Screening van onderzoekers door TU: ondanks negatief advies soms toch welkom

Universiteiten hebben het risico op spionage en buitenlandse beïnvloeding steeds beter voor ogen, maar hun kennisveiligheidsbeleid staat nog in de kinderschoenen. Dat blijkt uit een inventarisatie die demissionair minister Dijkgraaf half oktober naar de Tweede Kamer stuurde.

Dijkgraaf wil zo snel mogelijk met een wetsvoorstel komen om een landelijke screening van studenten en onderzoekers van buiten de Europese Unie mogelijk te maken. Hij heeft Justis, een afdeling van het ministerie van Veiligheid en Justitie die ook verklaringen omtrent gedrag uitvaardigt, gevraagd om die screening in de toekomst op zich te nemen.

Bezwaren
Daarmee gaat de demissionair minister voorlopig voorbij aan twijfels binnen de academische wereld. “Universiteiten kunnen en willen veelbelovende sollicitanten of gewaardeerde collega’s niet afwijzen enkel op basis van hun afkomst”, schreven de universiteiten in september in een brief aan de minister.

Een maand later volgde de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) met stelliger bezwaren tegen een landelijke screening. Die zou internationale samenwerking teveel bemoeilijken en de academische vrijheid schenden door zich te mengen in het personeelsbeleid. “Het is geen goed idee om [screening] helemaal bij de onderzoeker weg te houden. Die weet het meest van een vakgebied”, zei KNAW-president en TU-hoogleraar Marileen Dogterom in een interview.

Wel wijst hij op de in het rapport genoemde best practices uit Delft: de advieslijn kennisveiligheid, het moreel beraad en de partnering tools. “We worden in Europa gezien als één van de koplopers als het gaat om kennisveiligheid. Dat zijn we als grootste technische universiteit van Nederland noodgedwongen.”

Daarom screent de TU sinds een dik jaar zelf nieuwe onderzoekers. Die verantwoordelijkheid ligt in eerste instantie bij de onderzoekers die hen werven, maar die kunnen advies inwinnen bij het adviesteam kennisveiligheid van de TU. Dat is vervolgens één à twee weken bezig om iemands contacten en de technologie waartoe iemand op de TU toegang krijgt in kaart te brengen en een advies te schrijven.

Sonja van der Schans, beleidsadviseur kennisveiligheid bij de TU, vertelt dat ‘veruit de meeste’ van deze negatieve adviezen zijn opgevolgd: ruim 70 procent is zeker opgevolgd, 7 procent zeker niet en van ruim 20 procent is dat het team niet bekend. “Gebeurde dat niet, dan hebben we gedocumenteerd wat de overwegingen waren. Die bewuste keuze vinden we belangrijk.”

Stroomlijnen
Van der Schans en Weijland vinden beide dat de TU op de langere termijn niet op deze voet verder kan. Daar komt toch de minister om de hoek kijken: niet met een landelijke screening, maar, als het aan de TU ligt, met kaders en criteria, zodat de universiteiten zelf hun keuzes kunnen blijven maken.

Van der Schans: “We onderzoeken nu ieder geval zelf en apart. Dat is bij stijgende aantallen niet vol te houden. We hebben duidelijkheid nodig van de overheid over welke technologieën precies gevoelig zijn en welke groepen gescreend moeten worden, zodat we dit proces kunnen stroomlijnen en eventueel deels kunnen uitbesteden.”

Als dat is geregeld, heeft de TU en hebben de universiteiten, in hun eigen ogen het ministerie van Veiligheid en Justitie in de uitvoering niet nodig.

Tekortkomingen

^{“Komt er een lab ergens in de wereld in het nieuws, dan wil je snel weten wie op de TU daar eventueel mee samenwerkt.” (Foto: Dalia Madi)}

Hoewel de TU Delft de afgelopen jaren veel aan kennisveiligheid heeft gedaan, ziet Peter Weijland ook de nodige tekortkomingen. Zo heeft de TU nog geen centraal overzicht van alle samenwerkingen met buitenlandse partijen, iets waar Dijkgraaf wel op aandringt.

“Zo’n overzicht is lastig te krijgen, omdat faculteiten met verschillende systemen werken”, legt Weijland uit. “We hebben inmiddels wel een oplossing. Op de korte termijn gaan we de lokale databases gelijkschakelen, op de lange termijn gaan we een compleet nieuwe database opzetten.”

Waarom is zo’n overzicht handig? “Komt er een lab ergens in de wereld in het nieuws, dan wil je snel weten wie op de TU daar eventueel mee samenwerkt.”

Gescheiden paden
Daarnaast wil Dijkgraaf dat screening van potentiële nieuwe medewerkers gelijk oploopt met het rekruteren van nieuwe medewerkers door personeelsafdelingen. Dat is op de TU nog niet de standaard, vertelt Weijland.

“Het zijn gescheiden paden, waardoor je een groter risico hebt dat je bijvoorbeeld iemand toch moet wegsturen die al binnen was.” Dat laatste gebeurde in 2022 aan een niet nader genoemde Nederlandse technische universiteit, aldus de inlichtingendienst AIVD.