Wanneer is het weer veilig om te zingen?

Na de opvoering van de Johannes Passion op 8 maart werd het Amsterdams Gemengd Koor zwaar getroffen door het coronavirus. 102 van de 130 leden werden ziek, waarvan een flink aantal ernstig. Eén koorlid stierf, net als drie partners van koorleden. Uit de reconstructie door dagblad Trouw kwam geen enkele link naar voren met Noord-Italië of Brabants carnaval. Ook in Washington en Berlijn werden kooroptredens gevolgd door een grote aantallen coronabesmettingen. Wat is het toch dat koorzang zo besmettelijk maakt?

RIVM
Die vraag hield ook natuurkundige dr.ir. Ivo Bouwmans (TBM) bezig. Naast zijn onderzoek en onderwijs in complexe energiesystemen is hij koordirigent bij De VAK in Delft en dirigeert hij een kerkkoor. Half mei interviewde Radio 4 hem over de gevaren van samenzang, en vorige week leverde hij informatie aan het RIVM, dat een gefundeerd advies moet uitbrengen aan het Outbreak Management Team dat op zijn beurt het kabinet terzijde staat.

Virmus
Wars van hysterie, maar meevoelend met de ongeveer 140 duizend geregistreerde koorzangers in Nederland verenigd in Koornetwerk Nederland, besloot Bouwmans een website op te zetten met ‘wetenschappelijk onderbouwde informatie over wat we weten en niet weten over de verspreidingsrisico’s van het virus genaamd SARS-CoV-2, of simpelweg coronavirus, in situaties waarin muziek wordt gemaakt.’

Dat is breder geformuleerd dan alleen koorzang omdat bij blaasinstrumenten dezelfde risico’s lijken te spelen. Toen het Rotterdams Philharmonisch Orkest Bouwmans vroeg wanneer ze weer veilig konden musiceren vormde dat de aanleiding voor het opzetten van de website virmus.nl (virus + musicus).

Aerosolen
In de basis is het probleem dat verspreiding van het coronavirus door de lucht niet alleen via druppeltjes verloopt, maar mogelijk ook via veel kleinere vochtdeeltjes (aerosolen) die als mistdruppels in de lucht blijven hangen en door de ruimte circuleren.

Aerosolen drijven door de hele ruimte

De anderhalvemeter richtlijn is gebaseerd op de geschatte reikwijdte van speekseldruppels. Aerosolen drijven door de hele ruimte en volgens onderzoek zouden de virussen die daarin zitten een halfwaardetijd van een uur kunnen hebben (na een uur overleeft de helft van het virus; een kwart na twee uur). Dus wie weet wat er na een uur nog door de kerk zweeft.
Extra risicofactoren zijn lage temperaturen waardoor de aerosolen lang intact blijven, diepe inademing bij het zingen, en de vaak bovengemiddelde leeftijd van de koorleden.

Publicaties
Op zijn website verzamelt Bouwmans een groeiende lijst met wetenschappelijke studies naar onderwerpen zoals druppelgrootte bij de mond; verspreiding van aerosolen door mensen; het nut van mondkapjes voor algemeen gebruik; ademhaling van fluitspelers; de verspreiding van druppels in een gesloten ruimte en meer.

Richtlijn
Vanaf 1 juni zijn bijeenkomsten tot dertig personen waarschijnlijk weer toegestaan. Koorleden willen graag weer zingen en elkaar treffen. Is dat verstandig? Wanneer is het weer veilig om te zingen? Die vraag krijgt Bouwmans telkens weer.

“Op anderhalve meter afstand in een niet goed geventileerde ruimte zou ik het niet doen”, zegt Bouwmans op grond van alles wat hij gelezen heeft. “Bovendien is een koorrepetitie niet alleen zingen, het is ook een informeel samenzijn vooraf en naderhand.”
De informatie stapelt zich op, maar een RIVM-richtlijn voor koren is er nog niet. Die zal er volgens Bouwmans wel snel moeten komen. Anders gaan ongeduldige dirigenten zelf bepalen hoe en wanneer ze weer gaan repeteren. En dat kan, leert de ervaring, lelijk uitpakken.