Grote projecten als de Betuwelijn en de uitbreiding van Schiphol verzanden vaak in oeverloze politieke discussies. De checklist van dr.
Share
Odette van de Riet kan uitkomst bieden.
De A4 van Amsterdam naar de Belgische grens werd al eind jaren vijftig op de kaart getekend. De Noord-Zuid-as zou er immers snel komen. Anno 2003 zijn delen van de A4 in Midden-Delfland nog steeds een stippellijntje op de wegenkaart. In Schipluiden ligt al sinds 1998 een klein stukje doodlopende snelweg. Het doelloze asfalt staat symbool voor stukgelopen kamerdebatten, tegenstrijdige berekeningen van vervoersstromen, niet sluitende kostenverdelingen en hevige protesten van bewoners over geluidsoverlast en horizonvervuiling.
Odette van de Riet woont in Den Hoorn, op wandelafstand van de omstreden stukken A4. Afgelopen maandag promoveerde de beleidsanaliste van Rand Europe bij de faculteit TBM op Policy analysis in multi-actor policy settings. Vrij vertaald: verbetering van besluitvormingsprocessen met verschillende betrokken partijen. De conclusies van het proefschrift lijken in eerste instantie op die uit de bekende managementboeken: betrek alle belanghebbenden in het proces, benader het probleem vanuit verschillende invalshoeken, maximaliseer baten, minimaliseer offers. Wat is er nieuw aan dit onderzoek? Van de Riet: ,,Er was tot op heden geen algemeen aanvaarde bestuurskundige benadering voor besluitvorming met meerdere partijen. De bekende methodes richten zich óf op de inhoud van het probleem, óf de verschillende belanghebbenden. Ik heb beide benaderingen gecombineerd in een overkoepelende theorie.”
Die overkoepelende theorie is hard nodig. Van de Riet: ,,Het gaat zo vaak mis bij beleidsprocessen. Over de problematiek rondom de uitbreiding van Schiphol zijn meters rapporten geschreven. Wat mist is het totaalplaatje.”
Van de Riet wijst twee oorzaken aan voor impasses bij besluitvorming rondom grote projecten. Oorzaak één: teveel nadruk op het verkrijgen van draagvlak. ,,Door vanaf het begin alleen maar te focussen op consensus ontstaat vaak zogenaamde negotiated nonsense; uitkomsten die wetenschappelijk gezien niet kloppen.” Een tweede oorzaak is het negeren van belanghebbenden. Van de Riet: ,,De uitkomst kan dan wel wetenschappelijk juist zijn, maar is totaal irrelevant voor het beleidsprobleem. Dat heet superfluous knowledge.”
Bruikbare informatie voor beleidsmakers, daar ging Van de Riet naar op zoek. Daarbij navigeerde ze tussen negotiated nonsense en superfluous knowledge met behulp van Aristoteles. De Griekse filosoof gaf drie voorwaarden voor een goede argumentatie: ethos (vertrouwen), pathos (inlevingsvermogen) en logos (logica). Op basis van deze drie begrippen ontwikkelde Van de Riet een checklist met voorwaarden waaraan een beleidsanalyse moet voldoen wil het succes oogsten.
Vertrouwen
De vertrouwensvoorwaarde richt zich daarbij niet alleen op de wetenschappelijke principes van validiteit, verifieerbaarheid en transparantie. Dan bestaat immers weer het gevaar van superfluous knowledge; kennis die de belanghebbenden niet interesseert of niet vertrouwen. Van de Riet: ,,De analyse moet minstens toegankelijk zijn voor alle belanghebbenden. Maar beter is het om beleidsanalisten bij het onderzoek te betrekken in wie de belanghebbenden vertrouwen.”
De tweede en derde voorwaarde voor succesvolle besluitvorming zijn inlevingsvermogen en logica. Door het probleem vanuit verschillende invalshoeken te bekijken, kunnen bruggen tussen tegenstrijdige doelen en belangen worden geslagen. Van de Riet: ,,Ook hier gaat het vaak mis. Het is algemeen Europees beleid om vervoer over het spoor aan te moedigen. Oud-minister Tineke Netelenbos vindt dit voldoende rechtvaardiging voor de aanleg van de Betuwelijn. Dat is natuurlijk een bijzonder eenzijdige redenering. Kijk ook eens naar andere invalshoeken: wegen de kosten op tegen de baten, kan het vervoer niet beter over water, wat is de impact op het milieu? Vaak helpt het om daarbij een stap terug te nemen. Het werkelijke probleem is tenslotte niet of er een Betuwelijn moet komen, maar hoe in een bepaalde vervoersbehoefte kan worden voldaan.”
Van de Riet toetste haar checklist op een drietal reeds afgeronde projecten: uitbreiding zeesluizencomplex bij IJmuiden, dijkverzwaringen langs de Nederlandse rivieren en de planvorming rond de corridor tussen Utrecht en Amsterdam. Per case onderzocht Van de Riet of aan de voorwaarden op haar checklist waren voldaan. Waren de belanghebbenden wel betrokken bij de analyse? Werd het probleem wel vanuit verschillende invalshoeken belicht? Van de Riet: ,,De politieke discussie rondom de dijkverzwaringen verkeerde lange tijd in totale impasse. Door een brug te slaan tussen de verschillende belangen % een van de criteria op mijn checklist % werd de impasse doorbroken. Men koos uiteindelijk voor een strategie waarin de helft van de schade aan milieu en leefomgeving werd voorkomen door slechts eenderde extra geld te investeren. Hierbij werden bovendien de hoogste veiligheidsnormen gehandhaafd.”
Casestudies van reeds afgeronde projecten hebben een nadeel: achteraf zeggen waar het mis is gegaan, is natuurlijk een stuk makkelijker dan in de hitte van de strijd de juiste richting aangeven. Van de Riet wil dan ook graag haar theorie toetsen op lopende projecten. Niet alleen infrastructuurproblemen komen daarbij in aanmerking. Van de Riet: ,,Het oplossen van de wachtlijsten in de gezondheidszorg, daar zou ik mijn theorie graag in de praktijk brengen.”
www.schipluiden.net . .
Grote projecten als de Betuwelijn en de uitbreiding van Schiphol verzanden vaak in oeverloze politieke discussies. De checklist van dr. Odette van de Riet kan uitkomst bieden.
De A4 van Amsterdam naar de Belgische grens werd al eind jaren vijftig op de kaart getekend. De Noord-Zuid-as zou er immers snel komen. Anno 2003 zijn delen van de A4 in Midden-Delfland nog steeds een stippellijntje op de wegenkaart. In Schipluiden ligt al sinds 1998 een klein stukje doodlopende snelweg. Het doelloze asfalt staat symbool voor stukgelopen kamerdebatten, tegenstrijdige berekeningen van vervoersstromen, niet sluitende kostenverdelingen en hevige protesten van bewoners over geluidsoverlast en horizonvervuiling.
Odette van de Riet woont in Den Hoorn, op wandelafstand van de omstreden stukken A4. Afgelopen maandag promoveerde de beleidsanaliste van Rand Europe bij de faculteit TBM op Policy analysis in multi-actor policy settings. Vrij vertaald: verbetering van besluitvormingsprocessen met verschillende betrokken partijen. De conclusies van het proefschrift lijken in eerste instantie op die uit de bekende managementboeken: betrek alle belanghebbenden in het proces, benader het probleem vanuit verschillende invalshoeken, maximaliseer baten, minimaliseer offers. Wat is er nieuw aan dit onderzoek? Van de Riet: ,,Er was tot op heden geen algemeen aanvaarde bestuurskundige benadering voor besluitvorming met meerdere partijen. De bekende methodes richten zich óf op de inhoud van het probleem, óf de verschillende belanghebbenden. Ik heb beide benaderingen gecombineerd in een overkoepelende theorie.”
Die overkoepelende theorie is hard nodig. Van de Riet: ,,Het gaat zo vaak mis bij beleidsprocessen. Over de problematiek rondom de uitbreiding van Schiphol zijn meters rapporten geschreven. Wat mist is het totaalplaatje.”
Van de Riet wijst twee oorzaken aan voor impasses bij besluitvorming rondom grote projecten. Oorzaak één: teveel nadruk op het verkrijgen van draagvlak. ,,Door vanaf het begin alleen maar te focussen op consensus ontstaat vaak zogenaamde negotiated nonsense; uitkomsten die wetenschappelijk gezien niet kloppen.” Een tweede oorzaak is het negeren van belanghebbenden. Van de Riet: ,,De uitkomst kan dan wel wetenschappelijk juist zijn, maar is totaal irrelevant voor het beleidsprobleem. Dat heet superfluous knowledge.”
Bruikbare informatie voor beleidsmakers, daar ging Van de Riet naar op zoek. Daarbij navigeerde ze tussen negotiated nonsense en superfluous knowledge met behulp van Aristoteles. De Griekse filosoof gaf drie voorwaarden voor een goede argumentatie: ethos (vertrouwen), pathos (inlevingsvermogen) en logos (logica). Op basis van deze drie begrippen ontwikkelde Van de Riet een checklist met voorwaarden waaraan een beleidsanalyse moet voldoen wil het succes oogsten.
Vertrouwen
De vertrouwensvoorwaarde richt zich daarbij niet alleen op de wetenschappelijke principes van validiteit, verifieerbaarheid en transparantie. Dan bestaat immers weer het gevaar van superfluous knowledge; kennis die de belanghebbenden niet interesseert of niet vertrouwen. Van de Riet: ,,De analyse moet minstens toegankelijk zijn voor alle belanghebbenden. Maar beter is het om beleidsanalisten bij het onderzoek te betrekken in wie de belanghebbenden vertrouwen.”
De tweede en derde voorwaarde voor succesvolle besluitvorming zijn inlevingsvermogen en logica. Door het probleem vanuit verschillende invalshoeken te bekijken, kunnen bruggen tussen tegenstrijdige doelen en belangen worden geslagen. Van de Riet: ,,Ook hier gaat het vaak mis. Het is algemeen Europees beleid om vervoer over het spoor aan te moedigen. Oud-minister Tineke Netelenbos vindt dit voldoende rechtvaardiging voor de aanleg van de Betuwelijn. Dat is natuurlijk een bijzonder eenzijdige redenering. Kijk ook eens naar andere invalshoeken: wegen de kosten op tegen de baten, kan het vervoer niet beter over water, wat is de impact op het milieu? Vaak helpt het om daarbij een stap terug te nemen. Het werkelijke probleem is tenslotte niet of er een Betuwelijn moet komen, maar hoe in een bepaalde vervoersbehoefte kan worden voldaan.”
Van de Riet toetste haar checklist op een drietal reeds afgeronde projecten: uitbreiding zeesluizencomplex bij IJmuiden, dijkverzwaringen langs de Nederlandse rivieren en de planvorming rond de corridor tussen Utrecht en Amsterdam. Per case onderzocht Van de Riet of aan de voorwaarden op haar checklist waren voldaan. Waren de belanghebbenden wel betrokken bij de analyse? Werd het probleem wel vanuit verschillende invalshoeken belicht? Van de Riet: ,,De politieke discussie rondom de dijkverzwaringen verkeerde lange tijd in totale impasse. Door een brug te slaan tussen de verschillende belangen % een van de criteria op mijn checklist % werd de impasse doorbroken. Men koos uiteindelijk voor een strategie waarin de helft van de schade aan milieu en leefomgeving werd voorkomen door slechts eenderde extra geld te investeren. Hierbij werden bovendien de hoogste veiligheidsnormen gehandhaafd.”
Casestudies van reeds afgeronde projecten hebben een nadeel: achteraf zeggen waar het mis is gegaan, is natuurlijk een stuk makkelijker dan in de hitte van de strijd de juiste richting aangeven. Van de Riet wil dan ook graag haar theorie toetsen op lopende projecten. Niet alleen infrastructuurproblemen komen daarbij in aanmerking. Van de Riet: ,,Het oplossen van de wachtlijsten in de gezondheidszorg, daar zou ik mijn theorie graag in de praktijk brengen.”
www.schipluiden.net . .
Comments are closed.