Hoe nodig is een tweede kustlijn?

De motivatie is duidelijk: ‘Kijken we drie eeuwen vooruit, het tijdvak waarin de temperatuur mogelijk niet zal dalen, dan moeten we rekening houden met 5 tot misschien wel 8 meter zeespiegelstijging.’ Dat nodigt uit tot grootse waterbouwkundige plannen. Eerder was er het plan voor de afsluiting van de Noordzee met de North European Enclosure Dam (Need). Als minder ingrijpend alternatief bedachten ingenieurs Rob van den Haak en Dick Butijn een grote zanddijk voor de kust. Die moet Nederland, en het liefst heel Noordwest-Europa de komende eeuwen beschermen tegen de stijgende zee. Butijn noemde het plan De Haakse Zeedijk (DHZ) naar zijn vorig jaar overleden kompaan.

^{Anatomie van de Haakse Zeedijk. (Illustratie: Sija van den Beukel)}

In vogelvlucht gaat het over een 3,5 kilometer breed zandlichaam dat 25 kilometer uit de kust ligt en dat 20 meter boven (huidige gemiddelde) zeespiegel uitsteekt. Tussen de dijk en de huidige kust ligt een bekken waaruit het zand is gewonnen voor de dijk. Er zijn uitwateringssluizen voor de afvoer van rivierwater.  Dankzij de instroomsluizen aan de andere kant van de bekkens is er een circulatie van zout water binnen de bekkens. In de eenvoudigste vorm loopt de dam vanaf Walcheren tot aan Den Helder, zo’n 160 kilometer lang. De Europese variant loopt 1100 km lang vanaf Calais parallel aan de Noordzeekust tot aan Noord-Denemarken (Skagen) naar de overkant (Götenborg). Hoe denken waterbouwers bij de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen daarover?

^{Doorsnee van de Haakse Zeedijk. (Illustratie: Sija van den Beukel)}

Waardering
Dr.ir. Bas Hofland (afdeling hydraulic structures) vindt het een ‘realistisch plan’ omdat het oog heeft voor natuur, tegengaan van verzilting en scheepvaart. “Het is een integraal plan, en één van de mogelijke oplossingen.” Waterbouwkundige prof.dr.ir. Wim Uijttewaal waardeert de combinatie van functies in het plan. De dijk is niet alleen een waterkering, maar levert ook mogelijkheden voor een luchthaven, drinkwaterbekkens en energieopwekking. Ook de dimensie van de dam met een flauwe helling van 1:40 is binnen de normen. De geschatte kosten van 80 miljard euro liggen aan de lage kant. Het zand alleen al schat Hofland op zo’n 100 miljard euro (10 euro per kuub).

Natuurlijk zijn er ook kanttekeningen.

Golfslag
Waterbouwkundige Uijttewaal denkt dat zover buiten de kust extra bescherming tegen afslag nodig is. Grote golven, die op het strand bijna uitgedoofd zijn door het langzaam ondieper worden van de zee, staan 25 kilometer uit de kust nog volop. De opstellers hebben daarvoor drijvende golfbrekers bedacht, maar Hofland gelooft daar niet in: drijvende golfbrekers dempen nauwelijks, en doen ze dat wel, dan zijn ze snel losgeslagen van hun ankers.

Ecologie
Wat gebeurt er met die diepe gaten waar het zand uitgehaald is? Volgens Uijttewaal vullen die gaten zich met koud en zout water, en heeft circulatie in het bekken daar nauwelijks invloed op. Het gevolg is een stel diepe dode putten.

Friesland en Groningen
De dijk loopt volgens het voorstel tot Den Helder. Wat gebeurt er met Friesland en Groningen als de zeespiegel inderdaad meters stijgt, vraagt Uijttewaal zich af. Dit is wel een heel Hollands perspectief.

Alternatieven
Uijttewaal wijst tot slot op het ontbreken van alternatieven. “Bij ontwerpen leren we studenten eerst in de breedte alle opties te verkennen. Dan een keuze te maken en die uit te werken. Ik zie hier geen weging van alternatieven.”

Noodzaak?
Volgens Bas Hofland slaan de auteurs een beetje te vroeg alarm. Ze schrijven: ‘De zeespiegel kan deze eeuw 2 à 3 meter stijgen en de volgende eeuw 5 à 8 meter.’ Het meest recente rapport van het IPCC toont 2 tot 3 meter stijging in 2200, en 2,5 tot 5,5 meter in 2300. Tot twee meter zeespiegelstijging kunnen we volgens Hofland zonder veel extra maatregelen aan. “Deze eeuw komen we nog door met gewone dijkverhogingen, vervanging van stormvloedkeringen, en zandmotors. Dat geeft ons zeer waarschijnlijk dus nog mooi de tijd om de nog drastischere maatregelen, zoals een Haakse Zeedijk, nader te bestuderen.”

Nieuwe Deltawerken
Het denken over nieuwe Deltawerken is feitelijk net begonnen. Uijttewaal ziet De Haakse Zeedijk (DHZ), net als de North European Enclosure Dam als mogelijke oplossingen, waarbij DHZ een stuk minder ingrijpend is voor de ecologie van de Noordzee. Zelf verkent hij andere varianten, waarover later mogelijk meer.
Volgens de laatste inzichten van het klimaatpanel IPCC hebben we nog zeker honderd jaar voordat de zeespiegelstijging een serieuze bedreiging wordt. Een tweede kustlijn is voorlopig dus niet nodig. En hoe die eruit moet komen te zien is volgens Uijttewaal en Hofland ‘een mooi onderwerp’ voor de volgende generatie(s) waterbouwkundigen.

• Download ‘Europa moet zich voorbereiden op zeespiegelstijging’ als pdf