Lowi: ‘Majorana-onderzoekers onzorgvuldig’

Het rapport van het Landelijk Orgaan Wetenschappelijke Integriteit (Lowi) is op woensdag 8 juni openbaar gemaakt, gevolgd door een persbericht van de TU Delft. Het college van bestuur (cvb) onderschrijft in dat bericht de conclusie van het Lowi dat Leo Kouwenhoven en Hao Zhang ‘deels onzorgvuldig en deels verwijtbaar onzorgvuldig’ hebben gehandeld, maar dat er geen sprake was van een schending van de wetenschappelijke integriteit.

Uit het Lowi-rapport komt naar voren dat het cvb het handelen van de onderzoekers eerder wel aanmerkte als ‘lichte schending’ van de wetenschappelijke integriteit. Maar volgens het Lowi bestaat die kwalificatie helemaal niet. Daarbij komt volgens het Lowi dat er geen sprake is van schending van de wetenschappelijke integriteit, omdat er geen opzet in het spel was toen Kouwenhoven en postdoc Zhang inzoomden op onderzoeksdata die pasten bij hun einddoel, daarmee andere – minder gunstige – data achterwege latend (ook wel confirmation bias genoemd).

De zaak draait om het Nature-artikel Quantized Majorana conductance uit 2018. Hierin schreven onderzoekers onder leiding van Kouwenhoven dat ze majoranadeeltjes hadden gedetecteerd. Het was wereldnieuws, want de resultaten leken te mooi om waar te zijn. En dat waren ze ook. Destijds merkte Kouwenhoven dat niet op, vertelde hij in mei na twee jaar stilzwijgen bij het radioprogramma Atlas. “Had ik dat maar gedacht. Dan had ik dit hele gebeuren kunnen voorkomen.” In een reconstructie in Vrij Nederland zei hij: “We deden onderzoek naar positieve outliers, en daarop gingen we inzoomen. Dat hadden we kritischer moeten doen. Dat is dus een verwijtbare confirmation bias.”

Dataselectie
De commissie wetenschappelijke integriteit van de TU Delft (cwi) deed vanaf maart 2020 onderzoek naar de zaak. Ze liet een deskundigenrapport uitbrengen waarna ze voor een zogenoemd ‘ambtshalve onderzoek’ een klacht formuleerde en onderzocht. Op 26 maart 2021 volgde een – vooralsnog niet geopenbaard – advies aan het cvb. De cwi concludeerde daarin, in tegenstelling tot het Lowi, dat er wel sprake was van een integriteitsschending. Dat valt nu te lezen in het Lowi-rapport. De cwi deed vervolgens niet nader genoemde aanbevelingen voor ‘(herstel)maatregelen’ aan het cvb, dat deze maar deels overnam.

Wat het cvb bijvoorbeeld niet deed, zo valt te lezen, was een onderzoek instellen naar de cultuur bij QuTech (waar het majorana-onderzoek plaatsvond). Ook naar andere publicaties van Kouwenhovens groep wilde het cvb aanvankelijk geen nieuw onderzoek instellen, iets wat de cwi wel adviseerde. Dat dat onderzoek naar andere publicaties er uiteindelijk toch kwam, was het resultaat van nieuwe meldingen.

‘Klachtenprocedures gaan steeds meer lijken op gewone juridische procedures’ 

Terug naar het Lowi: dat spreekt dus van onzorgvuldig én verwijtbaar onzorgvuldig handelen van Kouwenhoven en Zhang. Het eerste deel slaat op de manier waarop beiden hun data hebben geselecteerd, het tweede deel op het weglaten van bepaalde data. Beide onderzoekers hebben volgens het Lowi gehandeld in strijd met drie basisprincipes uit de Gedragscode Wetenschapsbeoefening, te weten ‘eerlijkheid en zorgvuldigheid’, ‘betrouwbaarheid’ en ‘verantwoordelijkheid’.

Het Lowi legt daarvoor de verantwoordelijkheid bij eerste auteur Zhang, maar ook ‘corresponding author’ en leidinggevende Kouwenhoven draagt volgens het Lowi ‘volle verantwoordelijkheid’. Volgens het orgaan zou de TU Delft duidelijke regels of afspraken moeten vastleggen zodat een onderzoeksleider als Kouwenhoven ‘op adequate wijze invulling kan geven aan zijn verantwoordelijkheid en daar zo nodig op kan worden aangesproken’.

Advocaten
Het Lowi signaleert naar aanleiding van deze zaak nog iets anders, namelijk dat klachtenprocedures steeds meer gaan lijken op ‘een gewone juridische procedure waarin advocaten of andere rechtshulpverleners’ het woord voeren en  ‘(ingenomen) standpunten met uitvoerige juridische argumenten worden onderbouwd en verdedigd’. Het Lowi vindt dat ‘geen gelukkige ontwikkeling’.

Uit het Lowi-rapport stijgt dan ook een beeld op van partijen die tegenover elkaar zijn komen te staan: Kouwenhoven en Zhang aan de ene kant, het cvb en de cwi aan de andere kant. Het Lowi beschrijft Kouwenhovens bezwaren tegen de klachtenprocedure. In dat stuk staan termen als ‘onduidelijk en oneerlijk’, ‘niet-transparant’, ‘te laat’, ‘onvoldoende hoor en wederhoor’, ‘eenzijdig, speculatief en bevat onjuiste aannames’. Ook zou het cvb een geheimhoudingsplicht hebben geschonden, zou de cwi niet onpartijdig en objectief zijn en zou de procedure veel te lang hebben geduurd.

Het Lowi weerlegt dat alles op één punt na: de procedure is ‘niet onzorgvuldig’ geweest, maar de cwi had Kouwenhoven wel het deskundigenoordeel moeten geven alsmede haar ‘inhoudelijke correspondentie’ met deze deskundigen.

In het TU-persbericht laat rector magnificus Tim van der Hagen weten de hele zaak mede te zullen gebruiken om het integriteitsprogramma bij QuTech en de TU Delft aan te scherpen. Ook wil hij de dialoog over wetenschappelijke integriteit tussen ‘het cvb, de directie van QuTech en de senioronderzoekers’ voortzetten.

[aanpassing 22:00 uur: Zhang was postdoc ten tijde van het majorana-onderzoek, geen promovendus.]
[aanpassing 22:30 uur: Het Lowi zegt dat Kouwenhoven net als de eerste auteur volle verantwoordelijkheid draagt, niet meer dan Zhang, zoals de cwi stelde]