De Noordzee indammen. Een goed plan?

Eén dam moet vanaf Bretagne naar Penzance in Zuidwest-Engeland (161 kilometer) lopen. De andere verbindt Noordoost-Schotland via de Orkney-eilanden met het Noorse Bergen (476 kilometer).
Naar verluidt heeft Johan van Veen, de bedenker van de Deltawerken, er al over geschreven. Nu staat het plan voor een Northern European Enclosure Dam (NEED) opnieuw in de belangstelling dankzij een publicatie van Sjoerd Groeskamp, fysisch oceanograaf aan het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ).

Illustratie: Sija van den Beukel

Voor zo’n 500 miljard euro zouden de dammen de komende eeuwen 25 miljoen mensen in veertien landen moeten beschermen die lager dan twee meter boven de zeespiegel wonen. Gewaagd, omstreden, visionair en een tikje megalomaan – het lijkt een Delfts plan, maar dat is het dus niet. Hoe kijken Delftenaren er tegenaan?

Pieken dempen

“Ik roep dit zelf ook al een tijdje”, zegt waterbouwkundige prof.dr.ir. Wim Uijttewaal. “Ik zou het alleen een stuk minder drastisch doen.” Uijttewaal weet dat de Nederlandse dijken op de zwaarste omstandigheden zijn berekend: springtij, opstuwing, en maximale golfoploop tegen de dijk. Als je de pieken kunt verminderen is er ruimte voor een paar meter zeespiegelrijzing, redeneert hij, en koop je tijd.

Een open dam vanuit Schotland richting Noorwegen kan het getij (1,5 meter) en de stormopzet (3,5 meter) remmen met misschien wel meer dan een meter, zonder dat de Noordzee helemaal afgesloten hoeft te worden. Dat vermindert volgens Uijttewaal de piekbelasting op de Nederlandse kust. Zo’n open strekdam zou Uijttewaal liever zien dan het gesloten NEED-ontwerp.

Ook denkt hij dat de noordelijke dam beter zuidelijker kan lopen vanwege de geringere diepte:  bijvoorbeeld tussen Peterhead (Schotland) en het Noorse Stavanger.

Mocht de zeespiegelstijging aan het eind van deze eeuw sneller gaan dan verwacht, dan is de strekdam alsnog af te sluiten richting Noorwegen. Vanwege het diepe Noorse trog (300 meter) is dat het lastigste en duurste deel van de aanleg van de dam.

Heel veel zand

“Boskalis en Van Oord vinden dit vast een fantastisch plan”, zegt dr.ir. Bas Hofland (afdeling hydraulic structures bij de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen). Want een dam aanleggen betekent zand spuiten. Heel veel zand van verderop uit zee. Bij een helling van 1 op 5 heeft een 300 meter hoge zanddam met een betonnen golfbreker er bovenop een basis van 3 kilometer breed.

Illustratie: Sija van den Beukel

Bij het gebruik van stenen kan de helling steiler worden gemaakt waardoor de basis ‘slechts’ 1,2 kilometer breed wordt. Het binnenlichaam van de dijk bestaat dan uit zand en klei. De stenen zijn afkomstig uit een Noors fjord waar een schip een opgeblazen bergwand opvangt in zijn ruim. Waterbouwers beginnen te likkenbaarden bij dergelijke visioenen.

Solidariteit in Europa

“Een schitterend waanidee”, noemt prof.dr. Peter Herman het plan voor een Noordmeer. De hoogleraar ecologische waterbouw geniet van het ‘Nederland-centrisme’ van het idee. Vijfentwintig miljoen mensen zijn in gevaar, van wie de helft uit Nederland. En nu moet Europa meebetalen aan een reddingsplan van duizend miljard (de begroting spreekt van 250 tot 500 miljard, maar we weten hoe het gaat met megaprojecten). “Ik denk dat de Grieken dat graag doen als ze terugdenken aan hoe wij hen geholpen hebben”, schertst Herman.

Voor het leven in de Noordzee is de Noordzeedam volgens hem een catastrofe. De 30 duizend kubieke meter zoet water die per seconde de Noordzee instroomt zal er in honderd jaar een zoet Noordmeer van maken. Althans bovenin. Diepe troggen blijven zout maar zuurstofloos omdat er geen getij meer heerst.

Bovendien, vraagt Herman, gaat zo’n dijk je bescherming bieden als het water echt 5 tot 10 meter omhoog komt? Dan moet je toch wel geloven dat het nooit meer oorlog wordt. “Met één gat in de dijk leg je heel Noordwest-Europa plat. Hoe effectief kan een bom zijn?”

Herman zegt het NEED-plan vermakelijk te vinden, maar onderzoekers en afstudeerders kunnen hun talent en tijd wat hem betreft beter besteden aan adaptatiemaatregelen die op de komende 20 tot 30 jaar gericht zijn, en op klimaatbeleid.

• Sjoerd Groeskamp, Joakim Kjellsson, NEED Nortern European Enclosure Dam for if climate mitigation fails, American Meteorological Society, 2020