Overheid en ict-bedrijven: zegenrijke combinatie of Trojaans paard?

De Belastingdienst, DUO of gemeenten manifesteren zich steeds vaker als een website waar je je identificeert, inlogt en je gegevens beheert. Leuker kunnen we het niet maken, zei de Belastingdienst daarover. Beter kan vaak wel. Dat brengt ons op het groeiende gebied van GovTech: ict-systemen tussen burger en overheid, vervaardigd door commerciële bedrijven. Kunnen die ict-bedrijven garanderen dat hun systemen alle burgers correct behandelen?

Hoogleraar GovTech prof.dr.ir. Nitesh Bharosa is wetenschappelijk directeur voor onderzoekssamenwerkingen bij Digicampus, een samenwerkplek voor de publieke dienstverlening van de toekomst. Digicampus werd twee jaar geleden in het leven geroepen door TU Delft, brancheorganisatie NLdigital, project- en adviesbureau ICTU en overheidsdienst Logius, onderdeel van het ministerie van binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties. Op dinsdag 12 oktober houdt Digicampus een internationale top over samenwerking in innovatie. Redacteur Jos Wassink belde met Bharosa over dit zich snel ontwikkelende vakgebied.

Vroeger produceerde de overheid haar eigen ict-oplossingen. Waarom nu niet meer?
“Als het om digitalisering gaat hebben publieke organisaties het lastig. De back offices draaien op verouderde technische systemen en er is gebrek aan innovatiecapaciteit. En in sommige gevallen is de menselijke maat in de digitale systemen ver te zoeken.”

U doelt op de toeslagenaffaire neem ik aan. Maar wat is het alternatief?
“Marktpartijen treden steeds vaker op als dienstverlener tussen overheid en inwoners, en doen dat met de nieuwste technologieën. Deze ontwikkeling biedt allerlei mogelijkheden om de publieke sector te transformeren en publieke dienstverlening gebruikersvriendelijker te maken.”

Dat is mooi toch? Waar zit het probleem?
“De vraag is of dit een vermomde zegen is voor publieke organisaties die worstelen met digitale innovatie. Of haalt de overheid een Trojaans paard binnen waar ze later niet meer zonder kan? Hoe zit het met privacy in de aangeboden ict-oplossing? Wat gebeurt er met de verzamelde data? Naar schatting zijn er vierhonderd GovTech startups actief in Nederland. Als je als overheid de ontwikkeling op zijn beloop laat, riskeer je gesloten systemen, ongewenste binding aan één leverancier en onverantwoorde oplossingen vanuit publieke waarden gezien. Dan volgen de schandalen en een reguleringsreflex om achteraf de boel te corrigeren. Dat zou zonde zijn.”

Maar wat is het alternatief?
“Hoe gaan we GovTech op een verantwoorde manier ontwerpen en besturen? Dat is de centrale vraag voor mijn vakgebied. GovTech vraagt om een andere manier van ontwerpen waarbij vanaf het begin af aan de verschillende perspectieven met elkaar in evenwicht moeten zijn. Die van de overheid als klant, de leverancier, de burgers en kennisinstellingen die onafhankelijke experts inbrengen en de laatste kennis.”

Wat is het voordeel van die benadering?
“Het biedt de overheid de mogelijkheid om betrokken te blijven bij het ontwerpen en toetsen van GovTech-oplossingen. Hierdoor kan de overheid bepalen aan welke operationele eisen en publieke waarden de oplossingen moeten voldoen, open standaarden neerzetten en de verantwoordelijkheden en afspraken vooraf vastleggen.”

Gebeurt dat al?
“Bij Digicampus bouwen we aan ervaring, kennis en methoden over hoe je samen verantwoord GovTech-oplossingen kunt ontwikkelen. Zo’n living lab is belangrijk als je met elkaar technologie ontwikkelt, zodat niet iedereen het wiel opnieuw gaat uitvinden.”

• De laatste stand van zaken over het ontwikkelen van ict-oplossingen voor het publieke domein komt aan bod in de Collaborative Innovation Summit 2021, een dagvullend online symposium over de ontwikkeling van GovTech. Ga naar de website voor meer informatie over het programma en voor (gratis) deelname.