaring leert dat een eerste kleine maatregel veel helpt, terwijl daaropvolgende maatregelen steeds minder effect hebben, maar wel meer kosten. Dat betekent dat kostenoverwegingen een belangrijker rol gaan spelen. Het gaat er niet alleen om die maatregelen te kiezen die de risico’s verminderen, maar ook om diegene te kiezen die de laagste investeringen vereisen.

Pasman verwacht daarom een verdere optimalisering van de ontwerpen van chemische processen, bijvoorbeeld aan de hand van computersimulaties. De hoogleraar denkt in de komende jaren vooral aandacht te besteden aan de dynamiek van de vlam. Ofwel: hoe begint een vlam, hoeveel energie komt erbij vrij en hoe dooft hij weer? De eerste promovendus is er inmiddels mee aan de slag.