Opinie

Wapentuig van een wiskundige streaker

Uitvinder en wiskundig genie Archimedes van Syracuse (287-211) leidde een turbulent leven. Hij vocht in oorlogen en zette de wiskunde op zijn kop.

Welke wetenschapper droomt er niet van om de gevleugelde uitspraak ‘eureka’ van de daken te schreeuwen? De uitspraak van Archimedes, die ‘ik heb het gevonden’ betekent, is misschien wel de meest bekende kreet van een wetenschapper.

Archimedes schreeuwde het uit, nadat hij had ontdekt had hoe hij het goudgehalte in de kroon van zijn koning Heiron van de Siciliaanse stad Syracuse kon vaststellen. Heiron had namelijk een kroon gekregen waarvan hij vermoedde dat die vals was. Hij vroeg Archimedes het ding voor hem te testen, zonder het te slopen. Tijdens het baden viel Archimedes, doordat het badwater over de rand van zijn bad stroomde. Een ondergedompeld lichaam heeft te maken met een opwaartse druk, die gelijk staat aan het gewicht van de vloeistof die is verplaatst. Dus met een klomp goud in een bak water, kon hij testen of de kroon echt was. Wat overigens niet het geval was.

Dat Archimedes een beetje gek was, liet zijn reactie op deze ontdekking goed zien. Hij rende na zijn ontdekking naakt de straat op, als streaker avant la lettre. Deze bekende en vermakelijke anekdote staat in de biografie van Archimedes, die geschreven is door de Italiaanse wiskundehistoricus Pier Daniele Napolitani. Napolitani maakte zich een zeer lastig onderwerp eigen. Want over Archimedes schrijven is geen sinecure. Er is weinig over hem bekend en veel van wat we over hem weten komt uit derde, vierde of nog veel latere hand.

Dat heeft er vooral voor gezorgd dat er nogal opzienbarende verhalen over de uitvinder de ronde deden. Een opmerkelijk verhaal ging bijvoorbeeld over de rol van Archimedes tijdens de Tweede Punische oorlog (218-201). Rome vocht met Carthago om de heerschappij over de Middellandse Zee. Syracuse, waar Archimedes woonde, sloot zich in de strijd tussen deze twee grootmachten bij Carthago aan. Dat kwam Syracuse op een beleg van de Romeinen te staan.

Archimedes zorgde voor afschrikwekkend wapentuig om de vijanden op afstand te houden. Hij leidde de verdedigingsoperaties en bedacht de ‘ijzeren klauw’: een draaibare kraan die schepen bij de boeg vastgreep en vervolgens weer in het water liet plonzen. De Romeinen waren als de dood voor die dingen. Archimedes is bij uitstek een wiskundige ingenieur. Hij maakte niet alleen berekeningen vanachter zijn bureau, maar zocht ook naar praktische oplossingen voor problemen. Het meest spraakmakende verhaal was dat de uitvinder spiegels zo zou hebben neergezet, dat Romeinse schepen in vlammen opgingen.

Tussen zijn uitvindingen door zat Archimedes niet stil. Hij berekende hoe je het oppervlak van een cirkel kunt bepalen en bedacht het hefboomprincipe, allemaal vakkundig uitgelegd door Napolitani. Maar of Archimedes vandaag de dag nog gezien moet worden als een ‘voorloper van de moderne wetenschap’, zoals de ondertitel van de biografie luidt, is maar de vraag. Gelukkig stelt de auteur dit zelf ook aan de kaak.

Het wordt al snel duidelijk dat het er in de wiskunde van de oudheid heel anders aan toe ging dan nu. Aan de hand van uitgebreide berekeningen, laat Napolitani zien dat Archimedes volstrekt andere rekenmethodes gebruikte. Napolitani had het wel wat spannender op kunnen schrijven. Maar voor iedereen die wil weten hoe wiskunde vroeger werd toegepast, is zijn uitleg van grote waarde. Daarnaast zijn de anekdotes rond het leven van Archimedes talrijk en zeer vermakelijk, waardoor de prachtig geïllustreerde biografie goed leesbaar is.

Misschien typeerde zijn dood de verstrooide Archimedes nog wel het beste. In 212 voor Christus braken de Romeinen eindelijk door de verdedigingslinie van Syracuse heen. De uitvinder was zeer geconcentreerd bezig met meetkundige figuren, toen een soldaat hem kwam arresteren. Archimedes wilde pas met hem meegaan, als hij zijn wiskundig probleem had opgelost. De soldaat werd woedend en vermoordde het genie.

Pier Danielle Napolitani, ‘Archimedes. Voorloper van de moderne wetenschap’, Veen Magazines, 159 p.

Welke wetenschapper droomt er niet van om de gevleugelde uitspraak ‘eureka’ van de daken te schreeuwen? De uitspraak van Archimedes, die ‘ik heb het gevonden’ betekent, is misschien wel de meest bekende kreet van een wetenschapper.

Archimedes schreeuwde het uit, nadat hij had ontdekt had hoe hij het goudgehalte in de kroon van zijn koning Heiron van de Siciliaanse stad Syracuse kon vaststellen. Heiron had namelijk een kroon gekregen waarvan hij vermoedde dat die vals was. Hij vroeg Archimedes het ding voor hem te testen, zonder het te slopen. Tijdens het baden viel Archimedes, doordat het badwater over de rand van zijn bad stroomde. Een ondergedompeld lichaam heeft te maken met een opwaartse druk, die gelijk staat aan het gewicht van de vloeistof die is verplaatst. Dus met een klomp goud in een bak water, kon hij testen of de kroon echt was. Wat overigens niet het geval was.

Dat Archimedes een beetje gek was, liet zijn reactie op deze ontdekking goed zien. Hij rende na zijn ontdekking naakt de straat op, als streaker avant la lettre. Deze bekende en vermakelijke anekdote staat in de biografie van Archimedes, die geschreven is door de Italiaanse wiskundehistoricus Pier Daniele Napolitani. Napolitani maakte zich een zeer lastig onderwerp eigen. Want over Archimedes schrijven is geen sinecure. Er is weinig over hem bekend en veel van wat we over hem weten komt uit derde, vierde of nog veel latere hand.

Dat heeft er vooral voor gezorgd dat er nogal opzienbarende verhalen over de uitvinder de ronde deden. Een opmerkelijk verhaal ging bijvoorbeeld over de rol van Archimedes tijdens de Tweede Punische oorlog (218-201). Rome vocht met Carthago om de heerschappij over de Middellandse Zee. Syracuse, waar Archimedes woonde, sloot zich in de strijd tussen deze twee grootmachten bij Carthago aan. Dat kwam Syracuse op een beleg van de Romeinen te staan.

Archimedes zorgde voor afschrikwekkend wapentuig om de vijanden op afstand te houden. Hij leidde de verdedigingsoperaties en bedacht de ‘ijzeren klauw’: een draaibare kraan die schepen bij de boeg vastgreep en vervolgens weer in het water liet plonzen. De Romeinen waren als de dood voor die dingen. Archimedes is bij uitstek een wiskundige ingenieur. Hij maakte niet alleen berekeningen vanachter zijn bureau, maar zocht ook naar praktische oplossingen voor problemen. Het meest spraakmakende verhaal was dat de uitvinder spiegels zo zou hebben neergezet, dat Romeinse schepen in vlammen opgingen.

Tussen zijn uitvindingen door zat Archimedes niet stil. Hij berekende hoe je het oppervlak van een cirkel kunt bepalen en bedacht het hefboomprincipe, allemaal vakkundig uitgelegd door Napolitani. Maar of Archimedes vandaag de dag nog gezien moet worden als een ‘voorloper van de moderne wetenschap’, zoals de ondertitel van de biografie luidt, is maar de vraag. Gelukkig stelt de auteur dit zelf ook aan de kaak.

Het wordt al snel duidelijk dat het er in de wiskunde van de oudheid heel anders aan toe ging dan nu. Aan de hand van uitgebreide berekeningen, laat Napolitani zien dat Archimedes volstrekt andere rekenmethodes gebruikte. Napolitani had het wel wat spannender op kunnen schrijven. Maar voor iedereen die wil weten hoe wiskunde vroeger werd toegepast, is zijn uitleg van grote waarde. Daarnaast zijn de anekdotes rond het leven van Archimedes talrijk en zeer vermakelijk, waardoor de prachtig geïllustreerde biografie goed leesbaar is.

Misschien typeerde zijn dood de verstrooide Archimedes nog wel het beste. In 212 voor Christus braken de Romeinen eindelijk door de verdedigingslinie van Syracuse heen. De uitvinder was zeer geconcentreerd bezig met meetkundige figuren, toen een soldaat hem kwam arresteren. Archimedes wilde pas met hem meegaan, als hij zijn wiskundig probleem had opgelost. De soldaat werd woedend en vermoordde het genie.

Pier Danielle Napolitani, ‘Archimedes. Voorloper van de moderne wetenschap’, Veen Magazines, 159 p.

Redacteur Redactie

Heb je een vraag of opmerking over dit artikel?

delta@tudelft.nl

Comments are closed.