Het duurzaamheidsteam verdwijnt. Wat betekent dat voor de klimaatambities van de TU?

Terwijl de rest van Nederland aan de oliebollen zat, kwam Andy van den Dobbelsteen op oudejaarsavond 2018 in een ouderwetse twitterstorm terecht. Die avond nam de hoogleraar Climate Design & Sustainability in een serie tweets een Telegraaf-artikel onder vuur, waarin een aantal academici klimaatverandering in twijfel trokken.

Genoeg is genoeg, dacht hij na de golf van online rancune die volgde. Zijn eigen TU Delft moet al die klimaatontkenners en -bagatelliseerders tegengas geven, en een grotere rol gaan spelen in het remmen van klimaatverandering, vond hij. Het College van Bestuur was het met hem eens, en riep in 2020 het Climate Action Programme in het leven. Een jaar later kwam daar het kernteam duurzaamheid bij.

Van den Dobbelsteen werd duurzaamheidscoördinator en hoofd van dat kernteam, dat zich richt op het (letterlijk en figuurlijk) vergroenen van de universiteit en haar campus. De belangrijkste ambitie: een netto CO2-voetafdruk van nul in 2030.

De stekker eruit

Vijf jaar na de oprichting legt Van den Dobbelsteen zijn taken als duurzaamheidscoördinator per 2026 neer. Ook trekt de TU de stekker uit het zevenkoppige team. Een nieuwe coördinator neemt diens taken over, samen met een nieuw ‘boegbeeld’. Onder de paraplu van het Climate Action Programme, tot nu toe vooral een verzamelplaats voor TU’ers met interesse in klimaat- en duurzaamheidsonderzoek, moet de verduurzaming alsnog doorgang vinden.

De gang van zaken roept een cruciale vraag op: heeft de opheffing van het kernteam invloed op het behalen van de duurzaamheidsdoelen?

Van den Dobbelsteen zag het einde van het kernteam al een tijdje aankomen, vertelt hij in een vergaderruimte op zijn eigen Bouwkunde-faculteit. “Het team had in principe een aanstelling tot eind 2024. Dat is met een jaar verlengd, na wat gedoe rondom bezuinigingen vorig jaar.”

Ambitieuze doelstellingen

Sinds de oprichting in januari 2021 wijdt hij twee dagen van zijn werkweek aan het verduurzamen van de universiteit. “Toen het CvB mij voor de functie vroeg, gaf ik meteen aan dat ik iemand naast me wilde hebben die zich er fulltime mee zou bezighouden.” Dat werd Deirdre van Gameren, later vervangen door Puck Wijnia, die anderhalf jaar geleden haar master industrial ecology afrondde en ook in de vergaderruimte aanwezig is. Tot haar eigen spijt mag Wijnia vanwege haar tijdelijke contract niet verder als projectleider duurzaamheid.

Het plan dat het team bedacht vormt de blauwdruk voor de verduurzamingsslag van de TU. De doelstellingen zijn tamelijk ambitieus. Misschien iets té ambitieus, geeft Van den Dobbelsteen toe – maar daarover later meer. De universiteit moet in 2030 circulair zijn, zichzelf kunnen weren tegen de gevolgen van klimaatverandering, en een bijdrage leveren aan het welzijn van ál het leven op de campus.

TU wil goede voorbeeld geven

Bovendien wil de universiteit dan volledig klimaatneutraal zijn. In 2030 dus, twintig jaar eerder dan het klimaatakkoord van Parijs voorschrijft. Op die manier geeft de TU Delft het goede voorbeeld aan de rest van de samenleving; precies zoals Van den Dobbelsteen het voor zich zag, na die twitter-tsunami op oudejaarsavond 2018.

Om de plannen uit te voeren, vergaarde het kernteam gaandeweg meer leden. Zo coördineert een medewerker het verduurzamen van de gebouwen en de energiesystemen, richt een ander zich op de aandacht die duurzaamheid krijgt in het onderwijs, en houdt iemand zich bezig met het financiële plaatje.
Daarnaast stuurt het team de lokale duurzaamheidscoördinatoren aan. Zij geven de verduurzaming binnen de faculteiten en de directies richting. In de regel doen ze dat naast hun reguliere werk, soms zelfs op vrijwillige basis.

De totale CO2-voetafdruk van de universiteit slonk tussen 2019 en 2023 stapje voor stapje van 99 kiloton tot 76 kiloton

Met een waaier aan maatregelen, van het in de ban doen van wegwerpkoffiebekers tot het plaatsen van meer zonnepanelen, heeft het kernteam ontegenzeggelijke resultaten geboekt. Zo is de totale CO2-voetafdruk van de universiteit tussen 2019 en 2023 stapje voor stapje geslonken van 99 kiloton tot 76 kiloton, een afname van ruim 23 procent. De universiteit zelf nam juist in omvang toe.

Afgenomen voetafdruk

Het overgrote deel – 87 procent – van de overgebleven voetafdruk bestaat uit zogenoemde scope 3-emissies. Denk aan indirecte uitstoot door reizen van forensende studenten en medewerkers, of door de productieprocessen van alle nieuwe spullen die de TU aanschaft. De overige emissies, onder meer door gas- en elektriciteitsverbruik, daalden tussen 2019 en 2023 met 32 procent.

Het kernteam kan haar taken dan ook met een gerust hart overdragen aan het Climate Action Programme, vinden Van den Dobbelsteen en Wijnia. “Het liefst hadden we gezien dat het duurzaamheidsteam een aanstelling tot 2030 had gekregen. Maar we zijn al blij dat we tot nu toe ons werk hebben kunnen doen, en we hebben structuren opgebouwd die niet zomaar zullen verdwijnen”, aldus Van den Dobbelsteen.

De overgang naar het Climate Action Programme heeft zelfs een voordeel, oppert collega Wijnia: “Het verduurzamen van de campus krijgt daardoor meer verbinding met het forte van de TU: onderzoek.” Dat zorgt op termijn voor meer draagvlak voor de plannen onder medewerkers en studenten, verwacht ze.

Hoogleraar Herman Russchenberg bij Civiele Techniek en Geowetenschappen en directeur van het Climate Action Programme, legt telefonisch uit dat programma als doel heeft om klimaatactie ’tot in de haarvaten van de universiteit te laten doordringen’. Verschillende ’themaleiders’ houden zich bezig met uiteenlopend duurzaamheidsonderzoek, georganiseerd in ‘pilaren’. Daar komt verduurzaming van de campus daar als nieuwe pilaar bij. Dat zal kruisbestuiving tussen de verduurzamingsplannen en klimaatkennis binnen de TU ten goede komen, denkt Russchenberg.

Vrees voor verslapping

Al dat optimisme is echter niet helemaal te rijmen met recente bevindingen van de Jonge Akademie. In een rapport houdt het platform van jonge wetenschappers de klimaatplannen van alle Nederlandse universiteiten en universitaire medische centra tegen het licht. Cees Haringa, biotechnoloog en universitair docent op de faculteit Technische Natuurwetenschappen, is co-auteur; Van den Dobbelsteen wordt genoemd als ‘meelezer’.

Uit het rapport blijkt dat de TU Delft inderdaad relatief ambitieuze doelstellingen heeft – in 2030 al CO2-neutraal, inclusief eerdergenoemde scope 3-emissies – en ze probeert te bereiken middels ‘uitgebreide inzet’ van personeel.

De jonge academici verzoeken universiteiten met klem om vast te houden aan de duurzaamheidsambities

Maar de auteurs waarschuwen voor verslapping. Bezuinigingen zorgen ervoor dat klimaatambities bij universiteiten verwateren, schrijven ze. Te zien bij de Erasmus Universiteit, die haar duurzaamheidsmedewerker de deur wees, en bij Tilburg University, die ondanks herhaaldelijke beloftes nog steeds geen Green Office heeft opgericht. In lijn met de wereldwijde tendens, lijkt klimaatbeleid ook bij universiteiten een ondergeschoven kindje te worden.

Continuïteit voorkomt gezapigheid

De jonge academici verzoeken universiteiten dan ook met klem om vast te houden aan de duurzaamheidsambities. Daarbij benadrukken ze het belang van langzittende duurzaamheidscoördinatoren en teams. Continuïteit voorkomt gezapigheid, is het devies.

Frappant, want de huidige reorganisatie bij de TU lijkt continuïteit juist in de weg te zitten. Toch toont Wijnia begrip voor de dilemma’s waarmee de TU door de bezuinigingen kampt. “Voor een leidinggevende is de keuze tussen het ontslaan van een werknemer en iets minder geld uitgeven aan duurzaamheid snel gemaakt.”

Toch is het verdwijnen van het kernteam volgens een woordvoerder van de TU geen bezuiniging. Het doel van de reorganisatie is om “één herkenbaar programma te creëren dat duurzaamheid en klimaatactie binnen de TU Delft integraal aanstuurt’’, stelt hij in reactie op vragen van Delta. De ambities blijven volgens de TU overeind, al maken de bezuinigingen op het hoger onderwijs het lastiger om ‘onverminderd op alle ambities in te zetten’.

Bomen aanplanten

Het valt te bezien of de doelen behaald worden, zegt Van den Dobbelsteen. “Toen ik net begon heb ik weleens gezegd dat 10 of 15 procent CO2-uitstoot in 2030 (ten opzichte van 2019, red.) haalbaar was. Dat was misschien te enthousiast. Ik hoop nu dat we op zo’n 25 procent uitkomen.” De rest dient gecompenseerd te worden met het aanplanten van bomen. Op die praktijk klinkt echter kritiek, ook in het Jonge Akademie-rapport. Hoeveel compensatie uiteindelijk nodig is, zal in de komende jaren duidelijk worden, aldus de TU-woordvoerder.

Ongewis blijft hoe ver de TU op dit moment precies van de doelstellingen verwijderd is. In de voorbije jaren was de voortgang steeds af te leiden uit een uitgebreid CO2-voetafdruk-rapport, maar een dergelijke rapportage over 2024 is nog nergens te bekennen. Of en wanneer die nog in het verschiet ligt, kan de woordvoerder niet zeggen. Voor de belangrijkste uitstootcijfers verwijst hij naar het – minder gedetailleerde – algemene jaarverslag.

De overgebleven uitstoot zal zich hoe dan ook met name in scope 3 bevinden, is de verwachting. Obstakels zijn op dit moment vooral financieel. Zo heeft het kernteam moeite om plannen als een ov-kaart en een wandel- en fietsvergoeding voor medewerkers aan de man te brengen. Ook het naar behoren betalen van de lokale duurzaamheidscoördinatoren blijkt lastig. Daaraan merken Van den Dobbelsteen en Wijnia dat het enthousiasme binnen de TU iets is getemperd. Door de bezuinigingen krijgt ‘kortetermijndenken’ de overhand, zien ze.

Tegenreactie

Gelukkig geldt dat niet voor de hele organisatie, benadrukt Wijnia. Ze is dan ook niet bang dat de TU zich laat meeslepen door de wereldwijde anti-klimaatbeleid-tendens. “Ik heb juist het idee dat de motivatie om te verduurzamen in de onderzoeks- en educatiehoek sterker is geworden, ook als een soort tegenreactie op het politieke klimaat. Het Climate Action Programme groeit nog altijd, en alle docenten die ik spreek, zeggen klimaatbeleid erg belangrijk te vinden.”

Climate Action Programme-directeur Russchenberg ziet nog wel beren op de weg. “De bezuinigingen zorgen uiteindelijk gewoon voor minder budget voor de plannen, en met minder budget kan je minder bereiken. De renovatie van gebouwen zal misschien wat langzamer gaan, bijvoorbeeld.” Het budget voor het verduurzamen van de vastgoedportefeuille daalt inderdaad van 95 miljoen tot 85 miljoen euro, laat de TU-woordvoerder desgevraagd weten.

Wie het nieuwe boegbeeld en de nieuwe coördinator worden, is nog niet bekend. Belangstellenden konden tot eind november solliciteren. Russchenberg: “Als daar een goede kandidaat tussen zit kan het snel gaan. Voor het boegbeeld zitten we nog wat eerder in het proces, dat duurt waarschijnlijk iets langer.”

Ingenieurs met een groene pet

De nieuwe coördinator krijgt een aanstelling voor 0,4 fte. Diens werkzaamheden zullen samen met het boegbeeld, één ondersteunend studentassistent en het GreenTU-studententeam 1,8 fte bestrijken – minder dan de helft van de 3,8 fte nu. Door het samengaan met het Climate Action Programme zal dit niet tot verminderde resultaten leiden, verwacht de TU-woordvoerder.

‘Als we ingenieurs blijven leveren die met een groene pet op de wereld in trekken, maken we het meeste verschil’

Van den Dobbelsteen wil zijn opvolger niet voor de voeten lopen. Toch heeft hij een persoonlijk advies: “Blijf er nuchter in staan, en denk aan je gezondheid. Ik heb vorig jaar een herseninfarct gehad, en die rehabilitatie heeft best lang geduurd. Dat kwam vooral door het harde werken en de stress.”

En op inhoudelijk gebied? “Zorg dat bestaande projecten doorgang vinden, en blijf nieuwe cruciale projecten opstarten. Daarnaast is het teweegbrengen van een mentaliteitsverandering het allerbelangrijkst. Als we ingenieurs blijven leveren die met een groene pet op de wereld in trekken, maken we het meeste verschil.”