TU-studenten voor duizenden euro’s opgelicht

Het is 17 december 2021. In deze week voor Kerst ontdekt Rahul dat zijn fiets is gestolen. Mokkend maakt hij een account aan op Marktplaats. Hij vult zijn telefoonnummer in en contacteert een verkoper van tweedehands fietsen.

De volgende dag zoekt hij op internet hoe hij online aangifte kan doen van diefstal. Nog geen uur nadat hij de zoekopdracht invult, wordt hij gebeld door een voor hem onbekend nummer. In zijn display verschijnt 070-3707911, het telefoonnummer van het ministerie van Justitie en Veiligheid.

Behalve zijn persoonsgegevens trof de politie er 22 kilo cocaïne aan

Hij neemt op. Een robotstem vertelt hem dat hij een bericht van de politie heeft ontvangen. Rahul laat zich doorverbinden met ‘politieagent’ James Wagnor en hoort dat zijn burgerservicenummer (bsn) is gevonden bij een inval in een drugspand in Amsterdam. Behalve zijn persoonsgegevens trof de politie er 22 kilo cocaïne aan, bloed en tien neprekeningen van verschillende banken.

Ook David (niet zijn echte naam) ontvangt eenzelfde telefoontje met dezelfde strekking. Een ‘agent’ drukt hem op het hart hier met niemand over te praten, omdat zijn gegevens mogelijk door criminelen worden gebruikt.

Visum
David en Rahul studeren allebei aan de TU Delft. Rahul al ruim een jaar, David is pas een paar maanden in Nederland. De studenten schrikken van het nieuws dat ze in verband worden gebracht met een strafbaar feit. Bang dat hun visum wordt ingetrokken – hun studie aan de TU staat op het spel – verlenen ze volledige medewerking.

Rahul wordt door agent Wagnor doorverbonden met Roger Wilson, ‘advocaat-generaal’ van het Openbaar Ministerie (OM). Wilson vertelt hem dat buitenstaanders toegang hebben tot zijn bsn en dat alle activiteit rond zijn persoonsgegevens wordt onderzocht. Gedurende het onderzoek worden zijn visum en bankrekening bevroren. Rahul vraagt om verdere details, maar de advocaat-generaal adviseert hem om geen vragen te stellen: hoe minder hij weet, des te kleiner de kans op een gevangenisstraf.

Met de beangstigende gedachte aan de gevangenis en het niet kunnen afronden van zijn studie, is Rahul opgelucht als agent Wilson hem vertelt dat hij in aanmerking komt voor een tijdelijk visum. Ook krijgt hij de kans om zijn spaargeld ‘veilig te stellen’. Rahul wordt hiervoor doorverbonden met een medewerker van de ‘juridische afdeling’.

Kluisrekening
Om zeker te weten dat criminelen geen toegang hebben tot zijn laptop, downloadt Rahul op aanraden van de ‘juridische afdeling’ het programma AnyDesk. Met deze software kan de juridisch medewerker zogenaamd op afstand onderzoek doen naar verdachte activiteit op zijn laptop. Terwijl de medewerker dat doet, maakt Rahul zesduizend euro over van zijn ABN Amro-spaarrekening naar een tijdelijke ING-rekening die zogenaamd in beheer is van het OM.

Sinds het najaar van 2021 kwamen de namen van 13.212 mensen voor in soortgelijke ‘drugsonderzoeken’

Ook David probeert in allerijl zijn visum en geld veilig te stellen. De negenduizend euro die hij voor zijn verblijf in Delft eerder op een Nederlandse rekening heeft gezet, maakt hij over naar een tijdelijke ‘kluisrekening’. Gedurende 24 uur zal de politie zogenaamd transacties van en naar zijn bankrekening observeren. Wordt er geen verdachte activiteit gesignaleerd, dan wordt de rekening van David weer vrijgegeven en het geld teruggestort, zo is de belofte.

Het verhaal van Rahul en David klinkt als het plot van een crimi. De kans dat jij per abuis betrokken raakt is klein, toch? Schijn bedriegt, want sinds het najaar van 2021 kwamen de namen van 13.212 mensen voor in soortgelijke ‘drugsonderzoeken’.

Oplichting
Nadat David het geld heeft overgemaakt, vertelt de ‘juridisch medewerker’ de student dat hij zo een gedetailleerd verslag van de zaak zal ontvangen, en een bevestiging van het bedrag dat hij op de ‘kluisrekening’ heeft gezet. Daarnaast krijgt hij de verzekering dat het geld na 24 uur wordt teruggeboekt als er geen verdachte activiteit is gevonden.

Als David een kwartier na afronding van het gesprek nog geen mail heeft ontvangen, krijgt hij argwaan. In zijn bellijst selecteert hij het telefoonnummer van het Ministerie van Veiligheid en Justitie. Aan de ambtenaar van dienst vraagt hij om hem door te verbinden met de medewerker die hij vlak daarvoor had gesproken. De ambtenaar vertelt David dat er geen medewerker met die naam in dienst is bij het ministerie en verbindt hem door met de Hoge Raad, waar de juridisch medewerker claimt te werken.

Een willekeurige medewerker van de Hoge Raad legt hem vervolgens uit dat hij slachtoffer is geworden van oplichting. Er loopt geen onderzoek en Davids gegevens zijn niet bekend bij politie of justitie. David krijgt het advies om direct contact op te nemen met zijn bank en de politie.

Intussen ontdekt ook Rahul dat hij helemaal niet is gecontacteerd door het Openbaar Ministerie. Na het overmaken van het geldbedrag wordt hem opgedragen om twee uur aan de lijn blijven zonder op te hangen. Hij vertrouwt het niet meer, hangt op en belt het alarmnummer 112. Na meerdere mislukte pogingen krijgt hij uiteindelijk een politieagent aan de lijn die hem uitlegt dat hij direct zijn bank moet bellen. Dat doet hij, maar het is al te laat. Van de zesduizend euro die hij heeft overgemaakt, krijgt hij na veelvuldig contact met ABN Amro uiteindelijk 1.444 euro terug. David is al zijn spaargeld kwijt.

Spoofing
David en Rahul zijn gescamd. Ze zijn slachtoffer van een vorm van telefonische oplichting die volgens de website FraudeHelpdesk steeds vaker voorkomt. Mensen ontvangen een oproep van de ‘National Police’, het ‘Dutch Supreme Court’ (de Hoge Raad der Nederlanden) of het ‘Ministry of Justice’. Als een slachtoffer opneemt krijgt hij of zij een Engels gesproken bandje te horen, waarna ze worden doorverbonden met verschillende ‘agenten’ die de slachtoffers vaak urenlang aan de praat houden. De oplichters oefenen grote druk uit op hun slachtoffers die daardoor bezwijken en vrijwillig geld en gegevens afstaan.

‘Wees voorzichtig met het online invullen van je gegevens’

Omdat het telefoonnummer waarmee de studenten werden gebeld het daadwerkelijke nummer van de Hoge Raad in Den Haag is, hebben Rahul en David in eerste instantie geen argwaan. In werkelijkheid is het telefoonnummer ‘gespooft’. Spoofing betekent letterlijk nabootsen of namaken met als doel om tijdelijk een valse identiteit aan te nemen. Zo is een telefoonnummer door oplichters makkelijk te imiteren waardoor het lijkt alsof je gebeld wordt door de daadwerkelijke organisatie.

Het is gissen naar hoe de criminelen aan de telefoonnummers van de studenten kwamen. Rahul vermoedt dat het iets te maken heeft met het aanmaken van zijn Marktplaatsaccount. Aan het profiel was een zichtbaar telefoonnummer gekoppeld.

Een woordvoerder van politie Haaglanden laat weten dat criminelen regelmatig gebruikmaken van gegevens die door datalekken op straat zijn beland. “Wees daarom voorzichtig met het invullen van je gegevens”, waarschuwt de woordvoerder. “Veel sites vragen tegenwoordig om al je persoonlijke gegevens, terwijl dit niet altijd nodig is.”

Aangifte
Zowel Rahul als David maakte melding bij de TU. Ook deden ze aangifte bij de politie. De studenten overlegden telefoonnummers, rekeningnummers en deden gedetailleerd verslag van de gebeurtenissen. Toch deed de politie geen verder onderzoek. “Vanwege het hoge aantal aangiften dat wij binnenkrijgen over online oplichting, moeten wij in samenspraak met het OM keuzes maken welke zaken worden opgepakt en welke niet”, legt een woordvoerder uit. Hij benadrukt dat het desondanks belangrijk is om melding te maken. “Op basis van deze data ontdekken wij soms patronen in het gebruik van bijvoorbeeld een bepaald IP-adres. In sommige gevallen leidt dit op een later moment alsnog naar een verdachte.”

‘Criminelen worden steeds gewiekster en komen betrouwbaarder over’

Wat het politieonderzoek bemoeilijkt is dat er geen sprake is een eenduidig daderprofiel. Wel ziet de politie de laatste tijd een toename van het fenomeen ‘cybercrime-as-a-service’. “Dit houdt in dat technische onderlegde cybercriminelen hun diensten doorverkopen aan minder technische criminelen.” Volgens de woordvoerder is dit een zorgelijke trend, omdat er daardoor voor het plegen van een cyberdelict – zoals telefonische oplichting – minder technische kennis nodig is.

Makkelijk slachtoffer
Ook verandert ook de doelgroep van criminelen. Waar voorheen vooral oudere mensen slachtoffer werden, merkt de politie dat de slachtoffers steeds jonger zijn. “Criminelen passen hun werkwijze continu aan, ze worden steeds gewiekster en komen betrouwbaarder over. Mogelijk zien criminelen internationale studenten als makkelijker slachtoffer, omdat zij minder bekend zijn met de werkwijze van de Nederlandse politie.” Cijfers om deze theorie te ondersteunen heeft de politie niet, er wordt niet geregistreerd hoeveel (internationale) studenten melding maken.

Patrick Sittrop, projectmanager Integrale Veiligheid van de TU, deelt dezelfde gedachte. “Internationale studenten zijn vaak gewend aan andere manieren van communiceren. Zo zijn ze meer vatbaar voor telefonisch contact en voor hiërarchie en autoriteit. Als iemand van de overheid in een hoge positie het zegt ‘zal het wel zo zijn’.”

Preventie
Dat bewustwordingscampagnes in Nederland overwegend gericht zijn op Nederlandstaligen draagt daar niet aan bij, vindt Sittrop.

‘Internationale studenten zien Nederland als een veilig land waar alles goed geregeld is’

TU-student Rahul dringt er daarom op aan om vanuit de universiteit meer aan preventie te doen. “Tijdens de introductieweek is er bijvoorbeeld aandacht voor het afsluiten van een bankrekening en een zorgverzekering. Waarom geen workshop over de verschillende vormen van criminaliteit, in het bijzonder cybercriminaliteit? Internationale studenten zien Nederland als een veilig land waar alles goed geregeld is. Dat is naïef en daarom is het des te belangrijker om aandacht aan te besteden.”

De TU waarschuwt online wel voor kameroplichting, maar besteedt op centraal niveau nog geen aandacht aan andere vormen van oplichting.

Geld terugkrijgenHet voorval is voor beide studenten inmiddels een paar maanden geleden. Rahul is strijdbaar en doet er alles aan zijn geld terug te krijgen. “Het was mijn droom om aan de TU te studeren. Ik heb vijf jaar lang ontzettend hard gewerkt en gespaard zodat ik met dat geld en een lening van mijn vader het collegegeld kon betalen. Als ik het geld niet terugkrijg, ziet mijn leven er somber uit. Dan kan ik de huur niet meer betalen of geen boodschappen doen.”

Van de bank kreeg hij tot nu toe 1.444 euro terug. Door zijn snelle handelen – Rahul informeerde hen enkele minuten na het incident – kon de bank een deel van het geld veilig stellen.

Volledige vergoeding lijkt onmogelijk, omdat de bank transacties niet kan terugdraaien. “Banken zijn wettelijk verplicht een transactie uit te voeren”, legt Daan Heijbroek van ING uit. “Een betaalopdracht mag, eenmaal uitgevoerd, niet ongedaan gemaakt worden.”

Bij vermoeden van fraude wordt wel direct actie genomen. Heijbroek: “Als een klant bij ons melding doet van fraude of oplichting, nemen wij direct preventieve maatregelen om de benadeelde klant te beschermen. Hierbij kun je denken aan het blokkeren van betaalpas of internetbankieren. Ook sturen we direct een signaal naar de bank van de ontvanger, zodat mogelijk gelden kunnen worden veiliggesteld.”

“Al is ook dat niet altijd mogelijk”, vult Guido Groot van de Rabobank aan. “Soms heeft de fraudeur het bedrag via een contante geldopname direct opgenomen.”

Traumatisch
Niet alleen de financiële gevolgen van de oplichting zijn groot. Beide studenten kampen dagelijks met de psychische gevolgen ervan. David: “Mijn studietempo is verstoord en ik vind het moeilijk om iemand te vertrouwen. In het begin stopte ik zelfs een tijdje met praten. Daarnaast leef ik ver onder mijn stand en probeer ik het geld dat ik nog over heb te sparen. Ik doe minder boodschappen dan ik eigenlijk nodig heb omdat ik me schuldig voel als ik mijn resterende geld uitgeef.”

‘Ik stopte een tijdje met praten en leef ik ver onder mijn stand’

Rahul kreeg hulp van studentpsychologen, “maar die ondersteuning was beperkt tot twee sessies.” Met de lange wachtlijsten voor gratis zorg stapelen zijn problemen zich op. De student voelt zich paranoïde. “Elke keer als ik een telefoontje krijg of een website bekijk, heb ik het gevoel dat het misschien oplichterij is. Ik kan niemand meer vertrouwen, voel me hopeloos en machteloos.” Rahul was van plan om zijn scriptie in mei af te ronden, zodat hij tenminste wat geld kon sparen. “Nu weet ik niet of ik de mentale kracht heb om eraan te beginnen, laat staan om het af te maken. Ik voel me overal onveilig. Mijn leven zal nooit meer hetzelfde zijn na deze traumatische ervaring.”