Stapel-affaire: valse data in drie proefschriften

“Hoogst onwaarschijnlijke opzet van experimenten”, “extreem onwaarschijnlijke resultaten”, “te zuivere data”, “gefabriceerde data”; het is zomaar een greep uit de eerste conclusies over de artikelen en proefschriften die door de onderzoekscommissie onder de loep zijn genomen. De commissie werd bijgestaan door statistici die datasets controleerden op onregelmatigheden en onwaarschijnlijkheden.

Het gaat om proefschriften en artikelen die in de periode 2007 tot en met 2011 werden gepubliceerd. Zes van de twaalf artikelen vloeien rechtstreeks voort uit de onderzochte proefschriften. In oktober werd al bekend dat Stapel complete datasets aanleverde aan zijn promovendi. Hij zou de experimenten onder meer op scholen hebben uitgevoerd, maar bleek de verhalen en data volledig te hebben verzonnen. In ieder geval twee van de drie proefschriften zijn gebaseerd op zulke data. Eind oktober stelde het Tilburgse universiteitsbestuur dat de gepromoveerden te goeder trouw hadden gehandeld en dat ze hun doctorsbul niet hoefden in te leveren.



Maar de commissie-Levelt bewaart het antwoord op de vraag of de co-auteurs en promovendi van Stapel medeschuldig zijn aan de fraude voor haar eindrapport. Eind oktober stelde ze in haar eerste bevindingen wel dat de kant-en-klare datasets die de ex-hoogleraar aanleverde eerder vragen hadden kunnen oproepen. Ze prees de jonge onderzoekers die de vermoedens van fraude uiteindelijk hebben gemeld en concludeerde dat zij “meer moed, alertheid en speurzin hebben getoond dan zittende hoogleraren”.



Er is ook goed nieuws. Met acht onderzochte publicaties waarvan Stapel co-auteur was, blijkt niets aan de hand. In oktober bleek al dat zeven voormalig promovendi van Stapel opgelucht adem konden halen. Zij hadden hun data zelf verzameld en dus een ‘schoon’ proefschrift.



Dit alles staat te lezen op een website die is bedoeld om de academische gemeenschap op de hoogte te houden van de laatste ontwikkelingen in het fraudeonderzoek. Nadat de frauderende hoogleraar Diederik Stapel werd ontmaskerd, stelde de Universiteit van Tilburg een onderzoekscommissie aan onder leiding van oud-KNAW-voorzitter Pim Levelt. Die moest de publicaties waaraan Stapel had meegewerkt of waarvoor hij data had aangeleverd onder de loep nemen.



Ook de Universiteit van Amsterdam en de Rijksuniversiteit Groningen, waaraan Stapel eerder verbonden was, benoemden een commissie om publicaties te controleren voor de periodes 1994-1999 en 2000-2006. Hun eerste conclusies worden volgende maand verwacht en het gezamenlijke eindrapport begin deze zomer.



In totaal bekijken de commissies en statistici meer 130 artikelen en 24 hoofdstukken in boeken.

Tienduizend studenten, zijn dat er veel of weinig? En zesduizend? En 3.800 studenten? Als het kabinet een probleem wil zien, dan zijn het er veel. En anders zijn het er weinig.

Zo komt er, wat het kabinet betreft, geen uitzondering op de langstudeermaatregel voor universitaire deeltijdstudenten. Ze moeten voortaan net zo snel studeren als hun voltijdcollega’s. “In het wo doen deeltijdstudenten er wel langer over, maar is deze groep dus relatief klein”, aldus staatssecretaris Halbe Zijlstra. Het zijn er tienduizend, leert navraag bij universiteitenvereniging VSNU.

De studiefinanciering gaat ook veranderen. Studenten krijgen geen partnertoeslag meer als ze samenwonen met iemand die kinderen heeft. “ Het betreft overigens een kleine groep gerechtigden”, sust Zijlstra. En dat klopt. In 2009 waren er slechts 499 hbo-studenten en 145 universitaire studenten die de partnertoeslag kregen, à 557 euro per maand.

Twintigduizend studenten kregen onlangs een brief over terugvordering van de studiefinanciering: ze hadden in 2008 te veel geld bijverdiend. De regels rond bijbaantjes waren toen namelijk veranderd. Hadden studenten daar niet nadrukkelijk voor gewaarschuwd moeten worden? Staatssecretaris Zijlstra vindt van niet. “Omdat het aantal studenten met relatief hoge bijverdiensten relatief beperkt is (twee à drie procent van de totale populatie), is besloten de wijziging in de algemene communicatie-uitingen mee te nemen (internet, brochures en elektronische nieuwsbrief).”

En wat moet er gebeuren met studenten die geen ouderlijke bijdrage krijgen, omdat hun ouders onvindbaar zijn of weigeren te betalen? Die studenten moeten voortaan maar lenen, vindt Zijlstra. Het gaat om 3800 studenten: minder dan het aantal deeltijders in het universitair onderwijs. Deze keer spreekt de bewindsman juist van een “omvangrijke” groep, want die kost hem geld.

Tegelijkertijd maakt Zijlstra het probleem van deze studenten weer iets kleiner: “Het gaat hierbij overigens met name om weigerachtige ouders uit de midden- en hogere inkomens. Studenten met weigerachtige ouders met een lager inkomen kunnen al een beroep doen op de aanvullende beurs.” Dus zoveel zijn het er nu ook weer niet.