Ik strijd voor alles wat kwetsbaar is

Een interview met een veelzijdig man.

U bent bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte. Wie volgden uw colleges?

,,Reformatorische wijsbegeerte is christelijke filosofie. Maar mijn studenten waren zowel christenen als niet-christenen. Ik ben voorstander van openhartige discussies, waarin mensen blijk geven van wederzijds respect. Niet-christenen stellen vaak goede vragen aan christenen. Ze willen geen dogma’s horen, maar een persoonlijke verantwoording.

Een rector magnificus vroeg mij ooit of mijn studenten allemaal jongens waren die in de knoop zaten met de techniek. Maar ik denk dat juist het tegengestelde waar is: dat de studenten die mijn vak volgen ook bij hun eigen faculteit goed presteren. Het zijn heel gemotiveerde studenten.”

Wat wilt u uw studenten meegeven?

,,Ik wil jonge mensen helpen bij hun oriëntatie in deze ingewikkelde wereld. Ik wil ze leren welke verantwoordelijkheid ze daarin als ingenieur hebben, ongeacht hun levensovertuiging. De werkelijkheid heeft meer dimensies dan alleen de techniek. Een wereld bezien vanuit een puur technisch perspectief is een verarmde wereld. Zo in het middelpunt, kan de techniek een gezwel binnen de samenleving zijn. Het is belangrijk ook rekening te houden met mens en natuur.”

U voert een strijd tegen de techniek?

,,Nee. Ik voer een strijd tegen de verkeerde visie op techniek. Techniek moet op een verantwoorde wijze worden ingezet. De wereld is meer dan techniek alleen. Denk aan de kringlopen in de natuur, de rijke variatie aan planten en dieren. Als christen vind ik dat je het kapitaal van de schepping niet mag aantasten. Maar daarin ben ik niet de enige. De natuurkundige en filosoof Werner Heisenberg heeft een indrukwekkend beeld geschetst: ‘Met de schijnbaar onbegrensde uitbreiding van materiële macht komt de mensheid in de situatie van een kapitein, wiens schip zo sterk uit staal en ijzer gebouwd is, dat de magneetnaald van zijn kompas nog slechts reageert op de ijzermassa van het schip en niet meer naar het noorden wijst. Met zo’n schip kan men de juiste richting niet meer bepalen’.”

Techniek is een gevaar voor de samenleving?

,,De techniek kan heel veel kapot maken. Neem de ontwikkelingslanden, waar westerlingen nieuwe steden bouwen en de nieuwste technologie introduceren. Die landen slaan eeuwen van ontwikkeling over. Iedereen trekt naar de stad en hele culturen worden hierdoor vernietigd. Dat is toch dramatisch?”

Wat bent u het meest: christen, filosoof, wetenschapper of politicus?

,,Ik ben christen-wetenschapper, christen-filosoof en christen-politicus. Het geloof is een integrale kracht. Het leven is een en al religie. Ik probeer altijd te leven naar voorbeeld van Christus. Maar mijn geloof in Christus maakt mij niet beter dan anderen. Dat vind ik een verfoeilijke gedachte. Ik heb de uitnodiging aanvaard, die iedereen krijgt. Ik probeer alles uit liefde te doen, al lukt dat niet altijd. Soms moet ik mezelf eraan herinneren dat ik me dienstbaar moet opstellen.”

Opnieuw dan: filosoof, wetenschapper of politicus?

,,Ik ben vooral filosoof. Soms heb ik moeite met de politieke werkelijkheid. Die is vaak oppervlakkig, kortzichtig, wisselvallig. De manier waarop wij in Nederland politiek bedrijven, ligt ver van de burgers. Ik ben een voorstander van duidelijkheid: wij moeten spreken alsof we naast de man op de straat staan. Helaas is dat niet de realiteit. Maar de politiek is wel de plaats waar ik kan strijden voor alles wat kwetsbaar is: ontwikkelingslanden, het milieu en de minder bedeelden in onze samenleving.”

U bent een filosoof tussen de wetenschappers. Waar botsen zij?

,,Wetenschappers zijn vaak specialistisch ingesteld, terwijl een filosoof van steeds meer onderwerpen steeds meer af wil weten. Veel specialisten denken dat zij de filosoof niet kunnen bijbenen. En een filosoof heeft weer een gebrek aan kennis van details. Ze moeten dus samenwerken. Ideaal zijn mensen die zowel in de techniek als in de filosofie thuis zijn, zoals professor Ad Vlot van Lucht- en Ruimtevaarttechniek. Maar dat zijn de witte raven. Hij was een leerling van mij en zou nog in de techniekfilosofie promoveren. Daarna zou hij me opvolgen als bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte. Helaas is hij net overleden. Heel tragisch.”

U bent ook een politicus tussen de wetenschappers.

,,Dat is geen uitzondering. In de Eerste Kamer zitten 21 hoogleraren. Veel wetenschappers hebben interesse in de politiek, en dat is goed. Politiek heeft veel invloed in het leven. De politiek moet zorgen dat alles op zijn pootjes terecht komt. Maar vaak loopt de techniek voor de politiek uit, zonder dat de politiek zich daarvan bewust is.”

Een filosoof tussen politici?

,,Ik probeer bruggen te slaan tussen techniekfilosofie en politiek. In politieke beschouwingen gebruik ik mijn kennis van de filosofie. Ze noemen de Eerste Kamer niet voor niets de ‘Kamer van Bezinning’. De filosofie geeft een eigen kleur aan mijn politieke bijdrages. En andersom gebruik ik in mijn colleges voorbeelden uit de politiek.”

U bent professor in Delft, Wageningen en Eindhoven en Kamerlid in Den Haag. Bent u een eenzame strijder, die de hele wereld afreist om zijn leer te verkondigen?

,,Ik ben een reizend filosoof. Ik ben nergens goed geworteld. Dat ik in drie steden tegelijk doceer, komt doordat ik een schaars product ben: ingenieur én filosoof. Maar eenzaam heb ik me nooit gevoeld. Mijn proefschrift is onder meer in het Engels, het Koreaans en het Chinees vertaald. Mijn visie trekt wereldwijd de aandacht, al is dat slechts in een kleine kring van cultuurfilosofen.”

Botst u vaak met andersdenkenden?

,,Ik heb altijd veel discussies. Als het erop aan komt verkondig ik meningen, die mensen nietgraag horen. Vorig jaar haalde ik de wereldpers met mijn kritiek op het legaliseren van euthanasie. Dat is een historische vergissing die verstrekkende gevolgen kan hebben. Wat vroeger een delict was, is nu een weldaad. Dat mijn uitspraken vijandige reacties opriepen vind ik niet leuk. Dat ik bloemen en flessen wijn van medestanders thuisgestuurd kreeg overigens ook niet.

In discussies probeer ik anderen altijd te respecteren. Het liefst bestrijd ik meningen door met mensen in debat te gaan. Het is makkelijk om % zoals veel filosofen doen % anderen te veroordelen als ze er niet bijzijn. In mijn boeken beschrijf ik meestal mijn eigen worstelingen.”

Wat is uw grootste worsteling?

,,Techniek en toekomst. Als we planten, mensen en dieren kunnen manipuleren, dan raken deze zaken hun eigenwaarde kwijt. De samenleving komt onder druk te staan door de overmoedige, brutale houding van de techniek. Ik vind het bijvoorbeeld overmoedig en hoogmoedig dat de mensheid zoveel geld besteedt aan reizen naar Venus en Mars. Miljarden worden weggegooid. En waarom? Prestige. Dat geld kun je beter besteden aan je naasten en je verre naasten. Als christen zeg ik: we zijn allemaal bewoner van hetzelfde huis, en iedereen verdient binnen dat huis een fatsoenlijke woonplaats. Je mag het leven hier niet verwaarlozen. Bij elke stap in de techniek moet je je afvragen: dient dit het leven, of bedreigt dit het leven?”

Hij is wetenschapper, filosoof en politicus. Maar boven alles is hij christen. Prof.dr.ir. Egbert Schuurman (64) neemt op 15 mei afscheid van de academische wereld. Als voorzitter van de Eerste Kamerfractie van de Christenunie wil hij voorlopig aanblijven. Een interview met een veelzijdig man.

U bent bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte. Wie volgden uw colleges?

,,Reformatorische wijsbegeerte is christelijke filosofie. Maar mijn studenten waren zowel christenen als niet-christenen. Ik ben voorstander van openhartige discussies, waarin mensen blijk geven van wederzijds respect. Niet-christenen stellen vaak goede vragen aan christenen. Ze willen geen dogma’s horen, maar een persoonlijke verantwoording.

Een rector magnificus vroeg mij ooit of mijn studenten allemaal jongens waren die in de knoop zaten met de techniek. Maar ik denk dat juist het tegengestelde waar is: dat de studenten die mijn vak volgen ook bij hun eigen faculteit goed presteren. Het zijn heel gemotiveerde studenten.”

Wat wilt u uw studenten meegeven?

,,Ik wil jonge mensen helpen bij hun oriëntatie in deze ingewikkelde wereld. Ik wil ze leren welke verantwoordelijkheid ze daarin als ingenieur hebben, ongeacht hun levensovertuiging. De werkelijkheid heeft meer dimensies dan alleen de techniek. Een wereld bezien vanuit een puur technisch perspectief is een verarmde wereld. Zo in het middelpunt, kan de techniek een gezwel binnen de samenleving zijn. Het is belangrijk ook rekening te houden met mens en natuur.”

U voert een strijd tegen de techniek?

,,Nee. Ik voer een strijd tegen de verkeerde visie op techniek. Techniek moet op een verantwoorde wijze worden ingezet. De wereld is meer dan techniek alleen. Denk aan de kringlopen in de natuur, de rijke variatie aan planten en dieren. Als christen vind ik dat je het kapitaal van de schepping niet mag aantasten. Maar daarin ben ik niet de enige. De natuurkundige en filosoof Werner Heisenberg heeft een indrukwekkend beeld geschetst: ‘Met de schijnbaar onbegrensde uitbreiding van materiële macht komt de mensheid in de situatie van een kapitein, wiens schip zo sterk uit staal en ijzer gebouwd is, dat de magneetnaald van zijn kompas nog slechts reageert op de ijzermassa van het schip en niet meer naar het noorden wijst. Met zo’n schip kan men de juiste richting niet meer bepalen’.”

Techniek is een gevaar voor de samenleving?

,,De techniek kan heel veel kapot maken. Neem de ontwikkelingslanden, waar westerlingen nieuwe steden bouwen en de nieuwste technologie introduceren. Die landen slaan eeuwen van ontwikkeling over. Iedereen trekt naar de stad en hele culturen worden hierdoor vernietigd. Dat is toch dramatisch?”

Wat bent u het meest: christen, filosoof, wetenschapper of politicus?

,,Ik ben christen-wetenschapper, christen-filosoof en christen-politicus. Het geloof is een integrale kracht. Het leven is een en al religie. Ik probeer altijd te leven naar voorbeeld van Christus. Maar mijn geloof in Christus maakt mij niet beter dan anderen. Dat vind ik een verfoeilijke gedachte. Ik heb de uitnodiging aanvaard, die iedereen krijgt. Ik probeer alles uit liefde te doen, al lukt dat niet altijd. Soms moet ik mezelf eraan herinneren dat ik me dienstbaar moet opstellen.”

Opnieuw dan: filosoof, wetenschapper of politicus?

,,Ik ben vooral filosoof. Soms heb ik moeite met de politieke werkelijkheid. Die is vaak oppervlakkig, kortzichtig, wisselvallig. De manier waarop wij in Nederland politiek bedrijven, ligt ver van de burgers. Ik ben een voorstander van duidelijkheid: wij moeten spreken alsof we naast de man op de straat staan. Helaas is dat niet de realiteit. Maar de politiek is wel de plaats waar ik kan strijden voor alles wat kwetsbaar is: ontwikkelingslanden, het milieu en de minder bedeelden in onze samenleving.”

U bent een filosoof tussen de wetenschappers. Waar botsen zij?

,,Wetenschappers zijn vaak specialistisch ingesteld, terwijl een filosoof van steeds meer onderwerpen steeds meer af wil weten. Veel specialisten denken dat zij de filosoof niet kunnen bijbenen. En een filosoof heeft weer een gebrek aan kennis van details. Ze moeten dus samenwerken. Ideaal zijn mensen die zowel in de techniek als in de filosofie thuis zijn, zoals professor Ad Vlot van Lucht- en Ruimtevaarttechniek. Maar dat zijn de witte raven. Hij was een leerling van mij en zou nog in de techniekfilosofie promoveren. Daarna zou hij me opvolgen als bijzonder hoogleraar reformatorische wijsbegeerte. Helaas is hij net overleden. Heel tragisch.”

U bent ook een politicus tussen de wetenschappers.

,,Dat is geen uitzondering. In de Eerste Kamer zitten 21 hoogleraren. Veel wetenschappers hebben interesse in de politiek, en dat is goed. Politiek heeft veel invloed in het leven. De politiek moet zorgen dat alles op zijn pootjes terecht komt. Maar vaak loopt de techniek voor de politiek uit, zonder dat de politiek zich daarvan bewust is.”

Een filosoof tussen politici?

,,Ik probeer bruggen te slaan tussen techniekfilosofie en politiek. In politieke beschouwingen gebruik ik mijn kennis van de filosofie. Ze noemen de Eerste Kamer niet voor niets de ‘Kamer van Bezinning’. De filosofie geeft een eigen kleur aan mijn politieke bijdrages. En andersom gebruik ik in mijn colleges voorbeelden uit de politiek.”

U bent professor in Delft, Wageningen en Eindhoven en Kamerlid in Den Haag. Bent u een eenzame strijder, die de hele wereld afreist om zijn leer te verkondigen?

,,Ik ben een reizend filosoof. Ik ben nergens goed geworteld. Dat ik in drie steden tegelijk doceer, komt doordat ik een schaars product ben: ingenieur én filosoof. Maar eenzaam heb ik me nooit gevoeld. Mijn proefschrift is onder meer in het Engels, het Koreaans en het Chinees vertaald. Mijn visie trekt wereldwijd de aandacht, al is dat slechts in een kleine kring van cultuurfilosofen.”

Botst u vaak met andersdenkenden?

,,Ik heb altijd veel discussies. Als het erop aan komt verkondig ik meningen, die mensen nietgraag horen. Vorig jaar haalde ik de wereldpers met mijn kritiek op het legaliseren van euthanasie. Dat is een historische vergissing die verstrekkende gevolgen kan hebben. Wat vroeger een delict was, is nu een weldaad. Dat mijn uitspraken vijandige reacties opriepen vind ik niet leuk. Dat ik bloemen en flessen wijn van medestanders thuisgestuurd kreeg overigens ook niet.

In discussies probeer ik anderen altijd te respecteren. Het liefst bestrijd ik meningen door met mensen in debat te gaan. Het is makkelijk om % zoals veel filosofen doen % anderen te veroordelen als ze er niet bijzijn. In mijn boeken beschrijf ik meestal mijn eigen worstelingen.”

Wat is uw grootste worsteling?

,,Techniek en toekomst. Als we planten, mensen en dieren kunnen manipuleren, dan raken deze zaken hun eigenwaarde kwijt. De samenleving komt onder druk te staan door de overmoedige, brutale houding van de techniek. Ik vind het bijvoorbeeld overmoedig en hoogmoedig dat de mensheid zoveel geld besteedt aan reizen naar Venus en Mars. Miljarden worden weggegooid. En waarom? Prestige. Dat geld kun je beter besteden aan je naasten en je verre naasten. Als christen zeg ik: we zijn allemaal bewoner van hetzelfde huis, en iedereen verdient binnen dat huis een fatsoenlijke woonplaats. Je mag het leven hier niet verwaarlozen. Bij elke stap in de techniek moet je je afvragen: dient dit het leven, of bedreigt dit het leven?”