Vriendschap door dik en dun

De overgang van de stomme film naar de geluidsfilm in de jaren twintig luidde voor veel artiesten in Hollywood het einde van hun filmcarrière in. Dat gold voor komieken als Harold Llyod en Buster Keaton, en min of meer ook voor Charlie Chaplin. Laurel & Hardy hadden er minder moeite mee. Sommige oneliners waarmee ze hun slapstick lardeerden zijn zelfs klassiek geworden, zoals deze van Ollie: ,,Why don’t you do something to help me?”

Toch kan Piet Adriaanse, medesamensteller van de reeks korte films ‘100 jaar Nederlandse cinema’, zich erover opwinden dat de stomme films van het duo minder vaak op de televisie verschijnen dan hun geluidsfilms, ,,omdat deze minstens zo briljant zijn”. En als ze zijn te zien, zoals twee weken geleden op Nederland 3, dan is het op een onmogelijk tijdstip, rond half vier ’s middags, en laat men de titels achterwege. ,,Het is niet te geloven”, zegt Adriaanse verontwaardigd.

De echte liefhebbers, die zich verenigd hebben in ‘Sons of the Desert’, kunnen zich ook kwaad maken als ze zien dat oude filmkopieën zijn ingekleurd of ingekort. Of dat er over ‘The boys‘ kwalijke dingen worden gezegd. Stan stapte weliswaar van het ene huwelijksbootje in het andere, maar hij was beslist geen womanizer. En wat te denken van de roddel dat Stan en Oliver elkaar buiten de studio meden. ,,Het is een mythe dat ze geen vrienden waren”, reageert Adriaanse. ,,Als je twaalf uur per dag samen optreedt, kun je verwachten dat ze elkaar daarna even niet willen zien.”

Zelfs wie niet om hun strapatsen kan lachen, heeft voor Laurel & Hardy een warm plekje in zijn hart. Voor miljoenen mensen gaat de eerste kennismaking terug naar hun kindertijd. Niemand staat er bij stil dat we niet alleen de gesproken en geschreven taal moeten aanleren, maar dat we ook vertrouwd moeten raken met de taal van film. Het ongeluk dat het duo aan de broek heeft hangen en de ravage waarop het altijd uitdraait gaat er bij kinderen in als snoepgoed. Veel generaties hebben door de sketches van Laurel & Hardy het aap, noot en mies van de filmtaal geleerd.
Baas

Hoewel die indruk op het witte doek niet wordt gewekt, was Stan Laurel de baas van het duo. Arthur Stanley Jefferson, zoals hij officieel werd genoemd toen hij in 1890 in het Engelse Lancashire werd geboren, groeide op in het theater. Al vroeg speelde hij rollen en bedacht hij gags. In de jaren tien kwam hij terecht bij Fred Karno’s London Comedians, waar ook Chaplin voor werkte voordathij in Amerika films ging maken. Laurel heeft in tientallen vaudevilles meegedaan. Een paar jaar later rolde ook hij in de filmwereld. Adriaanse: ,,Hij was enige tijd de understudy van Chaplin, toen deze al een grote ster was.”

Oliver Norvell Hardy werd in 1892 geboren in het Amerikaanse Georgia, wat goed te horen is aan zijn zuidelijk accent. Op jeugdfoto’s ziet hij er al net zo vadsig uit als later. Zijn vader had een hotel. Zijn acteertalent heeft hij naar eigen zeggen daar ontwikkeld, door als kind het gedrag van de hotelgasten in de lobby te bestuderen. Voordat ‘Babe’ ging acteren, runde hij in de jaren tien eerst zelf een bioscoop.

De eerste film waarin Oliver Hardy samen met Stan Laurel speelde was ‘The Lucky Dog’ (1919). Ze waren hierin nog geen team, maar de rolverdeling waarmee ze later bekend werden schemert er al wel doorheen. Oliver had een ‘Hitler’-snor en Stan had zijn haren nog plat op zijn hoofd liggen. ,,Het was pure slapstick”, zegt Adriaanse. ,,Er zit veel gooi- en smijtwerk in, ze rennen vaak achter elkaar aan en vallen regelmatig op hun bek. Stan had meteen al dat argeloze. Er zit weinig verhaal in en al helemaal geen moraal.”

Als team traden ze op de voorgrond in de vele films die ze maakten voor Hal Roach, van 1926 tot 1940, hun toptijd. Voor deze studio maakte ze eerste stomme films en later ook lange geluidsfilms. Adriaanse: ,,In de films zijn ze volstrekt gelijkwaardig. Het is niet als bij veel andere komische duo’s dat de één aangever is. De kern van hun relatie is dat Ollie denkt dat hij slimmer is dan Stan, maar vaak blijkt dan het omgekeerde, zodat Ollie uitroept: ‘Here is another fine mess you’ve got me into!”’

Ondanks het feit dat er veel geweld in hun films voorkomt, doet dat volgens Adriaanse nooit echt pijn. En ook al hebben ze vaak ruzie, het is ook meteen weer goed. ,,Het gaat bij Laurel & Hardy om de vriendschap. Ze helpen elkaar in de problemen, maar ook weer uit de problemen. Ze waren meesters in het uitmelken van een grap, zonder dat het vervelend wordt.”

In één van de films die Adriaanse heeft uitgekozen, ‘Their First Mistake’ (1932), komt een prachtige scène voor die direct refereert aan hun vriendschap. We zien Stan en Ollie samen op bed zitten. Zegt Ollie tegen Stan: ,,My wife says I think more about you, than I do about her.” Zegt Stan: ,,Well, don’t you?” Ollie: ,,We won’t go into that.” Adriaanse: ,,Daar moet je ook weer niet te veel achter zoeken, want het thema homoseksualiteit wordt in hun films niet aangesneden.”

Naast ‘Brats’ (1930) en ‘Tit for Tat’ (1935) staat ‘Them Thar Hills’ (1934) op het programma. Met deze film wil Adriaanse laten zien hoe subtiel vriendschap kan zijn. ,,Aan de ene kant kan alles in vriendschap, aan de andere kant kan er niks. In deze film krijgen ze ruzie omdat Stan ‘popmpompom’ zingt, terwijl Ollie zelf aan het zingen is. Ook een uiting van vriendschap is de blik van verstandhouding die ze uitwisselen als ze tegenover een vijand staan. Zo van: we weten wat we gaan doen; we nemen wraak of gaan ervandoor. Ondanks alle ruzies gaat hun vriendschap door dik en dun. Wat dat betreft is de Nederlandse vertaling ‘Dik en Dun’ zo gek niet.”

Films van Laurel & Hardy zijn zo. 26 apr. om 14.30 uur te zien in Filmhuis Lumen. Voorafgaand zal Piet Adriaanse een inleiding verzorgen.

,,

Studium Generale komt deze maand met een cyclus over vriendschap. In Filmhuis Lumen draaien films over het thema. Daaronder ook vier korte van Stan & Ollie. Kenner Piet Adriaanse: ,,Er zijn weinig acteurs zo goed op elkaar ingespeeld.”

De overgang van de stomme film naar de geluidsfilm in de jaren twintig luidde voor veel artiesten in Hollywood het einde van hun filmcarrière in. Dat gold voor komieken als Harold Llyod en Buster Keaton, en min of meer ook voor Charlie Chaplin. Laurel & Hardy hadden er minder moeite mee. Sommige oneliners waarmee ze hun slapstick lardeerden zijn zelfs klassiek geworden, zoals deze van Ollie: ,,Why don’t you do something to help me?”

Toch kan Piet Adriaanse, medesamensteller van de reeks korte films ‘100 jaar Nederlandse cinema’, zich erover opwinden dat de stomme films van het duo minder vaak op de televisie verschijnen dan hun geluidsfilms, ,,omdat deze minstens zo briljant zijn”. En als ze zijn te zien, zoals twee weken geleden op Nederland 3, dan is het op een onmogelijk tijdstip, rond half vier ’s middags, en laat men de titels achterwege. ,,Het is niet te geloven”, zegt Adriaanse verontwaardigd.

De echte liefhebbers, die zich verenigd hebben in ‘Sons of the Desert’, kunnen zich ook kwaad maken als ze zien dat oude filmkopieën zijn ingekleurd of ingekort. Of dat er over ‘The boys‘ kwalijke dingen worden gezegd. Stan stapte weliswaar van het ene huwelijksbootje in het andere, maar hij was beslist geen womanizer. En wat te denken van de roddel dat Stan en Oliver elkaar buiten de studio meden. ,,Het is een mythe dat ze geen vrienden waren”, reageert Adriaanse. ,,Als je twaalf uur per dag samen optreedt, kun je verwachten dat ze elkaar daarna even niet willen zien.”

Zelfs wie niet om hun strapatsen kan lachen, heeft voor Laurel & Hardy een warm plekje in zijn hart. Voor miljoenen mensen gaat de eerste kennismaking terug naar hun kindertijd. Niemand staat er bij stil dat we niet alleen de gesproken en geschreven taal moeten aanleren, maar dat we ook vertrouwd moeten raken met de taal van film. Het ongeluk dat het duo aan de broek heeft hangen en de ravage waarop het altijd uitdraait gaat er bij kinderen in als snoepgoed. Veel generaties hebben door de sketches van Laurel & Hardy het aap, noot en mies van de filmtaal geleerd.
Baas

Hoewel die indruk op het witte doek niet wordt gewekt, was Stan Laurel de baas van het duo. Arthur Stanley Jefferson, zoals hij officieel werd genoemd toen hij in 1890 in het Engelse Lancashire werd geboren, groeide op in het theater. Al vroeg speelde hij rollen en bedacht hij gags. In de jaren tien kwam hij terecht bij Fred Karno’s London Comedians, waar ook Chaplin voor werkte voordathij in Amerika films ging maken. Laurel heeft in tientallen vaudevilles meegedaan. Een paar jaar later rolde ook hij in de filmwereld. Adriaanse: ,,Hij was enige tijd de understudy van Chaplin, toen deze al een grote ster was.”

Oliver Norvell Hardy werd in 1892 geboren in het Amerikaanse Georgia, wat goed te horen is aan zijn zuidelijk accent. Op jeugdfoto’s ziet hij er al net zo vadsig uit als later. Zijn vader had een hotel. Zijn acteertalent heeft hij naar eigen zeggen daar ontwikkeld, door als kind het gedrag van de hotelgasten in de lobby te bestuderen. Voordat ‘Babe’ ging acteren, runde hij in de jaren tien eerst zelf een bioscoop.

De eerste film waarin Oliver Hardy samen met Stan Laurel speelde was ‘The Lucky Dog’ (1919). Ze waren hierin nog geen team, maar de rolverdeling waarmee ze later bekend werden schemert er al wel doorheen. Oliver had een ‘Hitler’-snor en Stan had zijn haren nog plat op zijn hoofd liggen. ,,Het was pure slapstick”, zegt Adriaanse. ,,Er zit veel gooi- en smijtwerk in, ze rennen vaak achter elkaar aan en vallen regelmatig op hun bek. Stan had meteen al dat argeloze. Er zit weinig verhaal in en al helemaal geen moraal.”

Als team traden ze op de voorgrond in de vele films die ze maakten voor Hal Roach, van 1926 tot 1940, hun toptijd. Voor deze studio maakte ze eerste stomme films en later ook lange geluidsfilms. Adriaanse: ,,In de films zijn ze volstrekt gelijkwaardig. Het is niet als bij veel andere komische duo’s dat de één aangever is. De kern van hun relatie is dat Ollie denkt dat hij slimmer is dan Stan, maar vaak blijkt dan het omgekeerde, zodat Ollie uitroept: ‘Here is another fine mess you’ve got me into!”’

Ondanks het feit dat er veel geweld in hun films voorkomt, doet dat volgens Adriaanse nooit echt pijn. En ook al hebben ze vaak ruzie, het is ook meteen weer goed. ,,Het gaat bij Laurel & Hardy om de vriendschap. Ze helpen elkaar in de problemen, maar ook weer uit de problemen. Ze waren meesters in het uitmelken van een grap, zonder dat het vervelend wordt.”

In één van de films die Adriaanse heeft uitgekozen, ‘Their First Mistake’ (1932), komt een prachtige scène voor die direct refereert aan hun vriendschap. We zien Stan en Ollie samen op bed zitten. Zegt Ollie tegen Stan: ,,My wife says I think more about you, than I do about her.” Zegt Stan: ,,Well, don’t you?” Ollie: ,,We won’t go into that.” Adriaanse: ,,Daar moet je ook weer niet te veel achter zoeken, want het thema homoseksualiteit wordt in hun films niet aangesneden.”

Naast ‘Brats’ (1930) en ‘Tit for Tat’ (1935) staat ‘Them Thar Hills’ (1934) op het programma. Met deze film wil Adriaanse laten zien hoe subtiel vriendschap kan zijn. ,,Aan de ene kant kan alles in vriendschap, aan de andere kant kan er niks. In deze film krijgen ze ruzie omdat Stan ‘popmpompom’ zingt, terwijl Ollie zelf aan het zingen is. Ook een uiting van vriendschap is de blik van verstandhouding die ze uitwisselen als ze tegenover een vijand staan. Zo van: we weten wat we gaan doen; we nemen wraak of gaan ervandoor. Ondanks alle ruzies gaat hun vriendschap door dik en dun. Wat dat betreft is de Nederlandse vertaling ‘Dik en Dun’ zo gek niet.”

Films van Laurel & Hardy zijn zo. 26 apr. om 14.30 uur te zien in Filmhuis Lumen. Voorafgaand zal Piet Adriaanse een inleiding verzorgen.