[Column] (On)gezonde rivaliteit

Rivaliteit is van alle tijden en is een veel gebruikte inspiratiebron voor spannende verhalen en goeie films. Een aartsrivaal kan het beste (en het slechtste!) in je naar boven halen en je de motivatie geven om je grenzen te verleggen. Een aartsrivaal geeft je dat laatste sprankje energie, ook als je eigenlijk niet meer kan. Ook in de geschiedenis van de wetenschap is rivaliteit een terugkerend thema. Én heeft rivaliteit wellicht wel bijgedragen aan grote wetenschappelijke doorbraken. 
Denk aan Isaac Newton, en zijn veel minder bekende rivaal Robert Hooke zonder wie Newton wellicht nooit de zwaartekracht had doorgrond. Of aan Thomas Edison en Nikola Tesla, waarbij het verhaal zelfs de ronde doet dat Edison dieren publiekelijk elektrocuteerde om angst te zaaien over wisselstroom (AC), de vorm van elektriciteit die door Tesla werd gepromoot. Dit laatste voorbeeld maakt duidelijk dat rivaliteit ook een schaduwkant heeft en naast doorbraken ook onethisch gedrag in de hand kan werken. 

We zijn de laatste tijd in Nederland en Europa bezig met een transitie naar meer open en transparante wetenschap. Vanuit de gedachte ‘alleen ga je sneller, maar samen kom je verder’ wordt samenwerking tegenwoordig gezien als dé sleutel voor excellente wetenschap en daarmee als de oplossing voor de grote wetenschappelijke uitdagingen waar we voor staan. Maar, hoewel samenwerking onmisbaar is voor goede wetenschap, moeten we in deze transitie ook de voordelen van competitie niet onderschatten of vergeten. We moeten het kind niet met het badwater weggooien. 

Samenwerking en openheid zijn niet onverenigbaar met competitie en rivaliteit 

Nature schreef afgelopen januari over de afname van disruptieve wetenschap waarvan niemand de oorzaak weet. Wie weet is er wel een verband met een afname van wetenschappelijke rivaliteit… Daarom wil ik op zoek naar de gulden middenweg. Kunnen we de voordelen van rivaliteit gebruiken in wetenschapsbeoefening zonder de negatieve gevolgen? Samenwerking en openheid zijn niet onverenigbaar met competitie en rivaliteit. Een wedstrijd kan nog steeds een wedstrijd zijn als je transparantie en ethisch gedrag hoog in het vaandel houdt. 
Rivaliteit kan bestaan tussen twee individuen in een ivoren toren, maar ook zeker tussen twee teams (denk bijvoorbeeld aan de solar challenge), die binnen het team goed samenwerken en zorgen voor een prettige sfeer en goede work-lifebalans. Als er zelfs tussen Ajax en Feyenoord transfers mogelijk zijn, dan moet dat tussen rivaliserende wetenschappelijke teams of universiteiten toch ook kunnen, dus ook individuele carrières hoeft het niet in de weg te staan. 

Hoewel resultaten uit het verleden geen garantie bieden voor de toekomst, wil ik toch het voorbeeld aanhalen van de zoektocht naar het Higgs-deeltje waarbij een vriendschappelijke, maar intense rivaliteit tussen de onderzoekscentra CERN en Fermilab de zoektocht vast en zeker heeft versneld. Een bijkomend voordeel is dat The race to find the God particle een pakkende invalshoek is om het brede publiek te interesseren voor de fundamentele natuurkunde. 

Een ander, minder vriendschappelijk voorbeeld is de ruimtewedloop tijdens de Koude Oorlog. Nu wil ik uiteraard geen oorlogen goedpraten voor de versnelling van wetenschappelijke doorbraken. Maar ik pleit wel voor een vorm van gezonde en stimulerende rivaliteit. Een eervol duel – zoals de zoektocht naar het Higgs-deeltje – met transparantie, regels én het plezier van een wedstrijdje. Ik denk dat dit leidt tot zowel wetenschappelijke doorbraken als tot mooie verhalen voor de wetenschapsgeschiedenis van morgen. 

Birgit van Driel is sinds 2021 beleidsmedewerker bij de directie Strategic Development. Ze is terug van weggeweest op de TU Delft waar ze in 2006 begon met studeren en de faculteiten IO (eerste jaar), TNW (bachelor) en 3mE (PhD) heeft aangedaan. Na haar PhD is ze strategieconsultant geweest bij Kearney en Program Officer bij NWO-TTW.