Moreel kruispunt

Het was een drukke ochtend. Je hebt een half uur pauze tussen de vergaderingen, dus je haast je naar de magnetron om wat soep op te warmen. Je stopt kort voor de deur van de bijkeuken als je aan de andere kant een worsteling hoort. Je herkent de stemmen van twee collega’s. Het gesprek klinkt vijandig. Met je hart in je keel denk je terug aan vorige week toen je een van hen in tranen het kantoor zag verlaten. Maar wat weet jij er nou van? Het is waarschijnlijk niet wat je denkt en het is sowieso niet jouw probleem. Je trekt je terug achter je bureau om van je koude soep te nippen en verder te gaan met je dag.

Aan de TU Delft is sociale veiligheid inmiddels een alom bekend onderwerp. Maar waar zijn de richtlijnen voor hoe te handelen als je geen slachtoffer bent van wangedrag, maar getuige? In het boek Small Things Like These onderzoekt auteur Claire Keegan hoe ‘kleine’ alledaagse omstandigheden het kwaad kunnen toelaten. Het verhaal speelt zich af in het Ierland van de jaren 1980 en draait om een mijnwerker genaamd Bill Furlong. Hij zit met de nasleep van zijn ontdekking van een mishandelde jonge vrouw opgesloten zit in de schuur van het plaatselijke klooster.

Deze Ierse instellingen (Magdalena-wasserijen genoemd) bestonden tussen 1760 en 1996. Ze werden geëxploiteerd door de Rooms-Katholieke Kerk om ‘gevallen vrouwen’ (vrouwen die zich niet conformeerden aan de sociale normen van die tijd) te huisvesten. Als voorbode van zijn ontmoeting met het meisje zei de vrouw van Furlong: “Als je verder wil komen in het leven, dan zijn er dingen die je moet negeren, zodat je door kunt gaan.”

De aanbevolen handelwijze is vaag en de resultaten onzeker

 Wat is de morele prijs van doorgaan? Filosofe Hannah Arendt bedacht de uitdrukking ‘De banaliteit van het kwaad’ om het soort kwaad te beschrijven dat kan voortbestaan door de afwezigheid van denken. Keegan laat in haar boek zien hoe het routinematige reilen en zeilen van de Ierse dorpelingen de mishandeling van duizenden vrouwen mogelijk maakte. Betekent dit dat de hele gemeenschap medeplichtig was aan deze daden?

En betekent dit dat de TU-gemeenschap op de een of andere manier schuld heeft aan sociale onveiligheid? Binnen een groot systeem dat bestaat uit verschillende hiërarchieën en actoren met concurrerende belangen, is het niet verwonderlijk dat de verantwoordelijkheid diffuus is. Wat moet een getuige doen? Als je aanstootgevend gedrag ziet, heb je een paar opties. Je kunt het bijvoorbeeld melden bij een vertrouwenspersoon, of verder gaan door een klacht in te dienen bij de klachtencommissie ongewenst gedrag. Maar de aanbevolen handelwijze is vaag en de resultaten onzeker.

Ook bestaat de kans dat je als getuige gedrag verkeerd interpreteert. Vanuit eigenbelang is zwijgen dus vaak gemakkelijker en minder riskant. Maar in zo’n omgeving kan iedereen slachtoffer worden. Een blijvende verandering van onze cultuur kan niet alleen afhangen van de slachtoffers die zich uitspreken. Verandering vereist dat de gemeenschap wangedrag actief veroordeelt. Keegan erkent weliswaar het menselijk vermogen tot kwaad, maar herinnert ons er ook aan dat we in staat zijn om het juiste te doen. Welke kleine stappen kun jij zetten om een collectieve maatschappelijke verantwoordelijkheid op te bouwen?