Leidse rector Wagenaar roept op tot naamsverandering

/strong>

,,Allereerst wil ik u allen van harte gelukwensen met de 159ste verjaardag van deze universiteit, de Technische Universiteit van Delft. Ik wil daaraan toevoegen, en dat is het thema van mijn toespraak, dat ik het woord Technisch, voorafgaand aan Universiteit, ietwat bevreemdend vind. Je bent universiteit, of je bent het niet. Het feit dat veel onderwijs en onderzoek betrokken is op de techniek verandert daar niets aan. Wat een universiteit tot universiteit maakt, is niet de keuze van de onderwerpen, en zelfs niet de ruimheid van deze keuze. Velen denken dat het woord universiteit iets met universeel te maken heeft; zoiets van: daar kan je alles leren. Dit is echter een misverstand; het woord universiteit is afgeleid van het latijnse universitas, en wel de universitas studiosorum et professorum; de gemeenschap van studenten en docenten.

Het wonderlijke is dat de toevoeging van het woord Technische aan Universiteit een tegenstelling tussen wetenschap en techniek suggereert. Maar het is mij niet duidelijk waarom een nieuwe chirurgische operatiemethode wetenschap zou zijn, en een nieuwe manier om chips te maken techniek. Ik zie niet in waarom het steeds weer toepassen van oeroude rechtsprincipes wetenschap zou zijn, en het consequent toepassen van de gravitatiewetten techniek. Het wil er bij mij niet in dat het ontwerpen van een persoonlijkheidstest wetenschap zou zijn, maar het ontwerpen van een Jupitersonde techniek. Mijns inziens volgen wij bij de hantering van deze begrippen de geschiedenis op een slaafse wijze na, en niet eens zo%n groot deel van de geschiedenis. Want de tijd is nog niet zo heel ver weg, dat techniek werd bedreven door filosofen, en dat technici werden opgeleid in de wiskundige faculteiten van alle universiteiten.

Kliniek

Wellicht zou de vermeende tegenstelling hierin bestaan dat de grenzen verlegd worden door de wetenschap, terwijl de techniek alleen maar daarvan gebruik maakt door er iets moois van te maken. Maar dat is natuurlijk onzin. We weten heel goed dat de ontwikkeling vaak andersom is. Door een technische ontdekking worden de onderzoeksmogelijkheden verruimd, en de wetenschap maakt daarvan gebruik. Je kan door genetische manipulatie bewerkstelligen dat één bepaald eiwit de eigenschap van fluorescentie verkrijgt. Daardoor kan je ineens in een levend preparaat zichtbaar maken waar dat ene eiwit zit, hoe het zich ontwikkelt of verplaatst. En daardoor kan je meer over dat ene eiwit ontdekken, en over defunctie die het voor een organisme heeft. Het principe van genetisch gemanipuleerde fluorescentie kan vervolgens tamelijk slaafs op een oneindig aantal eiwitten worden toegepast. Waar ligt nu het grensverleggende element: in de ontdekking van de techniek om eiwitten selectief te laten fluoresceren, of in de toepassing van die techniek in de biologie?

Een voorbeeld uit mijn eigen vak. De factoranalyse wordt gezien als een wiskundige techniek; de ontdekking van de vijf belangrijkste persoonlijkheidsfactoren, of misschien wel de enige vijf persoonlijkheidsfactoren, die op de ontwikkeling van factoranalyse berust, als pure wetenschap. Commentaar lijkt mij overbodig.

Het laatste voorbeeld is wel intrigerend, omdat men zou kunnen zeggen dat factoranalyse, en heel veel andere statistische technieken, hun belang ontlenen aan de toepassing binnen een ander wetenschapsdomein, zoals in dit geval de persoonlijkheidspsychologie. Daarom zou de techniek niet meer zijn dan een tussenstap, en de daaruitvolgende ontdekking echte wetenschap. Maar het is duidelijk dat dit argument van hulpmiddel en eindresultaat zich vaak tegen de zogenaamde wetenschap zal keren. Heel veel onderzoek over immunologie is gericht op een toepassing in de kliniek; op het ontwerp van een behandelwijze of geneesmiddel. De ontwikkeling van een vaccin zou dan echte wetenschap zijn, de onderliggende, voorbereidende kennis alleen maar techniek. Nee, het is duidelijk dat het onderscheid tussen wetenschap en techniek ons leidt op dwaalsporen, geplaveid met onvruchtbare discussies.

Kip-ei

We hebben hier te maken met een tamelijk bizarre kip-en-ei kwestie; bizar, omdat kip en ei voortdurend van plaats verwisselen. Aan de ene kant wordt techniek gekenschetst als een uitvloeisel van wetenschap; aan de andere kant als een voorbereider van wetenschap. De beslissende vraag is wat je aan technische kennis moet toevoegen om er wetenschap van te maken. Het verschil kan niet gelegen zijn in de kwaliteit van de methode die tot de kennis heeft geleid, noch in de validiteit of de halfwaardetijd van de kennis. Het kan ook niet liggen aan het abstractieniveau of de moeilijkheidsgraad; en zelfs niet aan de maatschappelijke relevantie, om een bijna vergeten term nog eens van stal te halen. Ik vermoed eerder dat het subjectieve onderscheid tussen wetenschap en techniek is, dat de een gaat over dingen die de mensheid altijd al heeft willen weten, en de ander over kennis die wel handig of nuttig is, maar die niet de honger stilt naar kennis over de oervragen van ons bestaan. Wie zijn wij, wat is dit voor wereld, waar komt het allemaal vandaan, waar gaat het naartoe, en door welke kracht wordt dit alles bestierd?

De vraag is dan: wat behoort er tot het pakket van kennis die wij eigenlijk altijd al hadden willen hebben, en wat niet? Voor de psychologie is het antwoord duidelijk: die gaat over onszelf, niets is interessanter dan wijzelf, en dus is de psychologie, toevallig mijn eigen vakgebied, een wetenschap. Maar verder? Wie maakt eigenlijk uit wat wij altijd al hadden willen weten? Toen Eva de vrucht plukte van de boom der kennis, welke kennis lag er toen indie vrucht besloten? Volgens sommige tekstversies de kennis van goed en kwaad, maar in andere versies gaat het om het geheim van het leven, de aard van de mens en het wezen van God zelf. Daar heb je al een aardig programma voor een universiteit als de mijne te pakken. Had de Heer ook de kennis over meet-en-regeltechniek, elektrotechniek, vliegtuigbouw, procestechniek, en weg- en waterbouw in de verboden vrucht verborgen? En horen die derhalve ook bij de kennis waarnaar de mensheid altijd heeft gesmacht?

Nietswetend

Mijn opvatting is dat het Paradijs oorspronkelijk was geschapen als volmaakte biotoop voor een nietswetende mens. Ik acht het ondenkbaar dat het Adam en Eva zou zijn toegestaan om in het Paradijs te blijven wonen, terwijl ze zich wel waren gaan toeleggen op de weg- en waterbouw. Adam had immers geen enkele behoefte aan wegen, want hij hoefde nergens naartoe. Zijn behoefte aan mobiliteit werd niet gedreven door de tirannie van het woon-werkverkeer, want hij werkte niet, en zeker niet in het zweet van de filestress. Hij hoefde niet op familiebezoek in het weekend, want er was wel een weekend, maar geen familie. Hij hoefde niet met de kinderen naar de Efteling, want hij had geen kinderen en het Paradijs, voorzover u dat geloven wil, was mooier dan de Efteling. Adam en Eva hadden geen behoefte aan waterbouw, want er was nooit te weinig of te veel water. Iedere stroom liep precies daar waar het nodig was om ieder bloempje te besproeien, zelfs ’t kleinste.

Al deze vormen van kennis lagen besloten in die ene hap uit de appel. Zij komen voort uit de behoefte om te weten; om aan de ene kant aan de zalige onnozelheid van het Paradijs te ontsnappen, en aan de andere kant in zalige alwetendheid het Paradijs te herscheppen. De vraag naar het einde der tijden is vanuit het perspectief van het Paradijs niet wezenlijk anders dan de vraag naar een goedwerkende blikopener.

Dames en Heren, mijn antwoord is dus dat alle menselijke kennis die is verkregen met behulp van wetenschappelijk verantwoorde methoden in gelijke mate tot het domein van de wetenschap behoort. Het woord Technische in de naam van uw instelling kan dus vervallen. En omdat wij echt met hetzelfde bezig zijn, is er ook geen enkel beletsel om de samenwerking tussen de universiteiten van Delft en Leiden tot grote bloei te laten komen.”

De TU Delft zou beter zonder ‘T’ door het leven kunnen gaan, want die suggereert een tegenstelling tussen wetenschap en techniek. De Leidse rector Willem Albert Wagenaar hield een pleidooi voor naamsverandering tijdens de dies van de TU.

,,Allereerst wil ik u allen van harte gelukwensen met de 159ste verjaardag van deze universiteit, de Technische Universiteit van Delft. Ik wil daaraan toevoegen, en dat is het thema van mijn toespraak, dat ik het woord Technisch, voorafgaand aan Universiteit, ietwat bevreemdend vind. Je bent universiteit, of je bent het niet. Het feit dat veel onderwijs en onderzoek betrokken is op de techniek verandert daar niets aan. Wat een universiteit tot universiteit maakt, is niet de keuze van de onderwerpen, en zelfs niet de ruimheid van deze keuze. Velen denken dat het woord universiteit iets met universeel te maken heeft; zoiets van: daar kan je alles leren. Dit is echter een misverstand; het woord universiteit is afgeleid van het latijnse universitas, en wel de universitas studiosorum et professorum; de gemeenschap van studenten en docenten.

Het wonderlijke is dat de toevoeging van het woord Technische aan Universiteit een tegenstelling tussen wetenschap en techniek suggereert. Maar het is mij niet duidelijk waarom een nieuwe chirurgische operatiemethode wetenschap zou zijn, en een nieuwe manier om chips te maken techniek. Ik zie niet in waarom het steeds weer toepassen van oeroude rechtsprincipes wetenschap zou zijn, en het consequent toepassen van de gravitatiewetten techniek. Het wil er bij mij niet in dat het ontwerpen van een persoonlijkheidstest wetenschap zou zijn, maar het ontwerpen van een Jupitersonde techniek. Mijns inziens volgen wij bij de hantering van deze begrippen de geschiedenis op een slaafse wijze na, en niet eens zo%n groot deel van de geschiedenis. Want de tijd is nog niet zo heel ver weg, dat techniek werd bedreven door filosofen, en dat technici werden opgeleid in de wiskundige faculteiten van alle universiteiten.

Kliniek

Wellicht zou de vermeende tegenstelling hierin bestaan dat de grenzen verlegd worden door de wetenschap, terwijl de techniek alleen maar daarvan gebruik maakt door er iets moois van te maken. Maar dat is natuurlijk onzin. We weten heel goed dat de ontwikkeling vaak andersom is. Door een technische ontdekking worden de onderzoeksmogelijkheden verruimd, en de wetenschap maakt daarvan gebruik. Je kan door genetische manipulatie bewerkstelligen dat één bepaald eiwit de eigenschap van fluorescentie verkrijgt. Daardoor kan je ineens in een levend preparaat zichtbaar maken waar dat ene eiwit zit, hoe het zich ontwikkelt of verplaatst. En daardoor kan je meer over dat ene eiwit ontdekken, en over defunctie die het voor een organisme heeft. Het principe van genetisch gemanipuleerde fluorescentie kan vervolgens tamelijk slaafs op een oneindig aantal eiwitten worden toegepast. Waar ligt nu het grensverleggende element: in de ontdekking van de techniek om eiwitten selectief te laten fluoresceren, of in de toepassing van die techniek in de biologie?

Een voorbeeld uit mijn eigen vak. De factoranalyse wordt gezien als een wiskundige techniek; de ontdekking van de vijf belangrijkste persoonlijkheidsfactoren, of misschien wel de enige vijf persoonlijkheidsfactoren, die op de ontwikkeling van factoranalyse berust, als pure wetenschap. Commentaar lijkt mij overbodig.

Het laatste voorbeeld is wel intrigerend, omdat men zou kunnen zeggen dat factoranalyse, en heel veel andere statistische technieken, hun belang ontlenen aan de toepassing binnen een ander wetenschapsdomein, zoals in dit geval de persoonlijkheidspsychologie. Daarom zou de techniek niet meer zijn dan een tussenstap, en de daaruitvolgende ontdekking echte wetenschap. Maar het is duidelijk dat dit argument van hulpmiddel en eindresultaat zich vaak tegen de zogenaamde wetenschap zal keren. Heel veel onderzoek over immunologie is gericht op een toepassing in de kliniek; op het ontwerp van een behandelwijze of geneesmiddel. De ontwikkeling van een vaccin zou dan echte wetenschap zijn, de onderliggende, voorbereidende kennis alleen maar techniek. Nee, het is duidelijk dat het onderscheid tussen wetenschap en techniek ons leidt op dwaalsporen, geplaveid met onvruchtbare discussies.

Kip-ei

We hebben hier te maken met een tamelijk bizarre kip-en-ei kwestie; bizar, omdat kip en ei voortdurend van plaats verwisselen. Aan de ene kant wordt techniek gekenschetst als een uitvloeisel van wetenschap; aan de andere kant als een voorbereider van wetenschap. De beslissende vraag is wat je aan technische kennis moet toevoegen om er wetenschap van te maken. Het verschil kan niet gelegen zijn in de kwaliteit van de methode die tot de kennis heeft geleid, noch in de validiteit of de halfwaardetijd van de kennis. Het kan ook niet liggen aan het abstractieniveau of de moeilijkheidsgraad; en zelfs niet aan de maatschappelijke relevantie, om een bijna vergeten term nog eens van stal te halen. Ik vermoed eerder dat het subjectieve onderscheid tussen wetenschap en techniek is, dat de een gaat over dingen die de mensheid altijd al heeft willen weten, en de ander over kennis die wel handig of nuttig is, maar die niet de honger stilt naar kennis over de oervragen van ons bestaan. Wie zijn wij, wat is dit voor wereld, waar komt het allemaal vandaan, waar gaat het naartoe, en door welke kracht wordt dit alles bestierd?

De vraag is dan: wat behoort er tot het pakket van kennis die wij eigenlijk altijd al hadden willen hebben, en wat niet? Voor de psychologie is het antwoord duidelijk: die gaat over onszelf, niets is interessanter dan wijzelf, en dus is de psychologie, toevallig mijn eigen vakgebied, een wetenschap. Maar verder? Wie maakt eigenlijk uit wat wij altijd al hadden willen weten? Toen Eva de vrucht plukte van de boom der kennis, welke kennis lag er toen indie vrucht besloten? Volgens sommige tekstversies de kennis van goed en kwaad, maar in andere versies gaat het om het geheim van het leven, de aard van de mens en het wezen van God zelf. Daar heb je al een aardig programma voor een universiteit als de mijne te pakken. Had de Heer ook de kennis over meet-en-regeltechniek, elektrotechniek, vliegtuigbouw, procestechniek, en weg- en waterbouw in de verboden vrucht verborgen? En horen die derhalve ook bij de kennis waarnaar de mensheid altijd heeft gesmacht?

Nietswetend

Mijn opvatting is dat het Paradijs oorspronkelijk was geschapen als volmaakte biotoop voor een nietswetende mens. Ik acht het ondenkbaar dat het Adam en Eva zou zijn toegestaan om in het Paradijs te blijven wonen, terwijl ze zich wel waren gaan toeleggen op de weg- en waterbouw. Adam had immers geen enkele behoefte aan wegen, want hij hoefde nergens naartoe. Zijn behoefte aan mobiliteit werd niet gedreven door de tirannie van het woon-werkverkeer, want hij werkte niet, en zeker niet in het zweet van de filestress. Hij hoefde niet op familiebezoek in het weekend, want er was wel een weekend, maar geen familie. Hij hoefde niet met de kinderen naar de Efteling, want hij had geen kinderen en het Paradijs, voorzover u dat geloven wil, was mooier dan de Efteling. Adam en Eva hadden geen behoefte aan waterbouw, want er was nooit te weinig of te veel water. Iedere stroom liep precies daar waar het nodig was om ieder bloempje te besproeien, zelfs ’t kleinste.

Al deze vormen van kennis lagen besloten in die ene hap uit de appel. Zij komen voort uit de behoefte om te weten; om aan de ene kant aan de zalige onnozelheid van het Paradijs te ontsnappen, en aan de andere kant in zalige alwetendheid het Paradijs te herscheppen. De vraag naar het einde der tijden is vanuit het perspectief van het Paradijs niet wezenlijk anders dan de vraag naar een goedwerkende blikopener.

Dames en Heren, mijn antwoord is dus dat alle menselijke kennis die is verkregen met behulp van wetenschappelijk verantwoorde methoden in gelijke mate tot het domein van de wetenschap behoort. Het woord Technische in de naam van uw instelling kan dus vervallen. En omdat wij echt met hetzelfde bezig zijn, is er ook geen enkel beletsel om de samenwerking tussen de universiteiten van Delft en Leiden tot grote bloei te laten komen.”