15 jaar na de Bouwkundebrand: eeuwenoude boeken gered

Boekenrestaurateur Marcel Janssen stapte net de douche uit toen zijn mobiele telefoon door het huis schalde. Het was zondagochtend 18 mei 2008. Iemand van de TU Delft aan de lijn. Of hij direct naar het afgebrande Bouwkundegebouw kon komen om historische boeken uit het gebouw te halen? Daar hoefde hij geen twee keer over na te denken: hij kleedde zich aan, werkte snel wat ontbijt naar binnen en stapte op de fiets. Ook boekbinder Hans Kaiser van het collectiehulpverleningsteam kreeg zo’n telefoontje. Net als Janssen spoedde hij zich meteen naar de faculteit.

Tot de collectie van 40 duizend boeken van de faculteit Bouwkunde behoorden ook historische exemplaren uit de zestiende tot en met negentiende eeuw. Vuistdikke atlassen bijvoorbeeld. En bruinleren prentenboeken vol handgetekende stadsgezichten. In de dagen na de brand pakten binnen- en buitenlandse media groot uit met de rampzalige gevolgen die de vuurzee zou hebben gehad voor die bijzondere verzameling boeken, prenten, kaarten en andere historische documenten. ‘Brand verwoest unieke collectie’, kopte de Volkskrant bijvoorbeeld op woensdag 14 mei. De Belgische krant De Morgen schreef op donderdag 15 mei: ‘Unieke Nederlandse architectuurcollectie zwaar gehavend door brand’. Toch werd een groot deel van die collectie door speciaal daarvoor samengestelde teams gered. En deels door Kaiser en Janssen.

‘De schade aan de historische boeken viel enorm mee’

Met een andere TU-collega en iemand van een ingehuurd sloopbedrijf klommen Kaiser en Janssen nog diezelfde ochtend het gebouw in. Of dat niet gevaarlijk was? “Niet echt”, vertelt Kaiser. “Anders had het nooit gemogen. Sloopbedrijf Oranje begeleidde ons.” De eerste keer waren ze vijf minuten binnen, puur om te kijken hoe de boekencollectie er bij stond. Kaiser en Janssen gingen van het ergste uit: met bluswater ondergelopen gangen, zwartgeblakerde boeken voerden in hun verbeelding de boventoon. “Maar het viel enorm mee”, herinnert Janssen zich. Zeker de historische boekencollectie zag er boven verwachting goed uit: al die broze bruinleren exemplaren zaten nog veilig in hun vitrines. Janssen: “Ik kreeg er een smile op mijn gezicht van.”

_{Links op de foto zie je stedenatlas van Georg Braun & Frans Hogenberg ofwel Civitates orbis terrarum. De atlas bestaat uit zes delen en dit is deel 1 uit 1572. De atlas bestaat uit stadsbeschrijvingen, plattegronden en stadsaanzichten. Deel 1 bestaat uit 138 afbeeldingen en bevat onder andere de steden Amsterdam, Aken, Brugge en Brussel. (Foto: Jaden Accord)}

Sleutels

Tijdens die eerste vijf minuten pakte Janssen de sleutelbos van alle vitrines. “Daarna was het wachten, wachten, wachten”, herinnert Kaiser zich. “Volgens mij had het met speciale toestemming te maken. Eerst was die er wel, toen weer niet en toen weer wel.” Nadat het reddingsteam definitief naar binnen mocht, hadden ze precies een half uur om de vitrines leeg te halen. Janssen: “De tijd vloog voorbij. We mochten niet praten en moesten alles zo snel mogelijk in blauwe kratjes doen. Er was ook geen tijd om elk boek afzonderlijk netjes in te pakken.” Eén vitrine ging niet open met de sleutel. “Die hebben we maar ingeslagen.”

‘Af en toe hoorde je glas naar beneden vallen’

Het is behoorlijk bevreemdend om door een uitgestorven, afgebrand en half ingestort faculteitsgebouw te lopen, vinden de twee. “Alles was donker, af en toe hoorde je glas naar beneden vallen en de wind door het gebouw gaan. Het was best desolaat”, zegt Janssen. Kaiser: “Er hing een enorm sterke brandlucht. Alles was doods.” Nog diezelfde dag zijn de blauwe kratjes vol oude boeken naar het depot van de Library gebracht.

Meerdere evacuaties 
Later zijn er nog een tweede en derde evacuatieronde geweest, waarbij onder meer het prentenkabinet en de kaartenkamer zijn leeggehaald. Ook zijn duizenden minder bijzondere titels uit de Bouwkunde-bibliotheek gered. Janssen: “Bouwkunde had een lijstje gemaakt met de meest belangrijke titels. Die boeken kregen prioriteit. Sommige boeken hadden wél waterschade opgelopen en zijn in de shockfriezer gezet in een laatste poging ze te redden.”

Wie de boeken nu opvraagt bij de Library ziet niets vreemds aan hun dikke vergeelde pagina’s en bruinleren kaften. Alleen de Bouwkundestempels en –serienummers herinneren nog aan hun brandverleden. Of Kaiser en Janssen trots zijn op de reddingsactie? “Ja. Je beseft later pas dat er iets ontzettend groots is gebeurd. En dat jij daar onderdeel van bent geweest”, antwoord Kaiser. Janssen: “De evacuaties hebben weinig ruchtbaarheid gekregen in de media. Dan las je in de krant wat er zogenaamd allemaal verloren was gegaan en dacht je bij jezelf’: ‘We hebben nét alles netjes op een rijtje gezet in de Library.”

• Delta maakte een podcast over de ramp die zo veel studenten en medewerkers van de TU Delft trof. De aflevering kun via deze link beluisteren op je favoriete podcastplatform.
• Tijdens de brand zijn ook veel dingen verloren gegaan: maquettes van masterstudenten, verzamelde databestanden van promovendi en historische archieven van professoren. Lees ook deel één van deze serie, waarin emeritus hoogleraar Franziska Bollerey vertelt over het verlies van haar historische archieven.
• Met dank aan Jules Schoonman.