Mijn relatie met Delft is ouder dan die met mijn man

br />
Een beetje thermodynamicus gruwt van oproepen tot energiebesparing. Energie kan immers nooit verloren gaan, zo leert de eerste wet van de thermodynamica, en op iets wat niet verloren gaat is het moeilijk besparen. Wat de mens wel met olietankers tegelijk verkwist is exergie, ofwel kwaliteit van energie. Wanneer een straalkacheltje de kamer opwarmt, wordt elektrische energie omgezet in precies evenveel warmte. Met de energie in de lauwe lucht is echter geen computer meer aan de praat te krijgen. De exergie vliegt het raam uit.

Bezoekend hoogleraar chemische technologie Signe Kjelstrup (52) komt uit een land dat zich om energie noch exergie zorgen hoeft te maken. ,,Noorwegen heeft enorme hoeveelheden goedkope energie”, zegt ze, doelend op de vele waterkrachtcentrales in haar vaderland. ,,Zo hebben we na de oorlog ons land op kunnen bouwen. We exporteerden energie-intensieve producten zoals aluminium.” In de jaren zestig ontdekten de Noren bovendien dat ze onvermoede olievoorraden bezaten.

Energie genoeg dus, maar toch doet Kjelstrup niets liever dan onderzoeken of zij processen energie-efficiënter kan maken. Zorg om het milieu is daarbij haar drijfveer. Ze schreef mee aan drie boeken en meer dan honderd artikelen, waarvan de inhoud zich laat vangen onder de term irreversibele thermodynamica. Dit is de leer van de onomkeerbare processen, van de lauwe lucht die geen elektriciteit meer op kan wekken.

Kjelstrup komt niet alleen uit een land dat vooraan de rij stond toen God de energiebronnen verdeelde; Noorwegen loopt ook voor op het gebied van vrouwenemancipatie. Binnen haar natuurwetenschappelijke faculteit aan de Noorse Universiteit van Wetenschap en Technologie in Trondheim, is zij als vrouwelijke hoogleraar geen vreemde eend in de bijt. ,,Dat komt deels door actief beleid van onze regering die sommige leerstoelen exclusief voor vrouwelijke kandidaten beschikbaar stelt”, verklaart de Noorse.

,,Ik hoop dat het aantal vrouwelijke hoogleraren op natuurlijke wijze verder toeneemt door een stijgend aantal vrouwelijke doctoren. Voor veel vrouwen blijft echter het probleem dat het promotieonderzoek plaatsvindt in dezelfde periode waarin zij kinderen willen krijgen. Volgens mij is de promotie juist een geschikte periode om kinderen te krijgen, omdat je dan alleen verantwoordelijk bent voor je eigen werk. In de industrie ben je verantwoordelijk voor een hele afdeling.”

Zelf wist de zilvergrijze hoogleraar haar wetenschappelijke carrière niet alleen te combineren met het grootbrengen van twee dochters, ze bekleedde ook tal van functies in nationale commissies. Zo was ze ooit wetenschappelijk adviseur van de Noorse minister-president. ,,Een aantal van die functies dankte ik aan het feit dat ik vrouw was”, geeft ze ruimhartig toe. ,,Ik heb als vrouw tijdens mijn carrière kansen gekregen die mijn mannelijke collega’s niet hadden.”

De kans om naar Delft te komen voor een gasthoogleraarschap dankt Kjelstrup evenwel niet aan haar vrouwzijn, maar aan haar vermaarde vakkennis. Dit is de eerste keer dat zij hier doceert, maar haar contact met de Delftse thermodynamicagroep dateert al uit de jaren tachtig. Toen kwam de Delftse hoogleraar prof.dr.ir. Jakob de Swaan Arons naar Trondheim om de samenwerking tussen een groep Europese universiteiten te bepleiten. Ze begeleidde sindsdien twee Delftse afstudeerders, publiceerde artikelen samen met Delftse onderzoekers, en heeft nu zelfs een in Delft afgestudeerde promovendus in haar vakgroep.

Dubbel verband

De leerstof die Kjelstrup tijdens haar colleges behandelt bestaat uit een door haarzelf en een Leidse vakgenoot geschreven leerboek. Die vakgenoot, prof.dr. Dick Bedeaux, is overigens ook haar tweede echtgenoot. Hij vormt dus een dubbel verband tussen Kjelstrup, de thermodynamica en Nederland. ,,Je begrijpt dat ik om meerdere redenen graag naar Nederland kom”, zegt de Noorse. Kennelijk beducht om ervan verdacht te worden voornamelijk om persoonlijke redenen gekomen te zijn, vult ze haastig aan: ,,Maar mijn relatie met Delft is ouder dan die met mijn man.”

Delft is volgens de gasthoogleraar in een goede positie om te profiteren van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de irreversibele thermodynamica. Ze zegt: ,,Er is tot nu toe vooral veel onderzoek gewijd aan de fundamenten van het vakgebied. Pas sinds kort beginnen ingenieurs deze kennis ook daadwerkelijk toe te passen. De Delftse ingenieurs kunnen profiteren van het feit dat ze behoren tot de Nederlandse school die de theorie van de irreversibele thermodynamica begin jaren zestig heeft ontwikkeld.”

Zelf heeft Kjelstrup de abstracte theorie inmiddels al in enkele concrete toepassingen weten te vertalen. Ze analyseerde dat in destillatiekolommen ruim negentig procent van het exergieverlies plaatsvindt op het raakvlak tussen vloeistof en gas. Door zich in haaronderzoek puur op dit raakvlak te richten wist ze een bedrijf te adviseren hoe het een destillatieproces efficiënter kon bedrijven. ,,De productiviteit van het proces steeg sterk en de investering verdiende zich binnen een jaar terug”, meldt ze. Maar relativeert meteen: ,,Dit was een relatief eenvoudige studie omdat de apparatuur een gegeven was. Het ontwerpen van procesapparatuur op basis van de thermodynamische principes gaat nog een stap verder.”

Spion

De Scandinavische wetenschapster ziet ons land inmiddels als haar tweede thuis. ,,Men zegt: God schiep de aarde en de Nederlanders creëerden Nederland. Dat gezegde geldt ook voor Noorwegen. Als je daar de bergen uit de zee ziet rijzen begrijp je niet hoe je er kunt wonen. De Noren hebben moeten leren omgaan met de bergen, zoals de Hollanders dat met het water moesten doen.”

Een andere overeenkomst tussen beide landen is het dalende aantal studenten bij de natuurwetenschappelijke studies. Kjelstrup: ,,Jongeren zijn kennelijk niet meer geïnteresseerd in studies als natuurkunde en wiskunde. Ik denk dat Delft en Leiden een slimme zet hebben gedaan met hun studie life science and technology. Ik heb spion gespeeld en dit idee doorgespeeld naar mijn eigen faculteit in Trondheim. Wij hebben ook veel studenten biologie van wie we de studie met chemische technologie kunnen combineren.” Samenzweerderig voegt ze toe: ,,Zo nu en dan is het best handig dat ik een beetje Nederlands kan lezen.”

Bezoekend hoogleraar prof.dr. Signe Kjelstrup deelt de liefde voor haar vakgebied met haar man. Deze weken belijdt ze haar liefde in Delft. In ruil daarvoor pikt ze wat bedrijfsgeheimpjes mee.

Een beetje thermodynamicus gruwt van oproepen tot energiebesparing. Energie kan immers nooit verloren gaan, zo leert de eerste wet van de thermodynamica, en op iets wat niet verloren gaat is het moeilijk besparen. Wat de mens wel met olietankers tegelijk verkwist is exergie, ofwel kwaliteit van energie. Wanneer een straalkacheltje de kamer opwarmt, wordt elektrische energie omgezet in precies evenveel warmte. Met de energie in de lauwe lucht is echter geen computer meer aan de praat te krijgen. De exergie vliegt het raam uit.

Bezoekend hoogleraar chemische technologie Signe Kjelstrup (52) komt uit een land dat zich om energie noch exergie zorgen hoeft te maken. ,,Noorwegen heeft enorme hoeveelheden goedkope energie”, zegt ze, doelend op de vele waterkrachtcentrales in haar vaderland. ,,Zo hebben we na de oorlog ons land op kunnen bouwen. We exporteerden energie-intensieve producten zoals aluminium.” In de jaren zestig ontdekten de Noren bovendien dat ze onvermoede olievoorraden bezaten.

Energie genoeg dus, maar toch doet Kjelstrup niets liever dan onderzoeken of zij processen energie-efficiënter kan maken. Zorg om het milieu is daarbij haar drijfveer. Ze schreef mee aan drie boeken en meer dan honderd artikelen, waarvan de inhoud zich laat vangen onder de term irreversibele thermodynamica. Dit is de leer van de onomkeerbare processen, van de lauwe lucht die geen elektriciteit meer op kan wekken.

Kjelstrup komt niet alleen uit een land dat vooraan de rij stond toen God de energiebronnen verdeelde; Noorwegen loopt ook voor op het gebied van vrouwenemancipatie. Binnen haar natuurwetenschappelijke faculteit aan de Noorse Universiteit van Wetenschap en Technologie in Trondheim, is zij als vrouwelijke hoogleraar geen vreemde eend in de bijt. ,,Dat komt deels door actief beleid van onze regering die sommige leerstoelen exclusief voor vrouwelijke kandidaten beschikbaar stelt”, verklaart de Noorse.

,,Ik hoop dat het aantal vrouwelijke hoogleraren op natuurlijke wijze verder toeneemt door een stijgend aantal vrouwelijke doctoren. Voor veel vrouwen blijft echter het probleem dat het promotieonderzoek plaatsvindt in dezelfde periode waarin zij kinderen willen krijgen. Volgens mij is de promotie juist een geschikte periode om kinderen te krijgen, omdat je dan alleen verantwoordelijk bent voor je eigen werk. In de industrie ben je verantwoordelijk voor een hele afdeling.”

Zelf wist de zilvergrijze hoogleraar haar wetenschappelijke carrière niet alleen te combineren met het grootbrengen van twee dochters, ze bekleedde ook tal van functies in nationale commissies. Zo was ze ooit wetenschappelijk adviseur van de Noorse minister-president. ,,Een aantal van die functies dankte ik aan het feit dat ik vrouw was”, geeft ze ruimhartig toe. ,,Ik heb als vrouw tijdens mijn carrière kansen gekregen die mijn mannelijke collega’s niet hadden.”

De kans om naar Delft te komen voor een gasthoogleraarschap dankt Kjelstrup evenwel niet aan haar vrouwzijn, maar aan haar vermaarde vakkennis. Dit is de eerste keer dat zij hier doceert, maar haar contact met de Delftse thermodynamicagroep dateert al uit de jaren tachtig. Toen kwam de Delftse hoogleraar prof.dr.ir. Jakob de Swaan Arons naar Trondheim om de samenwerking tussen een groep Europese universiteiten te bepleiten. Ze begeleidde sindsdien twee Delftse afstudeerders, publiceerde artikelen samen met Delftse onderzoekers, en heeft nu zelfs een in Delft afgestudeerde promovendus in haar vakgroep.

Dubbel verband

De leerstof die Kjelstrup tijdens haar colleges behandelt bestaat uit een door haarzelf en een Leidse vakgenoot geschreven leerboek. Die vakgenoot, prof.dr. Dick Bedeaux, is overigens ook haar tweede echtgenoot. Hij vormt dus een dubbel verband tussen Kjelstrup, de thermodynamica en Nederland. ,,Je begrijpt dat ik om meerdere redenen graag naar Nederland kom”, zegt de Noorse. Kennelijk beducht om ervan verdacht te worden voornamelijk om persoonlijke redenen gekomen te zijn, vult ze haastig aan: ,,Maar mijn relatie met Delft is ouder dan die met mijn man.”

Delft is volgens de gasthoogleraar in een goede positie om te profiteren van de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van de irreversibele thermodynamica. Ze zegt: ,,Er is tot nu toe vooral veel onderzoek gewijd aan de fundamenten van het vakgebied. Pas sinds kort beginnen ingenieurs deze kennis ook daadwerkelijk toe te passen. De Delftse ingenieurs kunnen profiteren van het feit dat ze behoren tot de Nederlandse school die de theorie van de irreversibele thermodynamica begin jaren zestig heeft ontwikkeld.”

Zelf heeft Kjelstrup de abstracte theorie inmiddels al in enkele concrete toepassingen weten te vertalen. Ze analyseerde dat in destillatiekolommen ruim negentig procent van het exergieverlies plaatsvindt op het raakvlak tussen vloeistof en gas. Door zich in haaronderzoek puur op dit raakvlak te richten wist ze een bedrijf te adviseren hoe het een destillatieproces efficiënter kon bedrijven. ,,De productiviteit van het proces steeg sterk en de investering verdiende zich binnen een jaar terug”, meldt ze. Maar relativeert meteen: ,,Dit was een relatief eenvoudige studie omdat de apparatuur een gegeven was. Het ontwerpen van procesapparatuur op basis van de thermodynamische principes gaat nog een stap verder.”

Spion

De Scandinavische wetenschapster ziet ons land inmiddels als haar tweede thuis. ,,Men zegt: God schiep de aarde en de Nederlanders creëerden Nederland. Dat gezegde geldt ook voor Noorwegen. Als je daar de bergen uit de zee ziet rijzen begrijp je niet hoe je er kunt wonen. De Noren hebben moeten leren omgaan met de bergen, zoals de Hollanders dat met het water moesten doen.”

Een andere overeenkomst tussen beide landen is het dalende aantal studenten bij de natuurwetenschappelijke studies. Kjelstrup: ,,Jongeren zijn kennelijk niet meer geïnteresseerd in studies als natuurkunde en wiskunde. Ik denk dat Delft en Leiden een slimme zet hebben gedaan met hun studie life science and technology. Ik heb spion gespeeld en dit idee doorgespeeld naar mijn eigen faculteit in Trondheim. Wij hebben ook veel studenten biologie van wie we de studie met chemische technologie kunnen combineren.” Samenzweerderig voegt ze toe: ,,Zo nu en dan is het best handig dat ik een beetje Nederlands kan lezen.”