‘Echte wetenschap en geloof bijten elkaar niet’

Arie van den Beukel, hoogleraar fysica bij materiaalkunde, publiceerde een aantal jaren geleden het boek ‘De dingen hebben hun geheim’. Hierin probeerde hij de mythe dat de natuurkunde het geloof heeft achterhaald, te ontzenuwen. Het boek werd een absolute bestseller. In bladen, van orthodox-christelijke tot NRC, kreeg het boek ruime aandacht en het beleeft inmiddels zijn twaalfde druk. Onlangs verscheen Van den Beukels nieuwste boek ‘Met andere ogen, over wetenschap en het zoeken naar zin’.

Hierin heeft Van den Beukel onder andere zijn kritische oog laten vallen op de biologie, met name op de visie van neo-darwinisten op de evolutie. ,,De wetenschap legt een allesomvattende claim op wat mensen nog denken en geloven mogen.”

Uw eerste boek was een aanval op de niet gefundeerde arrogantie van veel natuurkundigen. Uw aanval op het neo-darwinisme lijkt me het belangrijkste gedeelte van uw nieuwe boek.

,,Wat ik probeer, is ongerechtvaardigde wetenschappelijke pretenties door te prikken, in dit geval in de biologie. Veel wetenschappers gaan zich aan forse uitspraken te buiten: ‘Het leven heeft geen zin, het is het resultaat van toevalsprocessen’. ‘De mens is een schitterend ongeluk’; of een uitspraak van de fysicus Weinberg: ‘Hoe meer we het heelal leren kennen, des te zinlozer komt het ons voor’. Ik heb onderzocht op welke wetenschappelijke basis dergelijke uitspraken berusten en kom tot de onthutsende conclusie dat het gebakken lucht is. Dat het geen wetenschappelijke basis heeft, maar het gevolg is van een soort vooringenomenheid. Wanneer je een wetenschappelijke bril opzet, ontgaan de zinvragen je. Tastend en stamelend probeer ik in de laatste hoofdstukken op die zinvraag in te gaan. Dat vind ik zelf het belangrijkste gedeelte van het boek.”

Het doel van uw eerste boek was christenen, die denken dat de wetenschap hun geloof eigenlijk heeft achterhaald, een hart onder de riem te steken. Geldt dit ook voor dit boek?

,,In eerste instantie was dit inderdaad het doel. Neem een uitspraak van de Nobelprijswinnnaar Simon van der Meer: ‘Een fysicus die nog in God gelooft, is een schizofreen.’ De man in de straat krijgt zo het idee dat hij achterlijk is wanneer hij in God gelooft. Achteraf bleek, en dat heeft me zeer verbaasd, dat het publiek dat ik met het boek bereikte veel wijder was dan alleen christenen die gerustgesteld wilden worden. In beide boeken heb ik willen aantonen dat de uitstraling van de wetenschap een totalitair karakter heeft. Het legt een allesomvattende claim op wat mensen nog denken en gelovenmogen. Dat werkt verstikkend en snijdt mensen af van de werkelijke dingen waar het in het leven om gaat.”

Het is duidelijk dat u zich grondig in het neo-darwinisme verdiept heeft. Maar u bent natuurkundige. Bent u in staat een goed beeld te geven van de stand van zaken op een ander vakgebied?

,,Dat weet ik niet, dat zal nog moeten blijken. Ik verwacht wel dat er een klein stormpje opsteekt. Maar ik ben zeer zorgvuldig te werk gegaan en beroep me alleen op topwetenschappers. Voor ik het manuscript naar de uitgever gestuurd heb, heb ik het eerst opgestuurd naar een hoogleraar in de biologie met de vraag of er feitelijke onjuistheden in stonden. ‘Nee, het is correct’, was zijn antwoord.”

U beweert geen creationist te zijn, iemand die het bijbelse scheppingsverhaal letterlijk opvat.

,,Ik ben uitdrukkelijk geen creationist, nee.”

Waarom doet u dan toch uw uiterste best het neo-darwinisme onderuit te halen? Vanwege de wetenschappelijke objectiviteit die volgens u in deze wetenschap in het geding is?

,,Voornamelijk vanwege de gevolgtrekkingen. Neem een bewering als: ‘Op grond van mijn wetenschap is de mens een schitterend ongeluk’. Dan hoef je geen creationist te zijn. Ook een gewoon christen zoals ik, zal zeggen: dat is nu echt in strijd met het christelijk geloof. Ik heb er geen hobby in om te laten zien dat wetenschappers onzorgvuldig te werk gaan, dan kan ik wel aan de gang blijven. Deze tak van wetenschap heeft een bepaalde uitstraling in de maatschappij. Ik illustreer dat in het boek bijvoorbeeld met een interview met Freddy Heineken. Zo’n bierbrouwer zegt daarin: ‘het leven heeft geen zin, dat heeft Darwin me al verteld’. Als dat het geloof wordt van de man in de straat, dan vind ik dat een slechte zaak.”

De zinloosheid van het leven is, volgens u, dus geen logische consequentie van de evolutietheorie?

,,Nee, als je de evolutietheorie maar zorgvuldig hanteert. Als werkhypothese is de theorie bruikbaar. Maar de oorspronkelijke visie van Darwin, dat het allemaal toeval en natuurlijke selectie is en verder niks, die is eigenlijk gewoon achterhaald.”

Hoe ziet u de evolutie dan, als de mens geen toeval is, maar zoals u in uw boek schrijft: gewild? Bedoelt u dat God de evolutie gestuurd heeft?

,,Zoiets, dat zou kunnen. Waar ik de evolutietheorie van wil ontdoen, is de uitspraak dat het allemaal alleen maar toeval geweest is, niets anders dan toevallige botsingen van atomen. Dat mogen ze van mij best beweren, als ze het ook waar kunnen maken. Met wetenschappelijke argumenten, maar die zijn er niet. Ik geloof in een schepping, maar niet op een wetenschappelijke manier, niet op de manier van een mechanisme of constructie. Scheppingsgeloof noem ik een motie van vertrouwen. Hoe het allemaal precies gegaan is, dat weet ik ook niet hoor.”

Echte wetenschap en geloof bijten elkaar niet, schrijft u inuw boek. Daarnaast las ik ook de bewering dat ieder conflict tussen geloof en wetenschap daaruit voortkomt, dat één van beiden zijn grenzen overschrijdt. Maar zijn wetenschap en geloof wel te scheiden? Heeft het feit dat u christen bent geen enkele invloed op uw wetenschappelijke houding?

,,Bij mij niet nee. Ik bedrijf in feite een ambacht en daarin verschil ik niet van andere fysici. Dat geldt ook voor iemand die de evolutie bestudeert, zolang hij dat maar wetenschappelijk doet.”

Met wetenschap is dus niks mis?

,,Met wetenschap is absoluut niks mis, anders deed ik het ook niet. Sterker nog, wetenschap is in hoge mate een positieve zaak.”

Maar in uw vorige boek beweert u dat de wetenschap na Descartes een verkeerde weg is ingeslagen.

,,Het is een verkeerde weg als je denkt dat wetenschap alles is. Kort gezegd komt het erop neer dat ik tegen alles ben waar ‘isme’ achter staat. Het rationalisme van Descartes, irrationalisme, darwinisme… Alles waar ‘isme’ achter staat is een ideologie, en ik ben tegen ideologieën. Ik heb er niets op tegen dat Descartes het verstand een belangrijke plaats heeft toegekend, maar wie zegt dat het verstand alles is, die gaat te ver.”

Over religie schrijft u: ‘… en het is niet aan ons om één bepaalde vorm te verheffen tot de status van enig ware godsdienst.’ Toch is het boek doordrenkt van het christendom. Is het christendom voor u uniek, of slechts één van de vele religies?

,,Voor mij persoonlijk heeft het een unieke plaats, omdat ik erin leef en geen andere godsdienst ken. Het begrip ‘absolute Waarheid’ is voor mij achterhaald; zo beleef ik het geloof niet. Ik heb niet de arrogantie om tegen een moslim te zeggen dat hij het bij het verkeerde eind heeft. Geloof is geen kwestie van gelijk of ongelijk hebben, maar een manier van leven.”

Leert de wetenschap ooit bescheidenheid?

,,Wittgenstein staat in het centrum van mijn laatste boek. ‘Waarover men niet spreken kan, daarover moet men zwijgen’, schreef Wittgenstein in zijn beroemde Tractatus. Wat Wittgenstein hiermee bedoelde, is dat het wetenschappelijk spreken zijn grenzen niet moet overschrijden. Wittgenstein is door de logisch-positivisten altijd misbruikt. Wat hun ontging was de mystieke levenshouding van Wittgenstein die, weliswaar verhuld, in zijn werk naar voren komt. Als wetenschappers bescheidenheid willen leren, moeten ze veel Wittgenstein lezen, zou ik zeggen. Èn begrijpen wat hij bedoeld heeft natuurlijk.”

A. van den Beukel: Met andere ogen, over wetenschap en het zoeken naar zin; ISBN 90-259-4586-4, uitgeverij Ten Have; 227blz.; prijs f34,90.