Elk gebouw is ontworpen om vergeten te worden

Uiteindelijk, zo bleek, stelt de ‘heetste’ architect de normen.

Dat het goed gaat met de hedendaagse Nederlandse architectuur, daarvan zal zo langzamerhand iedereen wel zijn doordrongen. Er wordt verschrikkelijk veel gebouwd, ontwerpen zijn nieuwer, gedurfder en spraakmakender dan ooit en er wordt ook nog eens veel over geschreven in kranten, een groeiend aantal tijdschriften en (semi-)vakbladen.

Tegelijk brengt deze grote en zeer diverse productie veel vragen naar boven. Als alles maar gebouwd kan worden, bestaat er dan nog iets als ‘goede’ en ‘slechte’ architectuur? Zijn er criteria te formuleren, waaraan men kan toetsen of het ene gebouw beter is dan het andere? En zo ja, wie beoordeelt dat dan? Is een objectief oordeel mogelijk?

Deze en andere vragen waren onderwerp van het afgelopen week op de faculteit bouwkunde georganiseerde International Design Seminar (Indesem) 2000. Onder de noemer ‘a critical judgement‘ verheugde het seminar, dat iedere twee jaar onder auspiciën van emeritus hoogleraar Herman Hertzberger wordt georganiseerd, zich dit jaar in een recorddeelname van 96 studenten.

Anders dan in eerdere edities bestond de opdracht niet uit het maken van een ontwerp maar uit het vergelijken van reeds gebouwde ontwerpen. ,,Het idee komt van Hertzberger zelf”, aldus Christiaan van Goolen, vierdejaars student bouwkunde en samen met jaargenoot Mark Wissing verantwoordelijk voor de inhoudelijke opzet binnen de Indesem-commissie. ,,Volgens hem is architectuur tegenwoordig te sterk visueel gericht. Veel mooie plaatjes, maar weinig aandacht voor kritisch denken en kijken. Het doel is dus om studenten weer te laten nadenken.”

Subjectief

Daartoe hebben ze de studenten in groepen verdeeld over vier onderwerpen: office, transport, housing, en commerce. ,,De bedoeling is dat elke groep door analyse van gebouwen binnen zijn categorie een aantal volgens haar belangrijke criteria naar boven brengt. Vervolgens worden de gebouwen op basis van die criteria met elkaar vergeleken. Zo ontstaat een soort subjectieve objectiviteit”, aldus Wissing vooraf.

Wat hiermee wordt bedoeld wordt duidelijker als één van de groepjes dit idee tot in het extreme heeft uitgevoerd. Bij de vergelijking van twee woongebouwen is het standpunt van een vlinder aangenomen. Op criteria als warmte, veilige plek voor ontpopping en cocons komt het ene gebouw beter uit de bus dan het andere, waaruit de deelnemers concluderen dat een dergelijke specifieke beoordeling meer betekenis heeft dan een beoordeling op algemene criteria.

Maakt dit een beoordeling niet hopeloos willekeurig en subjectief? Wissing: ,,De keuze van de criteria waarop je vergelijkt is subjectief. Maar de vergelijking die je vervolgens maakt, het onderzoek, is objectief. Er zijn eindeloos veel criteria te bedenken waarop je gebouwen kunt vergelijken. Je moet dus eerst die criteria kiezen die voor jou betekenis hebben.”

Het maken van de vergelijking zelf is nog niet het einde van de rit. De critical comparativeanalysis moet de studenten helpen om tot een kader voor verdere ontwerpen te komen, een set van zelf belangrijk geachte normen en wetmatigheden voor een gebouw van hun categorie. ,,Het is de persoonlijke visie van Hertzberger,” aldus Van Goolen, ,,hij heeft in het verleden ook eerst bijvoorbeeld een hele serie musea vergeleken, alvorens er zelf een te ontwerpen.”

Junk space

Gedurende de week waren er tijdens de lunch en %s avonds ondersteunende lezingen van internationaal gerenommeerde architecten en architectuurcritici uit zowel binnen- als buitenland, die ook toegankelijk waren voor niet-deelnemers. Als klap op de vuurpijl stond vrijdagavond Rem Koolhaas op het programma, door Hertzberger zelf aangekondigd als ’the hottest architect of this world’ en al weken van tevoren uitverkocht. Architectuur, hield hij zijn publiek vol kersverse analisten voor, gaat niet langer om ruimte, ordening en andere hier onderwezen principes. Het gaat over junk space: absoluut niet te herinneren architectuur die bedoeld is om vergeten te worden, weg te vallen naast al het andere dat wordt gebouwd. Het is een architectuur waaraan we niet kunnen ontsnappen en die door iedereen wordt geproduceerd. Zelfs de meest tot de verbeelding sprekende gebouwen van nu als het Guggenheim in Bilbao, meent hij, is uiteindelijk ontworpen om vergeten te worden.

Min of meer ter ere van Hertzberger, voor wie het de laatste Indesem was waaraan hij meehielp, werd de avond afgesloten met een discussie tussen hem en Koolhaas, naar aanleiding van op de muur geprojecteerde dia’s. Gevraagd naar zijn mening over ‘De Resident’ in Den Haag, sprak Koolhaas er waardering over uit. Maar de moeite en aandacht die Den Haag eraan had besteed om het nieuwe baken in de stad te realiseren, gaf volgens hem ook aan dat de gemeente er nog niet van doordrongen was dat ook dit gebied gedoemd was inevitably junk space te worden.

Wie bepaalt wat goed en slecht, mooi en lelijk is in de Nederlandse architectuur? De spraakmakende goegemeente of de bouwkundige wetenschap? De faculteit Bouwkunde stond vorige week in het teken van een seminar over architectuurkritiek. Uiteindelijk, zo bleek, stelt de ‘heetste’ architect de normen.

Dat het goed gaat met de hedendaagse Nederlandse architectuur, daarvan zal zo langzamerhand iedereen wel zijn doordrongen. Er wordt verschrikkelijk veel gebouwd, ontwerpen zijn nieuwer, gedurfder en spraakmakender dan ooit en er wordt ook nog eens veel over geschreven in kranten, een groeiend aantal tijdschriften en (semi-)vakbladen.

Tegelijk brengt deze grote en zeer diverse productie veel vragen naar boven. Als alles maar gebouwd kan worden, bestaat er dan nog iets als ‘goede’ en ‘slechte’ architectuur? Zijn er criteria te formuleren, waaraan men kan toetsen of het ene gebouw beter is dan het andere? En zo ja, wie beoordeelt dat dan? Is een objectief oordeel mogelijk?

Deze en andere vragen waren onderwerp van het afgelopen week op de faculteit bouwkunde georganiseerde International Design Seminar (Indesem) 2000. Onder de noemer ‘a critical judgement‘ verheugde het seminar, dat iedere twee jaar onder auspiciën van emeritus hoogleraar Herman Hertzberger wordt georganiseerd, zich dit jaar in een recorddeelname van 96 studenten.

Anders dan in eerdere edities bestond de opdracht niet uit het maken van een ontwerp maar uit het vergelijken van reeds gebouwde ontwerpen. ,,Het idee komt van Hertzberger zelf”, aldus Christiaan van Goolen, vierdejaars student bouwkunde en samen met jaargenoot Mark Wissing verantwoordelijk voor de inhoudelijke opzet binnen de Indesem-commissie. ,,Volgens hem is architectuur tegenwoordig te sterk visueel gericht. Veel mooie plaatjes, maar weinig aandacht voor kritisch denken en kijken. Het doel is dus om studenten weer te laten nadenken.”

Subjectief

Daartoe hebben ze de studenten in groepen verdeeld over vier onderwerpen: office, transport, housing, en commerce. ,,De bedoeling is dat elke groep door analyse van gebouwen binnen zijn categorie een aantal volgens haar belangrijke criteria naar boven brengt. Vervolgens worden de gebouwen op basis van die criteria met elkaar vergeleken. Zo ontstaat een soort subjectieve objectiviteit”, aldus Wissing vooraf.

Wat hiermee wordt bedoeld wordt duidelijker als één van de groepjes dit idee tot in het extreme heeft uitgevoerd. Bij de vergelijking van twee woongebouwen is het standpunt van een vlinder aangenomen. Op criteria als warmte, veilige plek voor ontpopping en cocons komt het ene gebouw beter uit de bus dan het andere, waaruit de deelnemers concluderen dat een dergelijke specifieke beoordeling meer betekenis heeft dan een beoordeling op algemene criteria.

Maakt dit een beoordeling niet hopeloos willekeurig en subjectief? Wissing: ,,De keuze van de criteria waarop je vergelijkt is subjectief. Maar de vergelijking die je vervolgens maakt, het onderzoek, is objectief. Er zijn eindeloos veel criteria te bedenken waarop je gebouwen kunt vergelijken. Je moet dus eerst die criteria kiezen die voor jou betekenis hebben.”

Het maken van de vergelijking zelf is nog niet het einde van de rit. De critical comparativeanalysis moet de studenten helpen om tot een kader voor verdere ontwerpen te komen, een set van zelf belangrijk geachte normen en wetmatigheden voor een gebouw van hun categorie. ,,Het is de persoonlijke visie van Hertzberger,” aldus Van Goolen, ,,hij heeft in het verleden ook eerst bijvoorbeeld een hele serie musea vergeleken, alvorens er zelf een te ontwerpen.”

Junk space

Gedurende de week waren er tijdens de lunch en %s avonds ondersteunende lezingen van internationaal gerenommeerde architecten en architectuurcritici uit zowel binnen- als buitenland, die ook toegankelijk waren voor niet-deelnemers. Als klap op de vuurpijl stond vrijdagavond Rem Koolhaas op het programma, door Hertzberger zelf aangekondigd als ’the hottest architect of this world’ en al weken van tevoren uitverkocht. Architectuur, hield hij zijn publiek vol kersverse analisten voor, gaat niet langer om ruimte, ordening en andere hier onderwezen principes. Het gaat over junk space: absoluut niet te herinneren architectuur die bedoeld is om vergeten te worden, weg te vallen naast al het andere dat wordt gebouwd. Het is een architectuur waaraan we niet kunnen ontsnappen en die door iedereen wordt geproduceerd. Zelfs de meest tot de verbeelding sprekende gebouwen van nu als het Guggenheim in Bilbao, meent hij, is uiteindelijk ontworpen om vergeten te worden.

Min of meer ter ere van Hertzberger, voor wie het de laatste Indesem was waaraan hij meehielp, werd de avond afgesloten met een discussie tussen hem en Koolhaas, naar aanleiding van op de muur geprojecteerde dia’s. Gevraagd naar zijn mening over ‘De Resident’ in Den Haag, sprak Koolhaas er waardering over uit. Maar de moeite en aandacht die Den Haag eraan had besteed om het nieuwe baken in de stad te realiseren, gaf volgens hem ook aan dat de gemeente er nog niet van doordrongen was dat ook dit gebied gedoemd was inevitably junk space te worden.