Universiteiten waarschuwen onderzoekers voor ‘keiharde chantage’

In de jacht op gevoelige kennis schrikken vijandige inlichtingendiensten voor niets terug, vertellen deskundigen aan de NOS. De diensten kunnen onderzoekers onder druk zetten of ronduit afpersen.

Wie naar een congres in het buitenland reist, kan bijvoorbeeld worden gearresteerd omdat er drugs in de bagage is ‘aangetroffen’. Of de onderzoeker raakt betrokken bij een verkeersongeval en krijgt daarvan de schuld.

Ook hier in Nederland kan zoiets gebeuren. Op verzoek van universiteiten geven veiligheidsadviseurs hierover voorlichting aan onderzoekers, zeggen ze, met als voornaamste advies: trek aan de bel zodra je in de problemen dreigt te komen.

Screening

Kennisveiligheid is een gevoelig onderwerp in de wetenschap en de politiek. Het vorige kabinet werkte al aan een screening voor onderzoekers die in gevoelige vakgebieden willen werken en dit kabinet neemt het stokje over.

Jaarlijks zullen misschien tienduizend masterstudenten en onderzoekers worden gescreend vanwege hun interesse voor gevoelige vakgebieden. Vanwege het verbod op discriminatie mag de overheid niet alleen landen als China en Noord-Korea in het vizier nemen, maar moeten bijvoorbeeld ook Europese en Nederlandse studenten en medewerkers door de molen.

De afbakening van de vakgebieden is een probleem: hoe maak je een zinnig onderscheid, zodat je niet iedereen hoeft te checken en toch gevaarlijke personen tegenhoudt? Onder meer wetenschapsgenootschap KNAW vreest dat het te streng wordt en dat internationale samenwerking eronder zal lijden.

Loket kennisveiligheid

In 2022 heeft de overheid een speciaal Loket Kennisveiligheid geopend, waar universiteiten en hogescholen met hun vragen kunnen aankloppen. Dat gebeurt ruim 150 keer per jaar. Universiteiten hebben zelf ook commissies en procedures in het leven geroepen om hun kennisveiligheid te verbeteren.

Daar begon het NOS-onderzoek mee: dat honderden internationale samenwerkingen zijn tegengehouden vanwege zorgen over kennisveiligheid. Het is moeilijk te beoordelen of dit veel of weinig is: je weet immers niet wie terecht of onterecht is tegengehouden of juist toegelaten.

HOP, Bas Belleman