Over dijken heeft iedereen een mening

Emeritus prof.drs.ir. Han Vrijling (69) heeft nog aan de stormvloedkering van de Oosterschelde gewerkt. In die tijd, de opening vond in 1986 plaats, werd aan de techniek niet getwijfeld. Dat is nu wel anders.

Vrijling: “Met ruimte voor de rivier ontstond ook ruimte voor discussie. Vroeger was het beheer van rivieren gericht op scheepvaart en beheersing van de ijsgang. Nu praten ze over natuurbeleving en weet ik wat. Dat moet allemaal meegenomen worden in waterbouwkundige ontwerpen. Daar zijn de nieuwe ingenieurs beter in dan wij. Wij waren ook maatschappelijk gericht, maar dan vooral op de veiligheid. De realiteit is een stuk ongrijpbaarder geworden met veel meer onpeilbare zaken.”

De drie jonge doctors die Vrijling deze maand aflevert (in totaal begeleidde hij 39 promovendi) zijn volgens hem aardig representatief voor wat er in de waterbouw leeft. Ir. Dirk Jan Peters (46) deed onderzoek naar steenzetting van harde waterkeringen. Ing. Mark Voorendt (52) stelde richtlijnen op voor het ontwerp van multifunctionele waterkeringen en ir. Ties Rijcken (41) onderzocht het debat dat zich heeft ontwikkeld over waterveiligheid. Allen promoveren aan de faculteit Civiele techniek en Geowetenschappen (CiTG).

Steile dijken zijn sterker en vergen minder materiaal

“Waterbouwers hebben over het algemeen een broertje dood aan mechanica. Dat vinden ze te lastig. Dus maken ze een schaalmodel van een stenen dijkbekleding en zeggen ze: zie, het blijft liggen,” vertelt de promotor over het onderzoek van Dirk Jan Peters, de meest traditionele promovendus van het drietal. Peters deed voor zijn werkgever DHV-Royal Haskoning vijf grote proeven met stenen als dijkbekleding. Uit het mechanisch model dat hij ervan maakte wordt duidelijk waarom de stenen zich beter zetten nadat de zee er een tijdje overheen gespoeld heeft (een bekend ervaringsfeit), maar ook dat de zuilen (vroeger basalt, nu beton) langer moeten zijn dan breed, en dat een stevige drempel aan de teen van de dijk essentieel is voor de stabiliteit van de dijkbekleding.

Peters laat zien dat steile dijken duidelijk sterker zijn dan flauwe hellingen, bovendien vergen ze minder materiaal. Het nadeel is dat steile dijken hoger moeten zijn om het risico op overslag te beperken. Peters stelt daarom dijken voor met steile onder- en boventafels, en een brede berm ertussen.

Ontwerpproces in zeven stappen

Bescherming tegen overstroming alléén is voor stedelingen steeds vaker niet goed genoeg. Ze willen de waterkering andere functies meegeven zoals een parkeergarage (Katwijk), een winkelcomplex op een rivierdijk (Dakpark, Rotterdam), of een rivierboulevard met sport- en ontspanningsmogelijkheden (Boompjes, Rotterdam).

Voorbeelden van multifunctionele waterkeringen waren er al, maar een ontwerpmethode nog niet. Die wilde Voorendt ontwikkelen in zijn proefschrift. Hij moest daarvoor de systematische methode van waterbouwers combineren met het creatieve proces van het ruimtelijk ontwerp. Dat leidde tot een ontwerpproces in zeven stappen dat cyclisch en iteratief verloopt.

Voorendt liet zijn ontwerpmethode voor multifunctionele waterkeringen uitproberen door groepen studenten en valideerde zijn methode voor de constructieve verificatie aan de hand van vier praktijkgevallen. Hij concludeert dat de methode genoeg ruimte geeft voor creativiteit en tegelijkertijd een goed resultaat garandeert. De belangrijkste belemmeringen, aldus Voorendt, bevinden zich nu op de vlakken bestuur en beheer van dergelijke multifunctionele projecten.

Maatschappelijke dialoog over waterveiligheid nieuw leven inblazen

“Ties Rijcken staat voor integratie van waterbouw in de moderne maatschappij”, aldus Vrijling. Hij zag hoe Rijcken met zijn achtergrond als industrieel ontwerper opeens wel aansluiting vond bij de architecten, landschapsontwerpers, publicisten en ‘andere kunstzinnigen’ in het debat over vernieuwing in het waterbeheer.

In zijn strak vormgegeven proefschrift Emergo buigt Rijcken zich over het Nederlandse waterveiligheidsbeleid sinds 1986, het jaar van de ingebruikname van de stormvloedkering in de Oosterschelde. Hij laat zien dat naast veiligheid andere waarden gingen spelen zoals ecologie, landschap en multifunctionaliteit van waterwerken. Ook traceert hij de opkomst en ontwikkeling van nieuwe uitdrukkingen en denkwijzen zoals ‘het water als vriend’, ‘natuurlijke oplossingen’ en ‘risicospiraal’. Tegelijkertijd signaleert Rijcken een discrepantie tussen het debat en het budget. Bouwen met de natuur mag dan veel publiciteit krijgen, maar 80 tot 85% van het budget tussen 1986 en 2028 gaat op aan dijken. Rivierverbreding en duurzame ruimtelijke ordening beslaan slechts 15 tot 20 procent van het budget.

Rijcken wil de maatschappelijke dialoog over de preventie van overstromingen nieuw leven inblazen met de website flowzplatform.nl. ‘Flowz ondersteunt waterprofessionals en betrokken burgers met kennis en inspiratie. Flowz wil werk aan water en delta’s samenbrengen in een eigentijds internetplatform’, aldus de site.

‘Wiskunde is ook maar een mening’

Professor Vrijling is het debat een beetje moe. “In onze opleiding gaan we uit van feiten, maar als iemand zegt ‘wiskunde is ook maar een mening’, dan houdt de discussie op.”

De nieuwe generatie waterbouwers kijkt verder dan alleen de veiligheid, maar de redeneermethode blijft analytisch en constructief: zoeken naar een compromis en oplossingsgericht werken. Vrijling heeft de indruk dat opponenten vaak helemaal niet geïnteresseerd zijn in oplossingen, maar in polarisatie en twijfel zaaien.

“De waterveiligheid is in Nederland in goede handen, maar hoe het zich hier maatschappelijk ontwikkelt, dat is wat duister,” aldus de emeritus.

Programma:

• 22 juni 2017, 12:30 | Ties Rijcken, EMERGO, the Dutch flood risk system since 1986, PhD supervisor Prof.drs.ir. Han Vrijling (CiTG) and Prof.dr.ir. Matthijs Kok
• 26 juni 2017, 10:00 | Mark Voorendt, Design principles of multifunctional flood defences, PhD supervisor Prof.drs.ir. Han Vrijling
• 27 juni 2017, 15:00 | Dirk Jan Peters, Design of pattern-placed revetments, PhD supervisors Prof.drs.ir. Han Vrijling and Ir. Henk Jan Verhagen