“Stapel had grote argwaan moeten wekken”

Stapel pretendeerde goede contacten te hebben met middelbare scholen die door zijn bemiddeling graag meewerkten aan experimenten. Maar namen van scholen noemde hij niet en de experimenten die leerlingen er zogenaamd uitvoerden waren volgens de commissie-Levelt veel te ingewikkeld. “Sommige experimenten vereisten vergelijkingen van emmers water met constante temperaturen. Hoe kun je dat klassikaal realiseren?” Toch gingen de reviewers van Stapels werk en de redacties van gezaghebbende wetenschappelijke tijdschriften er blindelings van uit dat hij het allemaal voor elkaar kreeg.

Jonge, enthousiaste promovendi die aandrongen om zelf hun data te verzamelen of graag meewilden naar de scholen werden afgewimpeld; hadden ze niets beters te doen? Wie al te kritisch was werd aan de kant geschoven. Een vreemde gang van zaken, aldus de commissie-Levelt. De meeste hoogleraren laten juist dataverzameling aan hun promovendi over. Promotiecommissies wisten niet dat dit bij Stapels promovendi niet altijd gebeurde.

Hoewel Stapel zijn gefabriceerde data omkleedde met “realistische details”, ging hij ongebruikelijk en onduidelijk te werk. “In een normale, vitale wetenschappelijke wereld” had dit opgemerkt moeten worden. “De rationele, systematische, inhoudelijke, methodologische en openbare kritiek, die de hoeksteen vormt van de wetenschap” heeft gefaald, aldus de commissie.

Dat vrijwel alle experimenten van Stapel ‘lukten’, had ook vragen moeten oproepen. Elke wetenschapper weet dat de meeste hypothesen niet uitkomen of bij replicerend onderzoek alsnog onderuit worden gehaald, schrijft de commissie. Maar Stapels onderzoeksresultaten werden complimenteus “te mooi om waar te zijn” genoemd.

Als anderen zijn experimenten al opnieuw deden, met totaal andere resultaten, dan ging men ervan uit “dat men faalde omdat men niet de kunde van de heer Stapel had”. Er werd zeker niet over gepubliceerd. “Een student die zelf replicaties uitvoerde met nulresultaten werd aan zijn lot overgelaten in plaats van geprezen en geholpen.”

De kant-en-klare datasets die Stapel aanleverde aan promovendi en collega’s hadden al eerder vragen kunnen oproepen, stelt de commissie. De datafabricatie kwam tot stand “door gewoon getalletjes ‘op de gok’ in te vullen”. Het leidde tot “vreemde, onwaarschijnlijke of onmogelijke datapatronen; vreemde correlaties; exact identieke gemiddelden en standaarddeviaties; vreemde univariate verdelingen van variabelen.”

Toch vindt de commissie dat er op dit moment geen reden is om aan te nemen dat er “medeschuldigen” zijn in deze omvangrijke fraude. Wel “siert” het de klokkenluiders – zes jonge onderzoekers – dit zij de onwaarschijnlijkheden hebben ontdekt en gemeld. “De commissie concludeert dat de zes jonge klokkenluiders meer moed, alertheid en speurzin hebben getoond dan zittende hoogleraren.”

Delft scoorde goed met vijf Vidi-subsidies. Ter vergelijking: de TU Eindhoven ontving een Vidi’s, net als Twente. De concurrentie was zwaar. Slechts vijftien procent van de aanvragen werd toegekend – het laagste honoreringspercentage ooit.

De Vidi’s zijn gericht op excellente onderzoekers die na het promoveren al een paar jaar succesvol onderzoek hebben verricht. De winnaars behoren tot de beste 10 tot 20 procent van hun vakgebied, aldus NWO. De subsidie van maximaal 800 duizend euro stelt hen in staat gedurende vijf jaar hun onderzoeksvoorstel uit te voeren. In hun voorstel kunnen aanvragers aangeven hoe relevant hun onderzoek is voor samenleving en industrie.

Prof.dr. Joris Dik (36) kijkt mee over de schouder van beroemde schilders. Dik (Werktuigbouwkunde, Maritieme Techniek en Technische Materiaalwetenschappen) schrijft: ‘Onder het zichtbare oppervlak van de doeken van oude meesters gaan verschillende verflagen schuil die inzicht bieden in de maakwijze en restauratiegeschiedenis van schilderijen. Via dit Vidi-project wil ik draagbare, beeldvormende technieken ontwikkelen om deze lagen ruimtelijk en in kleur zichtbaar te maken.’ Als technieken noemt Dik terahertz-spectroscopie en röntgenfluorescentie.

Industrieel ontwerper dr.ir. Pieter Desmet (38) onderzoekt de rol van positieve emoties in de interactie tussen mensen en producten. Desmet (Industrieel Ontwerpen): ‘Tijdens het gebruik van consumentenproducten kunnen mensen allerlei positieve en negatieve emoties ervaren. We begrijpen nog te weinig over hoe producten ontworpen kunnen worden om positieve emoties op te roepen. Ook de diverse aard van deze emoties is nog onvoldoende bestudeerd. Algemeen emotie-onderzoek focust bijna volledig op negatieve emoties in plaats van op positieve.’

Dr.ir. Martijn Wisse (34) doet onderzoek naar de beweging van robots. Hij wil robotarmen soepeler laten bewegen. Slimme combinaties van ontwerpelementen, zoals veren en actuatoren, moeten leiden tot natuurlijke ‘slingerbewegingen’, die vervolgens worden geoptimaliseerd. Zo’n natuurlijke manier van bewegen zal robots lichter, efficiënter en veiliger maken dan de huidige industriële robots, verwacht Wisse (3mE), waardoor ook nieuwe toepassingsgebieden binnen handbereik komen, zoals het behandelen van voedsel en tuinbouwproducten.

Dr. Jantien Stoter (39) werkt bij OTB aan innovaties voor geo-informatietechnologie via een gecombineerde aanstelling bij TUD en Kadaster. ‘Twee- of driedimensionale informatie over wegen, gebouwen, eigendommen worden nu nog per tijdstip en per detailniveau apart opgeslagen. Ik onderzoek een manier om deze informatie geïntegreerd vijfdimensionaal vast te leggen.’ Naast de vier dimensies van plaats en tijd onderscheidt Stoter een vijfde dimensie, namelijk de schaal.
Dr. Leonardo DiCarlo (34) bedrijft quantum-nanowetenschap. Hij ontwikkelt foutcorrectiemechanismen voor quantumbits of qubits – de bouwstenen van de toekomstige quantumcomputer.

Zo’n foutcorrectie ziet DiCarlo (Technische Natuurwetenschappen) als ‘de volgende mijlpaal’ in vastestof quantumberekeningen.

www.nwo.nl