Algenschuim werd surfers waarschijnlijk fataal

De vijf omgekomen surfers, afkomstig uit Den Haag en Delft, waren goed bekend met de zee. Een deel van hen werkte als surfinstructeur en reddingszwemmer. Twee van de omgekomen surfers, Max (22) en Matthijs (23), studeerden aan de TU Delft en waren lid van het Delfts Studenten Corps.

Aanwezige reddingswerkers en ooggetuigen noemden als bijzonderheid de dikke laag zeeschuim die zich aan het begin van de avond aan het noordelijk havenhoofd van Scheveningen opbouwde. Was dat uitzonderlijk? Was die laag gevaarlijk voor surfers? Had het ongeval voorkomen kunnen worden? Op die vragen begint nu een antwoord te komen.





^{Schuimalg Phaeocystis globosa vormt in voorjaar bolvormige kolonies. (Foto: Jolanda van Iperen | NIOZ)}

Rapport

Het maritiem onderzoeksinstituut NIOZ publiceerde begin deze maand een voorlopig onderzoeksrapport dat concludeerde: ‘Het metershoge zeeschuim tijdens het fatale ongeluk van vijf watersporters op 11 mei in Scheveningen was zeer waarschijnlijk ontstaan door een uitzonderlijke combinatie van veel algenresten en een voor dit jaargetijde ongebruikelijk harde wind uit het noord-noordoosten.’



Analyse

Zoals vaak was ook dit ongeval een ongelukkige combinatie van factoren: een uitbundige algenbloei in het vroege voorjaar, de ineenstorting daarvan enkele dagen voor het ongeval, de vorming van zeeschuim en de opeendrijving daarvan langs de kust door een wind die van noordoost kromp naar noord.

Het rapport Quickscan Zeeschuim noemt als bijkomende factor de noordelijke vloedstroom die rond 19.00 uur op zijn maximum was (p. 41). Bij de stroomrichting tegen de wind in ontstonden kortere en hogere golven waardoor er nog meer schuim gevormd werd. Bovendien was er een ‘neer’ ten noorden van het noordelijke havenhoofd ontstaan; een draaiende stroming met de klok mee. Dat alles resulteerde in een manshoge schuimlaag tussen het strand en het havenhoofd waar de surfers in verstrikt raakten.



Verstikkend schuim

Kun je nog ademen in zo’n schuimlaag? NRC-redacteur Gemma Veenhuizen legde die vraag voor aan drie TU-onderzoekers van het process&energy lab bij 3mE waar ook stromingsleer onder valt. ‘Ja, je kunt verdrinken in schuim’ heet het stuk. Hoogleraar Ruud Henkes zegt daarin: ‘De lucht van het schuim zit als kleine belletjes opgesloten in een netwerk van dunne vloeistoflaagjes. Vergelijk het met het schuim in het bad thuis. Doordat de lucht opgesloten is, is het niet vrij om te ademen. Je neemt happen schuim, met veel vocht, maar de lucht met zuurstof kan niet vrijelijk en moeiteloos de longen instromen.”

Universitair hoofddocent dr. Brian Tighe voegt daaraan toe dat het schuim onderin meer water bevat dat bovenin. Zogenaamd wet foam kan voor een derde van het volume uit water bestaan.

Toch is de dichtheid daarvan zoveel minder dan water dat je er doorheen zakt, vertelt prof.dr.ir. Jerry Westerweel: ‘De mix van water en lucht heeft een lagere dichtheid dan die van water alleen. Je kunt dus niet omhoog zwemmen.’

Ook vermoedt Westerweel dat desoriëntatie een rol heeft gespeeld bij het ongeval. Dat lijkt in een metersdikke schuimlaag en een rondgaande stroming een plausibele aanname.

Vergiftiging door dimethylsulfide in het algenschuim (‘typische zilte zeelucht’ volgens een onderzoeker) lijkt niet aan de orde. Zo giftig is dat niet.



Preventie

Een waarschuwingssysteem tegen zeeschuimformatie lijkt technisch haalbaar, schijft het NIOZ. Het zou gebruikmaken van satellietbeelden, camera-observaties, handmatige metingen van algendichtheden en wiskundige modellen. ‘Nu het gevaar bekend is, kunnen we het best informatie verschaffen over de condities waaronder het schuim zich vormt en ophoopt’, aldus het rapport. Het blijft aan lokale instanties, zoals strandwachten en surfscholen, om een schuimwaarschuwing van het NIOZ te vertalen in een advies aan de watersporters.

• Download pdf Summary Quick scan seafoam