Campus

Het brein raakt snel verslaafd aan The Matrix

‘The Matrix’ (1999) was ‘Alice in Wonderland’ voor de internetgeneratie, een labyrint met op elke hoek een paradox. Nu is er het vervolg: ‘The Matrix Reloaded’.

ITS-hoogleraar Henk Koppelaar plugde in.

De bioscoopzalen zitten vol. ‘The Matrix Reloaded’ nestelt zich in ons collectief geheugen. Maar de kritieken zijn lauw: dit kunstje is al eens vertoond en al die filosofische pretenties gaan vervelen. Technisch en visueel is het een hoogstandje, daarover is iedereen het eens.

Het verhaal van The Matrix was even bizar als sterk. Anno 2199 is het mensenras gedegradeerd tot een goedkope energiebron voor superieure machines % zonder het zelf te beseffen. Ieder mens zit van geboorte tot dood opgesloten in een soort baarmoeder, ingeplugd op een alomvattende simulatie van een normaal menselijk bestaan: The Matrix. We dromen collectief ons leven, en dat leven is een leugen om ons zoet te houden.

In The Matrix Reloaded zetten de enigmatische superhelden Neo (Keanu Reeves), Morpheus (Laurence Fishburne) en Trinity (Carrie-Ann Moss) hun strijd tegen dit systeem voort. De film speelt deels in de ondergrondse rebellenstad Zion, deels in het hart van The Matrix, dat de rebellen willen opblazen. De mensheid moet bevrijd worden!

Met zijn achtergrond in kunstmatige intelligentie is de wiskundige Henk Koppelaar de aangewezen persoon om deel twee van de Matrix-trilogie van kritisch commentaar te voorzien. Veel van het onderzoek dat hij begeleidt, zou in een echte Matrix uitstekend kunnen worden toegepast.

Voldeed de film aan uw verwachtingen?

,,Ik ben er met mijn 19-jarige dochter Myrthe heengegaan, en we waren allebei teleurgesteld. De invloed van de mensen van de visual graphics is duidelijk enorm geweest. Dat zorgt voor een spectaculair schouwspel: alles is mogelijk. Maar het verhaal heeft aan innerlijke logica ingeboet. De gevechten en de autoachtervolging duurden me veel te lang: je kunt op je vingers natellen dat de messianistische Neo met zijn bovenmenselijke gaven als overwinnaar uit de strijd tevoorschijn zal treden.”

De rebellen zijn fanatiek in hun overtuiging dat de barre werkelijkheid voor elk mens te verkiezen valt boven de aangename schijnwereld van The Matrix. De afvallige Cypher zegt echter The Matrix te prefereren. ‘Ignorance is bliss’; liever leven in een leugen dan in een hel. Op de vraag wie nu gelijk heeft, geven de films geen eenduidig antwoord.

,,Ergens in The Matrix Reloaded wijst een raadslid Neo er ironisch op dat de ondergrondse rebellenstad Zion net zo goed afhankelijk is van machines, van technologie. Het romantische idee dat we ons moeten ontworstelen aan de machines wordt onderuit gehaald. Die ambivalentie vind ik knap. Als je ziet hoe afhankelijk veel Nederlanders inmiddels zijn van de gezondheidszorg… in de natuur zouden we niet meer kunnen overleven. Ik heb zelf een flinke lap grond en heb een tijdlang geprobeerd landbouwer te spelen. Ik kan je verzekeren dat het geen romantisch bestaan is.”

Neo loopt voorop in de strijd tegen The Matrix, maar zijn zwaartekrachttartende staaltjes van vechtkunst kan hij alleen ten beste geven in diezelfde Matrix.

,,We zijn verbonden met de realiteit die we zelf scheppen; technologie en cultuur. Haal je die weg, dan is het leven niet meer zo boeiend en valt er nog maar weinig te kiezen. De rebellen kennen nauwelijks privacy, ze zijn steeds bezig strijd te leveren. Een rotleven. The Matrix is veel aantrekkelijker, omdat je binnen zo’n virtuele werkelijkheid eindeloos kunt variëren.”

U zou kiezen voor The Matrix?

,,Toch niet. De gedachte dat ik mijn lichaam niet meer zou gebruiken vind ik benauwend. Ik ben het type dat veel loopt. Dat heeft je hart nodig. We zijn afhankelijk van ons lichaam, in welke werkelijkheid we ook leven. Maar vergis je niet: als je eenmaal ingeplugd bent op een systeem als The Matrix, wil je er niet meer vanaf. Het brein raakt snel verslaafd aan bepaalde prikkels. In de jaren zeventig heeft in de Verenigde staten het ministerie van Defensie een controversieel experiment laten uitvoeren bij zware delinquenten. Een epilepsieaanval kun je zien als elektrische golf die over je cortex heen rimpelt, alsof iemand een steentje in de vijver gooit. Met een elektrische ’tegenimpuls’ bleek je dat te kunnen tegenhouden. Volgens dezelfde methode werd geprobeerd agressieve impulsen in te tomen. Dat lukte, maar het brein raakte verslaafd aan die stroomstoot: de batterijen raakten steeds sneller op. En je hebt de beroemde proef met de ratten die doodhongerden omdat ze onafgebroken op het pedaal bleven drukken dat voor een orgasmeprikkel naar dehersenen zorgde.”

Zie je wel, zou het cynische personage Merovigian uit The Matrix Reloaded zeggen, er is geen vrije wil. Alles is uiteindelijk causaal verband: er is een prikkel, en daar reageer je op.

,,Soms is dat zo. Als je in een medisch handboek leest wat zes glazen alcohol per dag drinken met je lichaam doet, schrik je je wild. Je prognose is om in pijn te sterven. En toch hebben sommige mensen het er voor over.”

Sommige critici zien de Matrix-films als platte sci-fi actievehikels met een pseudo-intellectueel sausje.

,,Het is een actiefilm en een diepzinnige film. Je kunt zelf kiezen wat je er uit wilt halen, dat is wel zo aardig. Al moet ik wel zeggen dat in The Matrix Reloaded de actiescènes en de filosofische scènes elkaar wat onhandig opvolgen.”

Een Matrix die miljoenen mensen continu kan onderdompelen in een collectieve virtuele werkelijkheid, is dat reëel of apekool?

,,Apekool. Elke molecuul zou digitaal gesimuleerd moeten worden. Dat vraagt zo’n gigantische rekencapaciteit, dat is vooralsnog onhaalbaar.”

In de film biedt de Matrix een zeer overtuigende, niet van echt te onderscheiden werkelijkheid. Kun je die schijnwereld ook als ‘werkelijkheid’ kwalificeren?

,,Als je het empirisch van binnenuit die werkelijkheid benadert, zeker. Miljoenen mensen zijn aangesloten op The Matrix. Ze kunnen hun waarnemingen vergelijken. Ze delen de illusie. Vergelijk het met een guru die het collectieve bewustzijn van een groep beheerst.”

Stel: wij zitten nu % zonder het te beseffen % in zo’n virtuele schijnwereld. Is er een manier om dat te ontdekken?

,,Ik denk het wel. Aan de hand van fysiek onverklaarbare fenomenen % het gedrag van de agents die in de film strijd leveren tegen de rebellen, bijvoorbeeld. Er is een uitweg uit The Matrix, maar het is niet eenvoudig.”

Aan het einde van The Matrix Reloaded vertelt de ‘Architect’ dat hij met zijn eerste versie van The Matrix een volmaakte wereld schiep, die ongeschikt bleek voor de mensen.

,,Dat roept bij mij het beeld op dat ik als kind in de kerk had: de hemel is te saai. Een plek waar het nooit onweert. Zonder stimuli worden we gek. We zitten zo vreemd in elkaar dat we zelfs pijn en tegenslag nodig hebben. Over een wereld die voor de mens volmaakt zou zijn weten we nog heel weinig.”

Het is intrigerend dat het grote publiek zich overgeeft aan een film die zo afstandelijk, zo koel is

,,Misschien is de reden dat de acteurs zo weinig emoties tonen gelegen in het feit dat het Matrix-programma nog niet het hele scala van gezichtsexpressies aankan…”

Heeft u % afgezien van de zeer intensieve marketingcampagne % een verklaring voor het succes van The Matrix Reloaded?

,,De film sluit heel goed aan op hoe de mensen tegenwoordig de maatschappij beleven. Tien jaar geleden, voor de opkomst van het internet en geavanceerde computerspellen, had hij niet gemaakt kunnen worden. Uiteindelijk gaat de film over ons, over onze ambivalente houding tegenover technologie. Mensen herkennen dat. Anders zaten de zalen niet zo vol. De film heeft te veel rare plotwendingen, te bizarre vechtscènes om als conventionele actiefilm aan te slaan.

Werkelijkheid en virtuele werkelijkheid raken nu al verweven. Simulaties bij de politie, waarbij je leert je adrenalinepeil binnen de perken te houden als je een verdachte achterna zit. Een kunstmatige nieuwslezer; een scherm dat zich aanpast aan jouw voorkeuren zodra je je hebt geïdentificeerd. Er ontstaat een sluipende afhankelijkheid van zulke technologie. Als je uit de films al een boodschap wilt halen, dan is dat voor mij: je zou zelf moeten kunnen kiezen welke rol technologie speelt in je leven.”

Wie is Henk Koppelaar?

De manier waarop taal onze perceptie van de werkelijkheid diepgaand beïnvloedt (,,Wist je dat bij Sanskriet geen zinnen bestaan en elk woord drie gelijkwaardige betekenissen heeft?”). De wetenschap als een systeem met rituelen en een slechts voor insiders te begrijpen geheimtaal (,,Een soort religie, dus”). Het succes van zijn stadsgenoot dj Tiësto. Zomaar wat onderwerpen die óók in het gesprek ter sprake kwamen. Prof.dr. Henk Koppelaar, hoogleraar van de basiseenheid data en kennissystemen (ITS) zit niet gevangen in welke matrix dan ook.

Koppelaar (59) studeerde wiskunde en natuurkunde, en % minder bekend % elektronische muziek. ,,Toen ik kritiek leverde op het werk van de componist #### was hij zo beledigd dat hij nooit meer een woord met me heeft willen wisselen.” Hij werkte onder meer aan de universiteiten van Utrecht en Brabant. Sinds 1989 is hij hoogleraar in Delft. Hier deed hij onder meer onderzoek naar architecturen voor expertsystemen en begeleidde hij talloze onderzoeksprojecten. Zijn sectie doet onder meer onderzoek naar de wijze waarop software zou kunnen ‘liplezen’ en de emoties in gezichtsexpressies zou kunnen herkennen. Koppelaar is getrouwd en heeft drie volwassen kinderen.

‘The Matrix’ (1999) was ‘Alice in Wonderland’ voor de internetgeneratie, een labyrint met op elke hoek een paradox. Nu is er het vervolg: ‘The Matrix Reloaded’. ITS-hoogleraar Henk Koppelaar plugde in.

De bioscoopzalen zitten vol. ‘The Matrix Reloaded’ nestelt zich in ons collectief geheugen. Maar de kritieken zijn lauw: dit kunstje is al eens vertoond en al die filosofische pretenties gaan vervelen. Technisch en visueel is het een hoogstandje, daarover is iedereen het eens.

Het verhaal van The Matrix was even bizar als sterk. Anno 2199 is het mensenras gedegradeerd tot een goedkope energiebron voor superieure machines % zonder het zelf te beseffen. Ieder mens zit van geboorte tot dood opgesloten in een soort baarmoeder, ingeplugd op een alomvattende simulatie van een normaal menselijk bestaan: The Matrix. We dromen collectief ons leven, en dat leven is een leugen om ons zoet te houden.

In The Matrix Reloaded zetten de enigmatische superhelden Neo (Keanu Reeves), Morpheus (Laurence Fishburne) en Trinity (Carrie-Ann Moss) hun strijd tegen dit systeem voort. De film speelt deels in de ondergrondse rebellenstad Zion, deels in het hart van The Matrix, dat de rebellen willen opblazen. De mensheid moet bevrijd worden!

Met zijn achtergrond in kunstmatige intelligentie is de wiskundige Henk Koppelaar de aangewezen persoon om deel twee van de Matrix-trilogie van kritisch commentaar te voorzien. Veel van het onderzoek dat hij begeleidt, zou in een echte Matrix uitstekend kunnen worden toegepast.

Voldeed de film aan uw verwachtingen?

,,Ik ben er met mijn 19-jarige dochter Myrthe heengegaan, en we waren allebei teleurgesteld. De invloed van de mensen van de visual graphics is duidelijk enorm geweest. Dat zorgt voor een spectaculair schouwspel: alles is mogelijk. Maar het verhaal heeft aan innerlijke logica ingeboet. De gevechten en de autoachtervolging duurden me veel te lang: je kunt op je vingers natellen dat de messianistische Neo met zijn bovenmenselijke gaven als overwinnaar uit de strijd tevoorschijn zal treden.”

De rebellen zijn fanatiek in hun overtuiging dat de barre werkelijkheid voor elk mens te verkiezen valt boven de aangename schijnwereld van The Matrix. De afvallige Cypher zegt echter The Matrix te prefereren. ‘Ignorance is bliss’; liever leven in een leugen dan in een hel. Op de vraag wie nu gelijk heeft, geven de films geen eenduidig antwoord.

,,Ergens in The Matrix Reloaded wijst een raadslid Neo er ironisch op dat de ondergrondse rebellenstad Zion net zo goed afhankelijk is van machines, van technologie. Het romantische idee dat we ons moeten ontworstelen aan de machines wordt onderuit gehaald. Die ambivalentie vind ik knap. Als je ziet hoe afhankelijk veel Nederlanders inmiddels zijn van de gezondheidszorg… in de natuur zouden we niet meer kunnen overleven. Ik heb zelf een flinke lap grond en heb een tijdlang geprobeerd landbouwer te spelen. Ik kan je verzekeren dat het geen romantisch bestaan is.”

Neo loopt voorop in de strijd tegen The Matrix, maar zijn zwaartekrachttartende staaltjes van vechtkunst kan hij alleen ten beste geven in diezelfde Matrix.

,,We zijn verbonden met de realiteit die we zelf scheppen; technologie en cultuur. Haal je die weg, dan is het leven niet meer zo boeiend en valt er nog maar weinig te kiezen. De rebellen kennen nauwelijks privacy, ze zijn steeds bezig strijd te leveren. Een rotleven. The Matrix is veel aantrekkelijker, omdat je binnen zo’n virtuele werkelijkheid eindeloos kunt variëren.”

U zou kiezen voor The Matrix?

,,Toch niet. De gedachte dat ik mijn lichaam niet meer zou gebruiken vind ik benauwend. Ik ben het type dat veel loopt. Dat heeft je hart nodig. We zijn afhankelijk van ons lichaam, in welke werkelijkheid we ook leven. Maar vergis je niet: als je eenmaal ingeplugd bent op een systeem als The Matrix, wil je er niet meer vanaf. Het brein raakt snel verslaafd aan bepaalde prikkels. In de jaren zeventig heeft in de Verenigde staten het ministerie van Defensie een controversieel experiment laten uitvoeren bij zware delinquenten. Een epilepsieaanval kun je zien als elektrische golf die over je cortex heen rimpelt, alsof iemand een steentje in de vijver gooit. Met een elektrische ’tegenimpuls’ bleek je dat te kunnen tegenhouden. Volgens dezelfde methode werd geprobeerd agressieve impulsen in te tomen. Dat lukte, maar het brein raakte verslaafd aan die stroomstoot: de batterijen raakten steeds sneller op. En je hebt de beroemde proef met de ratten die doodhongerden omdat ze onafgebroken op het pedaal bleven drukken dat voor een orgasmeprikkel naar dehersenen zorgde.”

Zie je wel, zou het cynische personage Merovigian uit The Matrix Reloaded zeggen, er is geen vrije wil. Alles is uiteindelijk causaal verband: er is een prikkel, en daar reageer je op.

,,Soms is dat zo. Als je in een medisch handboek leest wat zes glazen alcohol per dag drinken met je lichaam doet, schrik je je wild. Je prognose is om in pijn te sterven. En toch hebben sommige mensen het er voor over.”

Sommige critici zien de Matrix-films als platte sci-fi actievehikels met een pseudo-intellectueel sausje.

,,Het is een actiefilm en een diepzinnige film. Je kunt zelf kiezen wat je er uit wilt halen, dat is wel zo aardig. Al moet ik wel zeggen dat in The Matrix Reloaded de actiescènes en de filosofische scènes elkaar wat onhandig opvolgen.”

Een Matrix die miljoenen mensen continu kan onderdompelen in een collectieve virtuele werkelijkheid, is dat reëel of apekool?

,,Apekool. Elke molecuul zou digitaal gesimuleerd moeten worden. Dat vraagt zo’n gigantische rekencapaciteit, dat is vooralsnog onhaalbaar.”

In de film biedt de Matrix een zeer overtuigende, niet van echt te onderscheiden werkelijkheid. Kun je die schijnwereld ook als ‘werkelijkheid’ kwalificeren?

,,Als je het empirisch van binnenuit die werkelijkheid benadert, zeker. Miljoenen mensen zijn aangesloten op The Matrix. Ze kunnen hun waarnemingen vergelijken. Ze delen de illusie. Vergelijk het met een guru die het collectieve bewustzijn van een groep beheerst.”

Stel: wij zitten nu % zonder het te beseffen % in zo’n virtuele schijnwereld. Is er een manier om dat te ontdekken?

,,Ik denk het wel. Aan de hand van fysiek onverklaarbare fenomenen % het gedrag van de agents die in de film strijd leveren tegen de rebellen, bijvoorbeeld. Er is een uitweg uit The Matrix, maar het is niet eenvoudig.”

Aan het einde van The Matrix Reloaded vertelt de ‘Architect’ dat hij met zijn eerste versie van The Matrix een volmaakte wereld schiep, die ongeschikt bleek voor de mensen.

,,Dat roept bij mij het beeld op dat ik als kind in de kerk had: de hemel is te saai. Een plek waar het nooit onweert. Zonder stimuli worden we gek. We zitten zo vreemd in elkaar dat we zelfs pijn en tegenslag nodig hebben. Over een wereld die voor de mens volmaakt zou zijn weten we nog heel weinig.”

Het is intrigerend dat het grote publiek zich overgeeft aan een film die zo afstandelijk, zo koel is

,,Misschien is de reden dat de acteurs zo weinig emoties tonen gelegen in het feit dat het Matrix-programma nog niet het hele scala van gezichtsexpressies aankan…”

Heeft u % afgezien van de zeer intensieve marketingcampagne % een verklaring voor het succes van The Matrix Reloaded?

,,De film sluit heel goed aan op hoe de mensen tegenwoordig de maatschappij beleven. Tien jaar geleden, voor de opkomst van het internet en geavanceerde computerspellen, had hij niet gemaakt kunnen worden. Uiteindelijk gaat de film over ons, over onze ambivalente houding tegenover technologie. Mensen herkennen dat. Anders zaten de zalen niet zo vol. De film heeft te veel rare plotwendingen, te bizarre vechtscènes om als conventionele actiefilm aan te slaan.

Werkelijkheid en virtuele werkelijkheid raken nu al verweven. Simulaties bij de politie, waarbij je leert je adrenalinepeil binnen de perken te houden als je een verdachte achterna zit. Een kunstmatige nieuwslezer; een scherm dat zich aanpast aan jouw voorkeuren zodra je je hebt geïdentificeerd. Er ontstaat een sluipende afhankelijkheid van zulke technologie. Als je uit de films al een boodschap wilt halen, dan is dat voor mij: je zou zelf moeten kunnen kiezen welke rol technologie speelt in je leven.”

Wie is Henk Koppelaar?

De manier waarop taal onze perceptie van de werkelijkheid diepgaand beïnvloedt (,,Wist je dat bij Sanskriet geen zinnen bestaan en elk woord drie gelijkwaardige betekenissen heeft?”). De wetenschap als een systeem met rituelen en een slechts voor insiders te begrijpen geheimtaal (,,Een soort religie, dus”). Het succes van zijn stadsgenoot dj Tiësto. Zomaar wat onderwerpen die óók in het gesprek ter sprake kwamen. Prof.dr. Henk Koppelaar, hoogleraar van de basiseenheid data en kennissystemen (ITS) zit niet gevangen in welke matrix dan ook.

Koppelaar (59) studeerde wiskunde en natuurkunde, en % minder bekend % elektronische muziek. ,,Toen ik kritiek leverde op het werk van de componist #### was hij zo beledigd dat hij nooit meer een woord met me heeft willen wisselen.” Hij werkte onder meer aan de universiteiten van Utrecht en Brabant. Sinds 1989 is hij hoogleraar in Delft. Hier deed hij onder meer onderzoek naar architecturen voor expertsystemen en begeleidde hij talloze onderzoeksprojecten. Zijn sectie doet onder meer onderzoek naar de wijze waarop software zou kunnen ‘liplezen’ en de emoties in gezichtsexpressies zou kunnen herkennen. Koppelaar is getrouwd en heeft drie volwassen kinderen.

Redacteur Redactie

Heb je een vraag of opmerking over dit artikel?

delta@tudelft.nl

Comments are closed.