‘Chinese onderzoekers werken fulltime, maar verdienen een schijntje’

Dat meldt het platform voor onderzoeksjournalistiek Follow the Money (FTM). In Nederland promoveren momenteel 1919 Chinese wetenschappers met een beurs van het China Scholarship Council (CSC). Die door China verstrekte beurs ligt met 1350 euro in de maand flink onder het Nederlandse minimumloon. Dat bedraagt namelijk 1756 euro. De CSC-promovendi worden bovendien niet beschermd door een cao en lopen allerlei sociale voorzieningen mis. Zo bouwen ze geen pensioen op, hebben ze geen recht op zwangerschapsverlof en kunnen ze geen aanspraak maken op kinderopvangtoeslag.

Promovendi met een CSC-beurs vallen in de categorie ‘beurspromovendi’. Zo’n 48 procent van de promovendi in Nederland is in loondienst en valt daarmee in een andere categorie: die van ‘werknemer-promovendi’. Zij worden wel beschermd door de cao, bouwen pensioen op en hebben recht op zwangerschapsverlof, kinderopvangtoeslag en andere sociale voorzieningen. Daarnaast ontvangen ze een salaris in plaats van een beurs. En die ligt stukken hoger: in 2022 verdienen ze tussen de 2.541 en 3.247 euro bruto per maand.

Belangenorganisatie Promovendi Netwerk Nederland (PNN) noemt de situatie onwenselijk. “Beurspromovendi (de categorie waar onderzoekers met een CSC-beurs onder vallen, red.) en werknemer-promovendi doen precies hetzelfde werk. Universiteiten moeten ze daarom gelijk belonen en de beurspromovendi in dienst nemen”, aldus een bestuurslid.

Volgens het journalistieke onderzoeksplatform hebben zowel universiteiten als de Nederlandse overheid de laatste jaren flink ingezet op het aantrekken van CSC-onderzoekers. De TU Delft heeft tot 2018 een contract gehad met CSC voor het binnenhalen van promovendi. Persvoorlichter Karen Collet vertelt dat er vervolgens voor is gekozen om dit contract niet te vernieuwen, onder meer omdat CSC niet bereid was om de beurzen te verhogen. Ze laat weten dat de TU momenteel CSC-promovendi niet “actief werft”. Toch worden er nog steeds jaarlijks tientallen CSC-onderzoekers aangenomen op de TU. Ongeveer de helft van alle huidige Delftse beurspromovendi komt uit China: 278 van de 486 beurspromovendi ontvangen een CSC-beurs.

Op een houtje bijten
Vijf Chinese promovendi die aan Nederlandse universiteiten onderzoek doen, vertellen tegen Follow the Money dat ze net of moeilijk rondkomen. Hoewel universiteiten van de Nederlandse overheid voor elke gepromoveerde onderzoeker een bonus ontvangen van 83 duizend euro, vullen ze de beurzen niet altijd aan. Het is belastingtechnisch ingewikkeld of onmogelijk, zeggen woordvoerders van meerdere universiteiten.

Een aantal universiteiten zegt het te duur te vinden om structurele financiële hulp te bieden. Zo schrijft Maastricht University: ‘De regeling is belastingtechnisch problematisch en moet gelden voor alle binnenkomende promovendi met een beurs. We vinden de situatie niet gewenst en te kostbaar.’ Maastricht University betaalt overigens in het eerste jaar wel huisvesting van promovendi tot een maximum van 400 euro per maand. Het resterende bedrag moet de beurspromovendus zelf betalen.

De TU Delft koos in het verleden – toen het bedrag nog lager lag – voor een aanvulling van de beurs, maar heeft die inmiddels weer teruggedraaid, vertelt Collet. “In het verleden vulden we de CSC-beurs aan tot het sociaal minimum (van het IND, red.). Daarna kwam het besef dat China geen financiële steun van ons behoeft en dus best zelf een volledige beurs kan betalen. Die eis is uitgesproken en heeft geleid tot een hogere CSC-beurs, zodat aanvulling vanuit ons niet meer nodig was.”

‘China kan best zelf een volledige beurs betalen’

Volgens Collet hanteert de universiteit bij de afweging of een beurs hoog genoeg is niet het minimumloon, maar het door de IND vastgestelde sociaal minimum. Dat ligt in 2022 op 1.266,29 euro per maand, iets onder het Nederlandse minimumloon dus. In oktober meldde Observant, het nieuwsmedium van de Universiteit Maastricht, dat China mogelijk alsnog de beurzen van Chinese promovendi in het buitenland gaat verhogen naar 1500 of 1650 euro. Die wijziging moet ingaan vanaf 2023.

Twee universiteiten vullen de beurs wel aan. De Rijksuniversiteit Groningen doet dit tot 2010 euro. De Universiteit van Amsterdam (UvA) vult de beurs aan tot 1500 euro en niet tot het maximale bedrag van 680 euro dat de universiteit volgens een deal met de belastinginspecteur maximaal mag uitkeren, meldde Folia eerder in oktober. Het universiteitsmedium deed de afgelopen maanden uitgebreid onderzoek naar de situatie van beurspromovendi aan de UvA.  

De situatie van beurspromovendi is eerder aangekaart, bijvoorbeeld door GroenLinks-Kamerlid Lisa Westerveld die er Kamervragen over stelde. Zonder resultaat: toenmalig minister Ingrid van Engelshoven (D66) vond het niet nodig om iets te veranderen aan het huidige systeem. Afgelopen september dienden Tweede Kamerleden Harry van der Molen en Inge van Dijk (CDA) een motie in om landelijke afspraken te maken over de beurspromovendi. Die is unaniem aangenomen.

Opvallende voorwaarden
Op de Erasmus Universiteit was afgelopen maanden veel te doen om CSC-promovendi. Wetenschappers van de universiteit uitten in een anonieme brief hun zorgen om de voorwaarden van het China Scholarship Council en daar schreef Erasmus Magazine over. Zo staat in de voorwaarden van de beurs dat promovendi ‘het moederland moeten liefhebben’, een ‘goed politiek karakter’ moeten hebben en ‘de Communistische Partij van China moeten steunen’. Volgens een rapport van de Amerikaanse overheid is het echter ‘moeilijk tot onmogelijk’ om na te gaan of die voorwaarden daadwerkelijk streng worden nageleefd. In een later artikel van Erasmus Magazine vertellen Chinese promovendi dat deze voorwaarden niks voorstellen. “Dit soort zinnen staan in elk standaardcontract in China. Ze doen er niets mee. Ik ben ook niet gecontroleerd op mijn politieke denken”, aldus een promovendus.

‘Ik ben niet gecontroleerd op mijn politieke denken’

Er is inderdaad reden om aan te nemen dat niet alle voorwaarden streng worden nageleefd. Zo moeten onderzoekers volgens de voorwaarden na hun promoveren minimaal twee jaar in China werken. Toch blijkt uit zowel Nederlands als Amerikaans onderzoek dat het overgrote deel van de promovendi niet van plan is na afloop naar China terug te gaan. Nederlandse onderzoekers van het Leiden Asia Centre schreven in 2017 dat het om 79 procent ging. Volgens Amerikaanse onderzoekers wil maar liefst tussen 85 en 90 procent van hen in de Verenigde Staten blijven.

• Het rapport van de Amerikaanse overheid over CSC-promovendi vind je hier. Die van het Leiden Asia Centre kun je lezen via deze link.

Delta-redacteur Annebelle de Bruijn werkte als onderzoeksjournalist voor Follow the Money ook mee aan het onderzoek naar Chinese beurspromovendi.. De andere Follow the Money-auteur van dat artikel is Dorine Booij.