Onderzoekers binden strijd aan met medisch afval

^{Afval is een verborgen aspect van de gezondheidszorg. (Foto: Bart van Straten).}

Wie een kijkje neemt op een operatie-afdeling valt onmiddellijk het grote aantal blauwe vuilniszakken op – gemiddeld drie per patiënt. Een recente studie in de Verenigde Staten stelde 8,4 kilogram afval per patiënt per dag vast. In Europa is het minder, maar niet veel. Veel van het afval bestaat uit wegwerpproducten die na eenmalig gebruik verbrand worden. Ziekenhuizen dragen 7 tot 8 procent bij aan de nationale CO₂-uitstoot. Daarnaast is deze wegwerpcultuur kostbaar en verre van circulair.

In het verleden accepteerden veel zorgmedewerkers de verkwistende praktijk als een gegeven, en concentreerden zich op de medische aspecten. Maar daar begint verandering in te komen. Gynaecoloog Frank Willem Jansen (LUMC, TU Delft en voorzitter Medical Delta) was een van de initiatiefnemers die in 2019 opriepen tot onderzoek om de ecologische voetafdruk van medisch handelen te verkleinen.

Medische leveranciers lijken er over het algemeen niet erg in geïnteresseerd. In het geval van eenmalige producten ondergraaft afvalvermindering zelfs het verdienmodel.

Eerder waren Bart van Straten en zijn broer in hun familiebedrijf al actief in het repareren en vernieuwen van chirurgische instrumenten. Op een gegeven moment zei iemand tegen hem: jullie werken circulair. Van Straten besloot zich volledig op het onderzoek naar hergebruik van chirurgisch afval te richten en besprak zijn plan met dr.ir. Tim Horeman (afdeling biomedical engineering bij de faculteit 3mE). Horeman werd zijn promotor en samen zetten ze een onderzoekslijn op naar circulariteit en duurzaamheid in de medische sector.

^{Afgekeurde instrumenten worden veelal als restafval verbrand. (Foto; Bart van Straten)}

Omdat de wegwerpcultuur nog volop heerst in operatiekamers, vermoedden ze dat een programma voor onderhoud en reparatie van instrumenten niet alleen duurzamer maar ook voordeliger zou uitpakken. Defecte instrumenten worden namelijk meestal weggegooid waarbij het ziekenhuis betaalt voor de verbranding.

In hun recente publicatie A circular Healthcare Economy volgden Van Straten en Horeman 1.380 kilogram instrumentenafval. Een kleine twintig procent kon hersteld worden, wat een besparing van 40 duizend euro opleverde. De rest werd verkocht als rvs-schroot voor een prijs van een euro per kilogram. Totale besparing: 41 duizend euro.

^{Ingezameld en gesmolten polypropyleen. (Foto: Bart van Straten)}

Vervolgens verlegden ze hun focus naar plastic afval – de blauwe zakken, lakens, en inpak ‘papier’ dat op operatiekamers en sterilisatieafdelingen in gebruik is. Niet vies van experimenten bouwden ze een smeltoven in een Delfts laboratorium. Het blauwe polypropyleen kan hier gesmolten en gelijk geperst worden in de vorm van platen, staven of strips waar nieuwe producten van kunnen worden gemaakt. Circulair, nietwaar.

^{Recycling schema. (Grafiek van Horeman en Van Straten)}

“Het is praktisch, maar het is tegelijk wetenschappelijk onderzoek”, zegt Horeman. Plastic-experts vertelden dat volledig gerecycled polypropyleen niet geschikt is voor hergebruik. Maar ondertussen gebruiken ze het materiaal voor handvaten en kratjes voor chirurgische instrumenten. “We hebben het ontwerp en de functies van de producten aangepast aan de eigenschappen van het gerecyclede materiaal”, legt Horeman uit. “Op die manier snijdt het mes aan vele kanten tegelijk.”

Intussen krijgt hun initiatief voor een meer circulaire manier van werken meer bijval. Zo gingen ze samenwerken met Johnson & Johnson en Renewi om elektronica en rvs-onderdelen uit wegwerpinstrumenten (die tot drieduizend euro kosten) terug te sturen voor hergebruik. Ook werken ze aan een Medical Delta Field Lab op het gebied van circular surgery. Dat moet uitgroeien tot een expertisecentrum in duurzaamheid en circulariteit in de gezondheidszorg.

Op de markt is een nieuw initiatief verschenen van Van Straten Medical en GreenCycl. Zij bieden een circulair model aan voor chirurgisch instrumentarium. In plaats van instrumenten aan te schaffen kunnen klinieken ze all-in huren inclusief onderhoud, sterilisatie en transport. Niet verrassend is het model vooral in trek bij startende klinieken die zo kunnen besparen op hun investering. Maar de echte besparing die ligt natuurlijk in het terugdringen van afval.

• Medical Delta Café, donderdag 4 maart, over duurzaamheid van de gezondheidszorg. Er wordt ingegaan op de problematiek en oplossingen. Ligt hier een taak voor biomedisch ingenieurs? Bezoek voor het programma en de aanmelding de website van Medical Delta.

^{Experimenten zijn volop gaande. (Foto: Jos Wassink)}