‘Alleen kunnen zijn is super belangrijk’

De filosoof Marshall McLuhan gebruikte het concept van de maalstroom van de beroemde schrijver Edgar Allen Poe om mensen te behoeden verzwolgen te worden door de mediadraaikolk. De media, vond McLuhan, drukken een beslissend stempel op elke boodschap en vervormen die daardoor. De filosoof vond dat een kritische blik nodig was. Zie niet alleen dat wat het meest voor de hand ligt, zie ook wat daaronder zit, de context.



McLuhan overleed in 1980, toen het internettijdperk nog moest beginnen. Toch blijkt zijn nietsontziende maalstroom net zo bruikbaar voor het internet als voor radio, televisie en krant. Bruikbaarder en indringender misschien nog, omdat internet op veel meer plaatsen doordringt dan de ‘oude’ media ooit deden.



Surveillance

Niet voor niets begint Hans de Zwart, directeur van lobbyclub Bits of Freedom, zijn privacylezing bij Studium Generale donderdag 13 februari met Marshall McLuhan. De Zwart trekt zijn filosofie door naar voorbeelden als Facebook en Google+. Het eerste beeld bij de diensten die zij bieden is dat van gemakkelijk contact tussen mensen.



Het tweede beeld, de context, is alarmerender: “Dat is surveillance, monitoring. Deze bedrijven slaan zoveel mogelijk gegevens op, daar verdienen ze hun geld mee. Sociale interacties, financiële interacties; steeds zit er een derde partij tussen. Neems Skype, Facebook of een pinautomaat. Zelfs lezen is een digitale daad geworden. Amazon, Kindle, ze weten wat je leest, welk woord je moest opzoeken in het woordenboek, waar je was gebleven. Dat werkt centraliserend.”



Zoenende mannen

Volgens De Zwart verdwijnt onze vrijheid. Veel mensen zitten veel op Facebook. “Maar daar ben je niet echt vrij. Je valt onder de gebruiksvoorwaarden van dat bedrijf. Het is geen democratie. Je bent gehouden aan wat Facebook acceptabel gedrag vindt. Geen zoenende mannen, geen vrouwelijke tepels, wel onthoofdingen, maar niet met al te veel bloed. Een heel zorgelijke ontwikkeling.”



Via je profiel en je internetgedrag koppelt Facebook sleutelwoorden aan iedere gebruiker. Met als doel gerichtere advertenties te sturen. De Zwart laat een overzicht zien van de sleutelwoorden die één van zijn collega’s over zichzelf terugvond. De meeste zijn logisch en traceerbaar. “Maar er hangt ook een tag ‘illegal drug trade’ aan hem. Geen idee waarom.”



De Zwart vraagt zijn toehoorders na te denken over welke zoektermen zij de afgelopen twee weken zoal hebben ingetikt in het zoekveld van Google. “Stel dat ik dat zou kunnen zien, wat weet ik dan van jou? Bij zoeken gaat het meestal om jouw toekomstige intentionaliteit, of je zoekt op namen of symptomen van ziektes. Google heeft al die data, maar die interpretatie ervan hoeft helemaal niet waar te zijn. Een Google weet meer dan alleen je zoekgedrag. Heb je een Android-telefoon? Dan weet Google al je wifi-wachtwoorden en je locatie. Gebruik je Chrome als browser? Dan kent Google alle websites die je bezoekt.”



Anoniem surfen

Wat het internet anders maakt dan alle andere media is volgens De Zwart naast de wereldwijde schaal dat wissen niet meer bestaat en dat alles kopieerbaar en doorzoekbaar is. Toch is er volgens hem genoeg dat we daartegen kunnen doen, om onze privacy en onafhankelijkheid te beschermen. We kunnen andere zoekmachines en vrije software gebruiken en we kunnen anoniem surfen. “Denk na over hoe je je eigen leven wilt inrichten. Ik vind de computers van Apple heel erg mooi, maar ik word er ongelukkig van als ik ze gebruik. Dus doe ik dat zo min mogelijk.” Op grotere schaal kunnen we volgens De Zwart transparantie eisen van grote internetbedrijven en betere wetgeving afdwingen bij de politiek.



Gevraagd naar zijn grootste angst voor de toekomst, blijft De Zwart opmerkelijk optimistisch. “Ja, we houden steeds minder privéleven over en het is steeds moeilijker om je te onttrekken aan de grote bedrijven. Maar ik weet zeker dat we een manier zullen vinden om daarmee om te gaan. Alleen kunnen zijn is super belangrijk.”



Leestips van Hans de Zwart:

The Circle, Dave Eggers.

Super sad true love story, Gary Shteyngart.