Wat als wereld zich niet aan afspraken Glasgow houdt?

Transitieprofessor Jan Rotmans (Erasmus Universiteit Rotterdam) heeft samengewerkt met het eveneens Rotterdamse ontwerp- en architectuurbureau KuiperCompagnons aan een toekomstvisie van Nederland in 2121. Rotmans publiceerde de tekeningen daarvan onlangs in zijn nieuwste boek Omarm de Chaos.  

Rotmans gaat ervan uit dat we in de komende decennia tegen de grenzen van de groei aan zullen lopen, zoals de Club van Rome een kleine vijftig jaar geleden al voorspelde. En omdat onder druk alles vloeibaar wordt, is een onbegrensde economische groei opeens niet meer zo vanzelfsprekend, net zomin als het feit dat Nederland tien keer meer slachtdieren huisvest dan inwoners. Of dat het normaal is om iedere werkdag achter elkaar in de file te staan. Klaar ermee. Rotmans heeft er zin in.

Ontpolderen

Hij schrijft: ‘Het land zal volledig op de schop gaan de komende decennia, en de komende honderd jaar zal er meer veranderen dan in de afgelopen duizend jaar. Iedere vierkante meter gaat op de schop.’ Want naast het wassende water heeft Nederland te maken met duurzame energieopwekking, de bouw van woonruimte, infrastructuur en nog veel meer. Na de energietransitie voorziet Rotmans maar liefst negen andere omwentelingen, maar daarover later meer.

Nederland splitst op in de Randstad en de Kantstad

Een ander taboe dat bespreekbaar wordt: ontpolderen. De Hedwigepolder heeft laten zien hoe taai dat proces kan zijn, maar volgens Rotmans is er in de 21ste eeuw geen ontkomen meer aan. De zeespiegel stijgt, het land klinkt in. Nederland zakt steeds verder weg. Ooit bereikt het bemalen een grens en gaan we grote polders weer vol laten lopen, verwacht Rotmans. Ook de Haarlemmermeerpolder waar nu Schiphol in ligt. Het Groene Hart kleurt blauw op de kaart van de toekomst. Nederland splitst op in een Randstad achter een versterkte duinenrij en de Kantstad aan de overkant. Mensen wonen daar op hogere grond of in drijvende wijken die meedeinen met het water.

Veerkracht

Tegen die tijd heeft Nederland al tal van transities doorgemaakt. De energietransitie, die nu in een stroomversnelling lijkt te te komen, wordt volgens Rotmans gevolgd door omwentelingen op het gebied van grondstoffen, circulariteit, landbouw, ruimtelijke ordening, geld, onderwijs, zorg, sociale verhoudingen en democratie. Op elk van die gebieden staan resultaten uit het verleden verdere ontwikkeling in de weg. Dat leidt tot ontevredenheid en onrust – de chaos uit de titel – en juist die biedt kansen voor nieuwe ideeën met meer flexibiliteit en veerkracht voor een onzekere toekomst.

^{Verbeelding van Nederland in transitie  (Beeld: KuiperCompagnons)}

Rotmans (61), die wiskunde studeerde in Delft, is vanaf het begin van zijn loopbaan betrokken bij het modelleren van klimaatverandering en duurzame veranderingen. Buiten de academie richtte hij samen met Marjan Minnesma de stichting Urgenda op. Die wist in 2015 de Nederlandse staat via de rechtbank tot klimaatactie te dwingen.

Mensenwerk

Rotmans is dus naast onderzoeker activist en hij heeft moeite zijn ongeduld te bedwingen. Alles moet op de schop, en hoe sneller hoe beter. Garanties dat het nieuwe systeem beter is dan het vorige zijn er niet. Rotmans schrijft daar niet veel over, afgezien van zijn beschrijving van een achteraf gezien naïeve en misplaatste stimuleringsmaatregel voor biobrandstoffen. Hij lijkt ervan uit te gaan dat een open samenleving voldoende zelfreinigend vermogen heeft om onzinnige regelingen te schappen en alleen de noodzakelijke te handhaven. In de woorden van Rotmans: ‘transities zijn mensenwerk’.

• Jan Rotmans en Mischa Verheijden, Omarm de Chaos, Uitgeverij De Geus, 300 blz., met afbeeldingen in kleur, € 27,50