Onafhankelijkheid universiteitsbladen al tientallen jaren betwist

Translation in progress

Tijdens de democratisering van de universiteiten in de jaren zeventig groeiden de mededelingenblaadjes van universiteiten uit tot min of meer onafhankelijke media, staat in een boek dat de universitaire pers sinds de late negentiende eeuw beschrijft. Een constante in hun geschiedenis is de voortdurende spanning tussen bestuurlijke belangen en journalistieke vrijheid.

Het boek bevat bijdragen van verschillende (voormalige) hoofdredacteuren en historici. Eén van hen is Abel Streefland, universiteitshistoricus van de TU Delft. Hij schreef een hoofdstuk over de Delftse studentenbladen tot 1950.

Vuile was

Toen de universiteiten in de jaren negentig bedrijfsmatiger gingen werken, werd het voor bestuurders minder vanzelfsprekend om redactionele onafhankelijkheid te ondersteunen. Vooral rond open dagen waren de besturen extra beducht voor imagoschade, schrijft Ries Agterberg, hoofdredacteur van het Utrechtse nieuwsplatform DUB, in zijn bijdrage aan het boek. Had een universiteitsblad een kotsende of coke snuivende student op de voorpagina staan, dan was dat aanleiding om de hele oplage – zonder overleg met de redacties – uit de bakken te verwijderen. In Tilburg gebeurde dat ook vanwege een artikel over de Keuzegids waarin de universiteit slecht scoorde.

Lifestyle

Niet alleen besturen, ook redacties wijzigden hun koers. Ze verruilden politieke en bestuurlijke onderwerpen vaker voor lifestyle, waardoor veel kranten het aanzien kregen van een ‘glossy magazine’.

Tegelijkertijd zorgden digitalisering en het teruglopende advertentieaanbod ervoor dat steeds meer bladen alleen nog online verschenen. De vrees dat ze daarmee aan belang zouden inboeten kwam niet uit, schrijft Agterberg. Integendeel, de verschillende redacties gingen vaker samenwerken aan grote onderzoeksartikelen en al het nieuws was nu ook buiten de instelling te lezen. Het werd daardoor vaker opgepikt door andere media.

‘Ongenuanceerd kritisch’

Onafhankelijk bleef een heet hangijzer. Guus Termeer, hoofdredacteur van de Groningse Universiteitskrant tussen 1990 en 2004, schetst in zijn bijdrage meerdere hoogoplopende conflicten bij diverse universiteitsbladen. In Groningen escaleerde de situatie in 2012 toen een nieuw college van bestuur aantrad dat de toenmalige redactie “ongenuanceerd kritisch” vond.

Na onder meer een kritische opiniebijdrage van vijf hoogleraren (onder wie de latere Nobelprijswinnaar Ben Feringa) over het aanstellen van beurspromovendi begon het college de geldkraan dicht te draaien. Het blad kon daarna alleen nog online verschijnen.

Termeer plaatst ook kritische kanttekeningen bij de rol van een aantal redacteuren die ‘actiejournalistiek’ zouden hebben bedreven: “Soms leek het erop dat redacteuren extra kritisch wilden zijn en de grenzen opzochten of zelfs overschreden om de schijn te voorkomen dat de UK een braaf bedrijfsblad zou zijn.”

Persoonlijke opvattingen en irritaties van collegeleden speelden volgens hem een niet te onderschatten rol. Toen in 2019 een volledig vernieuwd college van bestuur aantrad verbeterde de verhouding met de redactie van UKrant vrijwel direct.

De onafhankelijkheid van universiteitsmedia blijkt sterk afhankelijk van de bereidheid van bestuurders om deze te respecteren. Bij het Leidse Mare hing het voortbestaan van het kritische weekblad bijvoorbeeld af van de houding van de universiteitsvoorzitter, zo stelt universiteitshistoricus Pieter Slaman. “Niet alle bestuurders waren even bereid, vooral niet als het imago en de inkomsten van de universiteit onder druk stonden.”

Niet gewaarborgd

Recente voorbeelden bij de technische universiteiten van Eindhoven en Delft, en ook bij hogescholen, tonen aan dat de onafhankelijkheid van hogeronderwijsmedia lang niet overal gewaarborgd is. De vorige twee ministers van Onderwijs betreurden dat, maar waren niet bereid om dat af te dwingen bij de instellingen.

HOP, Hein Cuppen