Bij elkaar geraapt zootje

 Daar is-ie dan eindelijk: de betacanon. Een overzicht in boekvorm van, zo lees ik op de cover, ‘wat iedereen moet weten van de natuurwetenschappen’. Een canon geboren uit gekrenkte trots, zoals iedereen weet. Na het verschijnen van de ‘Canon van de Nederlandse Geschiedenis’ van Frits van Oostrom, klaagden de hoogleraren Robbert Dijkgraaf en Louise Fresco in NRC Handelsblad dat Van Oostrom de vaderlandse wetenschap was vergeten. Alleen het planetarium van Eise Eysenga was in de canon opgenomen; daar moest de wetenschap het maar mee doen. Prompt ontstond het plan om een ‘betacanon’ in elkaar te steken, waarbij de afzonderlijke stukjes eerst in de Volkskrant verschenen.

Gekrenkte trots hoeft niet slecht te zijn. Talent bloeit pas op door strijd, zoals Nietzsche ooit zei. Maar dat opbloeien is niet gegarandeerd, en dat blijkt ook in dit geval. Dankzij de gedwongen loop van een veel te lang volgehouden artikelenserie is de betacanon uit elkaar gevallen in niet minder dan vijftig stukjes over zaken als ‘nul’, ‘plastics’, ‘symbolen en formules’, ‘geld’, ‘waterwerken’, ‘zonnestelsel’, ‘taal’ en ‘stad’. Het is kortom, een onoverzichtelijk, bij elkaar geraapt zootje. En dat alles beschreven in luchtig bedoelde maar vaak buitengewoon knullige tekstjes. De eerste zin de canon luidt bijvoorbeeld: ‘Nul is een vanzelfsprekend deel van het dagelijks leven.’ Het stukje over het klimaat met: ‘Het klimaat is hot’. Het periodiek systeem: ‘Lood is eigenlijk net goud’. Over mobiliteit (blijkbaar ook natuurwetenschap): ‘Jezelf verplaatsen van huis naar werk, naar vrienden en op vakantie is onderdeel van het dagelijks leven’.
De reden waarom gekozen is voor dit samenraapsel (Fresco en Dijkgraaf hebben het in hun inleiding zowaar over: ‘Een indrukwekkend panorama van de natuurwetenschappen’) is simpel: men wilde alles erin stoppen. De bijdrage moesten (alweer Fresco en Dijkgraaf:) ‘de natuurwetenschappelijke wereld als een atlas van kaarten overdekken’. Het is met andere woorden geen canon. Een canon hoort de hoogtepunten te geven, de must knows. Deze canon wil de lezer de complete natuurwetenschappen door de strot duwen, en dat op zo ‘luchtig’ mogelijke wijze.

De beide inleiders spreken de wens uit dat de betacanon een weg zal vinden ‘naar het grote publiek, te beginnen in het onderwijs, liefst het basisonderwijs.’ Hetzelfde verlangen keert terug in het voorwoord dat onderwijsminister Plasterk het boek meegaf: ‘Ik ben er zeker van dat deze canon zijn weg zal vinden: in lagere en middelbare scholen.’ Dat is niet te hopen. Kinderen zouden door deze canon een behoorlijk verwrongen indruk krijgen van wat natuurwetenschap inhoudt: zo’n beetje alles, en je moet er vooral over kunnen babbelen. Gelukkig is de kans groot dat Plasterk ongelijk krijgt. Deze betacanon zal ongetwijfeld hetzelfde lot ondergaan als zijn grote broer, de canon van de Nederlandse geschiedenis. Nadat Van Oostrom anderhalf jaar geleden zijn werkstuk presenteerde, kregen alle basisscholen een boekje hierover toegestuurd plus zo’n lekker ouderwetse wandplaat – een zeer lelijk ding overigens, waarop de hoogtepunten der geschiedenis veranderd zijn in vage plaatjes die in een soort slang zijn ondergebracht.

Op 14 juni van dit jaar publiceerde NRC Handelsblad een kleine rondgang langs basisscholen en deskundigen: werd er inmiddels wat gedaan met Frits’ levenswerk? Nee dus. Vrijwel geen enkele school deed er iets mee. De reacties op de canon waren zeer negatief. ‘Daar belast ik mijn leraren niet mee’, merkte een schooldirecteur op. Andere reacties: ‘Er komt zoveel op ons af’ en: ‘Als je ons gek wilt maken, moet je dit doen.’ Over een jaar of tien misschien, dan is er weer tijd en geld voor nieuw lesmateriaal. De hele canonmanie staat voor verspilling, verwarring, vervlakking en vooral: een regenteske mentaliteit. Deze betacanon is daar een loepzuiver voorbeeld van.

Robbert Dijkgraaf e.a., ‘De Betacanon’, Uitgeverij Meulenhoff, paperback, 272 pg’s. ISBN 9789029080552. 25 euro.

EXTRA: Download hier gratis de Fokke & Sukke Betacanon

Marcel Hulspas is wetenschapsjournalist, columnist en publicist. Hij studeerde natuur- en sterrenkunde in Nijmegen en is afgestudeerd als astronoom.