Controle op samenwerking universiteiten met ‘onvrije’ landen

“We kunnen vaststellen dat we de afgelopen jaren naïef zijn geweest”, zei Dijkgraaf in een debat met de Tweede Kamer over kennisveiligheid. Het debat volgt op nieuwe onthullingen over Nederlandse kennis die het Chinese leger ten goede komt. De onthullingen zijn gedaan door een journalistiek collectief onder leiding van Follow the Money. Delta-redacteur Annebelle de Bruijn werkte mee aan deze productie. Delta maakte vorig jaar ook al een reeks artikelen over onderzoek van de TU Delft dat onbedoeld het Chinese leger vooruithelpt.

Volgens de minister delen de instellingen “het gevoel van groeiende urgentie”. Maar hij moet ook concluderen “dat we er gewoon nog niet zijn”. Hij trekt op aandringen van de Kamer de teugels verder aan.

Blik van buiten
In februari zei de minister dat de toezichtsraden van universiteiten en hogescholen moesten controleren of de bindende afspraken over kennisveiligheid daadwerkelijk worden nageleefd, maar hij wijzigt de koers. Hij wil in een bestuursakkoord vastleggen dat de instellingen de afspraken nakomen én dat ook laten controleren.

Dijkgraaf: “Er moet iemand meekijken in dit proces en daarom wil ik een externe audit laten uitvoeren.” Het gaat daarbij niet alleen om universiteiten. “Die blik van buiten geldt zeker ook voor de hogescholen”, benadrukt de minister.

Nationale veiligheid
D66-Kamerlid Van der Laan wil het lekken van kennis naar onvrije landen voorkomen, maar noemt het debat over de maatregelen ook “een spagaat” tussen enerzijds de autonomie en academisch vrijheid van de instellingen en anderzijds de nationale veiligheid.

De VVD vond dat minder ingewikkeld en drong bij de minister aan op stellingname. Dijkgraaf: “Ik denk dat het heel eenvoudig is. Er kan geen recht of vrijheid zo onbeperkt zijn dat onze nationale veiligheid in het gedrang komt.”

Negatieve adviezen
De instellingen kunnen al een beroep doen op verschillende hulpmiddelen. Ze kunnen bijvoorbeeld een leidraad voor internationale samenwerkingsverbanden raadplegen. Maar de Kamer vindt dat te vrijblijvend

Daarnaast kunnen instellingen en onderzoekers sinds begin dit jaar een beroep doen op het loket kennisveiligheid, waar ook de inlichtingendienst bij betrokken is. Daar zijn de afgelopen vier maanden 50 meldingen binnengekomen en in een aantal gevallen leidde dat volgens de minister ook tot negatieve adviezen.

Toetsing
Er komt ook een ‘toetsingskader’ aan. Dat is volgens Dijkgraaf “een vergaande maatregel” waardoor derdelanders die toegang willen tot een Nederlandse kennisinstelling in een risicovakgebied eerst een toetsing moeten ondergaan. “We zijn hard aan het werk om te kijken wat die domeinen precies zijn. Dat moeten we grondig doen”, zegt hij. Voor het einde van het jaar hoopt hij het kader af te hebben.

Dit pakket aan maatregelen “is het wel zo’n beetje” wat Dijkgraaf op dit moment van de instellingen en de diensten kan vragen. “We lopen zo hard als we kunnen, maar niet sneller omdat we ook geen fouten willen maken.”

HOP, Josefine van Enk