Jasper van Kuijk schreef een ‘how-to-think-about-doing-design’-boek, aldus hijzelf

Nog voor hij het vergaderhok van Delta binnenstapt voor dit interview, begint Jasper van Kuijk over het tentenkamp voor de deur van de universiteitsbibliotheek. Ook op ‘zijn’ universiteit in het Zweedse Karlstad staat er sinds vorige week een, vertelt hij. Net als in Delft willen de studenten dat hun universiteit de Israëlische banden verbreekt.

Lijkt de universiteit van Karlstad op andere vlakken ook op de TU Delft?

“De academische manier van werken is hetzelfde, al is het een veel jongere, kleinere algemene universiteit. Het is ook minder geïnternationaliseerd. Er zijn heus wel buitenlandse studenten, maar qua aantallen zitten ze waar de TU Delft vijftien jaar geleden stond.

Tegelijkertijd is de groep waar ik zit, service research, wereldwijd echt een grote naam. Dat zie je vaker bij kleine universiteiten, dat ze in een aantal dingen ding heel goed zijn. De TU Delft, die in heel veel dingen heel goed is, is wat dat betreft een unieke plek.”

Jasper van Kuijk woont sinds 2022 in Zweden en is een week terug in Nederland om zijn nieuwe populairwetenschappelijke boek ‘Hoe makkelijk kun je het maken’ te promoten. In het donderdag verschenen boek geeft hij in bijna driehonderd pagina’s het antwoord op de vraag: hoe maken we dingen die écht gebruiksgericht zijn?

Van Kuijk is niet alleen schrijver, maar ook ontwerpwetenschapper op de faculteit Industrieel Ontwerpen (IO) op de TU Delft. Sinds de emigratie naar zijn ‘bonusland’ Zweden in 2022 begeleidt hij op afstand twee promovendi en werkt hij mee aan onderzoek naar Schiphol als ‘multimodale hub‘. Vrijdagmiddag presenteerde hij zijn boek in de IDE Arena op de IO-faculteit.

Dit boekidee lag er al een tijd, lees ik in een Delta-interview uit 2019. In de tussentijd ging je een jaar naar Zweden, kwam je terug naar Delft, vertelde aan Delta dat je vol twijfel zat, en emigreerde toen toch echt. Wat betekende dat voor het boek?

“Het heeft vooral langer geduurd voor het af was. Ik ging naar Zweden om te schrijven. Maar halverwege ons jaar daar kwam corona, wat heel veel van de rails deed lopen. Terug in Nederland moest al het onderwijs ineens online. Het boek lag toen even stil. Toen besloten we alsnog terug te gaan naar Zweden. Je zit dan even ergens anders met je hoofd.

‘Als dit boek mijn column overbodig maakt, ben ik heel blij’

Wat het proces niet sneller maakte, is dat ik een gebruiksgerichte aanpak heb toegepast op het schrijven. Ik heb doorlopend mensen laten meelezen. De uitgever zei dat ze niet vaak zagen dat iemand zo gestructureerd feedback ophaalde. Maar ik ben er wel heel blij mee, want er kwamen heel waardevolle dingen uit.”

Waarom was het nodig om een boek te schrijven over gebruiksgericht ontwerpen?

“De wereld wordt steeds complexer. Kijk naar wat er allemaal aan technologie in je telefoon zit. Dat is allemaal interactie en gedrag. Er is van alles gedigitaliseerd. Mens-productinteracties zitten inmiddels op zo veel plekken en het is zonde als niet iedereen daarin mee kan. Denk aan digitale dienstverlening, waarmee je het risico loopt dat je laaggeletterden en ouderen buitensluit.

Het boek is een soort antwoord op mijn columns in de Volkskrant, waarin ik fileer wat er zoals misgaat met ontwerpen. Het fijne aan schrijven over dingen die misgaan, is dat je het goed kunt aanwijzen. Maar je moet je ook kunnen zeggen hoe het beter kan. Als dit boek mijn column overbodig maakt, ben ik heel blij.”

Je schrijft in het boek: ‘ook als er geen ontwerper in je functieomschrijving staat, is de kans groot dat je wel aan ontwerpen doet’. Hoe zit dat?

“Sommige mensen zeggen: iedereen is ontwerper. Daar ben ik het niet mee eens, dat is echt een vak. Maar ontwerpen als activiteit is iets wat heel veel mensen doen. Ik kan me goed vinden in de definitie van Herbert Simon (Amerikaanse wetenschapper uit de vorige eeuw, red.) die ook in het boek staat. Hij omschrijft ontwerpen als het maken van een plan om te komen van een bestaande naar een gewenste situatie.

Als je het zo stelt, denken veel mensen opeens: wacht eens even, dat doe ik ook. Alleen maak ik beleid, verbeter ik een proces, of schrijf ik verhalen. Iedereen kan inzichten uit de ontwerpwereld op een bepaalde manier toepassen.”

‘Ik geef de lezer de principes mee en die kan de vertaalslag maken naar zijn eigen vakgebied’

Kun je jouw boek een handboek noemen?

Lacht: “Ja. Het was eerst mijn bedoeling om de principes achter het ontwerpen uit te lichten. Maar gaandeweg kwam ik erachter dat je het niet over ontwerpen kunt hebben zonder het te hebben over het ‘doen’. Het is dus een combi geworden, een soort how-to-think-about-doing-design. Ik zeg niet: doe dit en dat. Ik geef de lezer de principes mee en die kan de vertaalslag maken naar zijn eigen vakgebied.”

In het boek benadruk je dat je bewust kiest voor de term ‘gebruiksgericht’ boven ‘gebruikersgericht’. Waarom is dat zo belangrijk?

“Gebruiksgericht ontwerpen is niet hetzelfde als aan mensen vragen wat ze willen en dat dan doen. Het gaat om gebruik in de bredere context. De gebruiker zelf is daar een onderdeel van. Zijn er andere producten die een rol spelen? En welke mensen zijn nog meer betrokken? In welke omgeving? Het gaat om de hele gebruikscontext, niet alleen om de gebruiker zelf.”

Na een proefjaar woon je inmiddels twee jaar in Zweden. Kom je ooit terug naar Nederland, denk je?

“Voor nu is het voor altijd. We zitten daar met de instelling: dit is ons nieuwe land. We leren de taal, we integreren, onze kinderen gaan er naar school, we doen mee. Omdat mijn moeder Zweeds is en ik vroeger altijd op vakantie ging in Zweden, is mijn Zweeds behoorlijk goed. Ik heb alleen nooit grammatica geleerd, dus daar ben ik nu mee bezig.

Ik ben nog regelmatig in Nederland, nu ik betrokken ben bij een project hier op de TU Delft nog wat vaker. Maar ik ga niet elke keer als iemand me vraagt voor een presentatie deze kant op. Dan zit ik te veel met mijn hoofd hier, en mijn lijf hier, en met mijn gezin daar. Dat doe ik niet.

In Karlstad ben ik op dit moment nog gastonderzoeker. Nu mijn boek af is, wordt het misschien tijd om helemaal over stappen.”