Het noodlot van een zondagskind

Zelfs toen Oscar Wilde niets had gepresteerd, was zijn naam al een begrip. ,,Wat heeft hij gedaan, deze jongeman?”, vroeg de Poolse actrice Helen Modjeska toen ze in 1880 in Londen was. ,,Hij heeft niets geschreven, hij zingt niet, schildert of acteert niet – hij doet niets anders dan converseren. Ik begrijp er niets van.” Ad rem pareerde Wilde: ,,Praten is een soort vergeestelijkte actie.”

Dat hij een buitengewoon productief leven heeft geleid, daarvan kan men Oscar Wilde (1854-1900) inderdaad niet beschuldigen. Hij begon weliswaar al jong gedichten te schrijven, maar de dweperige strofen vol lelies konden op weinig bijval rekenen. ,,The poet is Wilde”, schreef het satirische weekblad Punch, ,,but his poetry’s tame.”

Ook als toneelschrijver had hij bepaald een koude start. Plannen genoeg, maar het zondagskind Wilde onderhield een innige band met het noodlot. Als hij al een idee wist uit te voeren, stond er wel een producent in de weg of waren de kritieken zo negatief dat de opvoering van een stuk, zoals ‘Vera’ (1883), meteen werd gestaakt. Succes kreeg hij pas begin jaren negentig met een handvol blijspelen, zoals ‘Lady Windermere’s fan’ (1892) en ‘The importance of being Earnest’ (1895).

Dit laatste stuk, door Gerrit Komrij vertaald als ‘Het Belang van Ernst’, tekent Wilde in optima forma. Hij toont zich zoals altijd een meester van de omkering. Het gaat over twee vrienden die beiden voorwenden dat ze een broer hebben, onder wiens naam ze hun losbandige kant botvieren. Dat is natuurlijk een rijke bron voor misverstanden. Zeker als er twee dames in het spel zijn die maar wat graag willen trouwen, edoch met wie? De echte of de onechte? Een sleutelrol is weggelegd voor de aristocratische Lady Bracknell die het web van verwikkelingen als een spin in de gaten houdt.

Getuige een brief aan zijn grote, fatale liefde Lord Alfred Douglas, was Wilde behoorlijk ingenomen met deze ‘ietwat kluchtige komedie’. ,,Mijn toneelstuk is echt heel grappig”, schreef hij ‘Bosie’, ,,ik ben er echt verrukt van.” Het publiek dacht er net zo over. Door het geruchtmakende Queensberry-proces verdween het stuk evenwel voortijdig van de playlist.

Hoewel hij betrekkelijk weinig werk heeft nagelaten – dankzij het intrigerende en eveneens controversiële ‘The picture of Dorian Gray’ (1891) mogen we hem ook romanschrijver noemen – is zijn naam onuitwisbaar. Dat komt natuurlijk mede door zijn opmerkelijke levenswandel. Het laatste woord over zijn persoon zal waarschijnlijk nooit gezegd worden. Telkens duiken er nieuwe wederwaardigheden op. Zo heeft Gerlof Janzen, die de brieven selecteerde en vertaalde, de hand weten te leggen op een episteluit 1894 waarin Wilde de strekking van ‘The importance of being Earnest’ uit de doeken doet. Earnest heet hier nog George. De woordspeling in de titel, waarmee ook de portee van het stuk ironisch wordt ingekaderd, heeft hij blijkbaar later toegevoegd. De brief is pas in 1991 boven water gekomen.

Het decadente en tragische leven van Wilde is uiteraard ook een dankbaar onderwerp voor cineasten. Het scenario van de biopic ‘Wilde’ van Brian Gilbert is gebaseerd op de voortreffelijke biografie uit 1987 over Wilde door Richard Ellmann. De film opent met beelden van de Amerikaanse prairie. Wilde wordt gespeeld door Stephen Fry, wiens vlezige voorkomen gelijkenis vertoont met de auteur. Toch komt hij gemoedelijker over dan het beeld dat oprijst uit de geschriften van en over Wilde. Met minstens evenveel overtuigingskracht zet de knappe Jude Law de verwende rijkeluiszoon Bosie neer.

In Amerika verbleef Wilde in het begin van zijn loopbaan. Daar zag men hem, enigszins ten onrechte, als de voorman van de vermeende nieuwe, esthetische beweging in Engeland. Op uitnodiging toerde hij door het land om overal lezingen te geven. Zo kwam hij ook bij een mijn terecht, waar we hem temidden van de besmeurde kompanen naar beneden zien afdalen. Een pas ontdekte ader krijgt zijn naam. Een voor de hand liggende metafoor voor de loop van zijn leven. In de film wordt deze nogal onsamenhangend verteld. Zijn rol als echtgenoot en vader van twee kinderen komt aan bod, zijn optreden als dandy en hofleverancier van bon mots in de Londense society, zijn omgang met homoseksuele jongens en uiteraard de desastreuze gevolgen van Wilde’s omgang met de grillige Bosie.
Markies

In ‘Het belang van Ernst’ is het naderend onheil in Wilde’s leven allerminst voorafschaduwd. Regisseur Karst Woudstra, altijd goed voor neurotisch kabaal op de planken, heeft zich ingehouden. Pleuni Touw trekt de meeste aandacht met haar imposant bekakte vertolking van Lady Bracknell en ook de twee mannelijke tegenspelers weten goed gebekte ijdeltuiten neer te zetten. Een voorstelling uit het boekje die niet één keer een gulle schaterlach weet te ontketenen. En dat is toch wel het minste dat een stuk van Wilde vermag.

Dat Wilde’s naam onuitwisbaar is, komt ook door het proces dat de vader van Bosie, de autoritaire markies van Queensberry, in 1895 tegen Wilde aanspande. Hoewel ook dit ongewild het product was van een typisch ‘oscariaanse’ omkering. Doordat de markies hem een slechte invloed op zijn zoon toedichtte en hem bestempelde als een ‘sodomnite’ sleepte Wilde namelijk eerst de markies voor het gerecht. Uiteindelijk werd hij zelf wegens homoseksualiteit tot twee jaar dwangarbeid veroordeeld. In de gevangenis schreef hij de beroemd geworden brief ‘De Profundis’ – dat in zijn geheel is afgedrukt in het brievenboek – waarin hij zijn onmogelijke liefde toch nog in bescherming neemt.

Juist door zijn markante levenswijze en zijn tragisch lot – hij stierf een paar jaar later berooid in een Parijs’ hotel – is hij evenals de heilige Sebastiaan voor veel homoseksuelen een martelaar geworden. Over de geslachten gunnen we Wilde zelf het laatste woord, want tot het moment dat hij voor de rechter stond had hijdaar nu eenmaal patent op. ,,All women become like their mothers. That is their tragedy”, schreef hij in ‘The importance of being Earnest’. ,,No man does. That’s his.”

Mannus van der Laan

‘Het Belang van Ernst’ door het Noord Nederlands Toneel is wo. 17 dec. om 20.15 uur te zien in Theater de Veste. Dramaturg Clemens van der Grinten geeft om 19.15 uur een inleiding. De film ‘Wilde’ van Brian Gilbert draait in Metropole 2 in Den Haag. ‘Oscar Wilde – Brieven’ door Gerlof Janzen is uitgegeven door Meulenhoff, ISBN 90 290 5334 8, prijs 59,90 gulden.

,,,

De geest van Oscar Wilde waart weer door het land. Er ligt een brievenboek in de winkel. Een film over zijn turbulente leven is net uit. En woensdag staat het Noord Nederlands Toneel met ‘Het Belang van Ernst’ in Theater de Veste.

Zelfs toen Oscar Wilde niets had gepresteerd, was zijn naam al een begrip. ,,Wat heeft hij gedaan, deze jongeman?”, vroeg de Poolse actrice Helen Modjeska toen ze in 1880 in Londen was. ,,Hij heeft niets geschreven, hij zingt niet, schildert of acteert niet – hij doet niets anders dan converseren. Ik begrijp er niets van.” Ad rem pareerde Wilde: ,,Praten is een soort vergeestelijkte actie.”

Dat hij een buitengewoon productief leven heeft geleid, daarvan kan men Oscar Wilde (1854-1900) inderdaad niet beschuldigen. Hij begon weliswaar al jong gedichten te schrijven, maar de dweperige strofen vol lelies konden op weinig bijval rekenen. ,,The poet is Wilde”, schreef het satirische weekblad Punch, ,,but his poetry’s tame.”

Ook als toneelschrijver had hij bepaald een koude start. Plannen genoeg, maar het zondagskind Wilde onderhield een innige band met het noodlot. Als hij al een idee wist uit te voeren, stond er wel een producent in de weg of waren de kritieken zo negatief dat de opvoering van een stuk, zoals ‘Vera’ (1883), meteen werd gestaakt. Succes kreeg hij pas begin jaren negentig met een handvol blijspelen, zoals ‘Lady Windermere’s fan’ (1892) en ‘The importance of being Earnest’ (1895).

Dit laatste stuk, door Gerrit Komrij vertaald als ‘Het Belang van Ernst’, tekent Wilde in optima forma. Hij toont zich zoals altijd een meester van de omkering. Het gaat over twee vrienden die beiden voorwenden dat ze een broer hebben, onder wiens naam ze hun losbandige kant botvieren. Dat is natuurlijk een rijke bron voor misverstanden. Zeker als er twee dames in het spel zijn die maar wat graag willen trouwen, edoch met wie? De echte of de onechte? Een sleutelrol is weggelegd voor de aristocratische Lady Bracknell die het web van verwikkelingen als een spin in de gaten houdt.

Getuige een brief aan zijn grote, fatale liefde Lord Alfred Douglas, was Wilde behoorlijk ingenomen met deze ‘ietwat kluchtige komedie’. ,,Mijn toneelstuk is echt heel grappig”, schreef hij ‘Bosie’, ,,ik ben er echt verrukt van.” Het publiek dacht er net zo over. Door het geruchtmakende Queensberry-proces verdween het stuk evenwel voortijdig van de playlist.

Hoewel hij betrekkelijk weinig werk heeft nagelaten – dankzij het intrigerende en eveneens controversiële ‘The picture of Dorian Gray’ (1891) mogen we hem ook romanschrijver noemen – is zijn naam onuitwisbaar. Dat komt natuurlijk mede door zijn opmerkelijke levenswandel. Het laatste woord over zijn persoon zal waarschijnlijk nooit gezegd worden. Telkens duiken er nieuwe wederwaardigheden op. Zo heeft Gerlof Janzen, die de brieven selecteerde en vertaalde, de hand weten te leggen op een episteluit 1894 waarin Wilde de strekking van ‘The importance of being Earnest’ uit de doeken doet. Earnest heet hier nog George. De woordspeling in de titel, waarmee ook de portee van het stuk ironisch wordt ingekaderd, heeft hij blijkbaar later toegevoegd. De brief is pas in 1991 boven water gekomen.

Het decadente en tragische leven van Wilde is uiteraard ook een dankbaar onderwerp voor cineasten. Het scenario van de biopic ‘Wilde’ van Brian Gilbert is gebaseerd op de voortreffelijke biografie uit 1987 over Wilde door Richard Ellmann. De film opent met beelden van de Amerikaanse prairie. Wilde wordt gespeeld door Stephen Fry, wiens vlezige voorkomen gelijkenis vertoont met de auteur. Toch komt hij gemoedelijker over dan het beeld dat oprijst uit de geschriften van en over Wilde. Met minstens evenveel overtuigingskracht zet de knappe Jude Law de verwende rijkeluiszoon Bosie neer.

In Amerika verbleef Wilde in het begin van zijn loopbaan. Daar zag men hem, enigszins ten onrechte, als de voorman van de vermeende nieuwe, esthetische beweging in Engeland. Op uitnodiging toerde hij door het land om overal lezingen te geven. Zo kwam hij ook bij een mijn terecht, waar we hem temidden van de besmeurde kompanen naar beneden zien afdalen. Een pas ontdekte ader krijgt zijn naam. Een voor de hand liggende metafoor voor de loop van zijn leven. In de film wordt deze nogal onsamenhangend verteld. Zijn rol als echtgenoot en vader van twee kinderen komt aan bod, zijn optreden als dandy en hofleverancier van bon mots in de Londense society, zijn omgang met homoseksuele jongens en uiteraard de desastreuze gevolgen van Wilde’s omgang met de grillige Bosie.
Markies

In ‘Het belang van Ernst’ is het naderend onheil in Wilde’s leven allerminst voorafschaduwd. Regisseur Karst Woudstra, altijd goed voor neurotisch kabaal op de planken, heeft zich ingehouden. Pleuni Touw trekt de meeste aandacht met haar imposant bekakte vertolking van Lady Bracknell en ook de twee mannelijke tegenspelers weten goed gebekte ijdeltuiten neer te zetten. Een voorstelling uit het boekje die niet één keer een gulle schaterlach weet te ontketenen. En dat is toch wel het minste dat een stuk van Wilde vermag.

Dat Wilde’s naam onuitwisbaar is, komt ook door het proces dat de vader van Bosie, de autoritaire markies van Queensberry, in 1895 tegen Wilde aanspande. Hoewel ook dit ongewild het product was van een typisch ‘oscariaanse’ omkering. Doordat de markies hem een slechte invloed op zijn zoon toedichtte en hem bestempelde als een ‘sodomnite’ sleepte Wilde namelijk eerst de markies voor het gerecht. Uiteindelijk werd hij zelf wegens homoseksualiteit tot twee jaar dwangarbeid veroordeeld. In de gevangenis schreef hij de beroemd geworden brief ‘De Profundis’ – dat in zijn geheel is afgedrukt in het brievenboek – waarin hij zijn onmogelijke liefde toch nog in bescherming neemt.

Juist door zijn markante levenswijze en zijn tragisch lot – hij stierf een paar jaar later berooid in een Parijs’ hotel – is hij evenals de heilige Sebastiaan voor veel homoseksuelen een martelaar geworden. Over de geslachten gunnen we Wilde zelf het laatste woord, want tot het moment dat hij voor de rechter stond had hijdaar nu eenmaal patent op. ,,All women become like their mothers. That is their tragedy”, schreef hij in ‘The importance of being Earnest’. ,,No man does. That’s his.”

Mannus van der Laan

‘Het Belang van Ernst’ door het Noord Nederlands Toneel is wo. 17 dec. om 20.15 uur te zien in Theater de Veste. Dramaturg Clemens van der Grinten geeft om 19.15 uur een inleiding. De film ‘Wilde’ van Brian Gilbert draait in Metropole 2 in Den Haag. ‘Oscar Wilde – Brieven’ door Gerlof Janzen is uitgegeven door Meulenhoff, ISBN 90 290 5334 8, prijs 59,90 gulden.