Zonder gat geen donut

Want ‘gaten, leegte en stiltes zijn de bron van diepe inzichten, slap geouwehoer en filosofische paradoxen’, volgens de schrijvers. ‘Even belangrijk als wat er is, is wat er niet is. Het zijn de gaten, tunnels, holen, stiltes en leegtes die het leven kleur geven. Slimheid en creativiteit hebben vaak te maken met oog hebben voor de dingen die er niet zijn. Met afwezigheden kun je rare dingen doen’, stellen de twee in hun boek.
Niet iedereen realiseert het zich, maar gaten zijn ontzettend belangrijk voor de mens, vertelt Janssen. Je wordt uit een gat geboren en verdwijnt in een donkere tunnel met licht aan het einde. Talloze filosofen bogen zich erover, maar feitelijk kom je er nooit uit wat een gat eigenlijk is.
Janssen houdt een donut omhoog. Een donut zonder gat is geen donut, betoogt hij. Maar zeggen dat er een gat in een donut zit, is net zoiets als zeggen dat er een plat stuk ruimte op een pizza ligt. En hoe zit het met een Emmenthaler? Zitten daar gaten in of moet je zeggen dat de kaas geperforeerd is? Er zijn gatenfilosofen die voorstellen om gaten als immateriële dingen te behandelen, voorwerpen die van niks gemaakt zijn. Anderen betogen dat een gat niet kan bestaan zonder een ding. Of dat ze helemaal niet bestaan. Met een toneelstukje laten Janssen en Albers zien hoe lastig het is om gaten weg te redeneren.
Als twee perforatiegaatjes elkaar overlappen, is er dan sprake van één gat of van twee gaten? Een interessante vraag die opspeelde bij de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2000, toen de uitslag van Florida beslist werd door middel van ponskaarten. Veel stemmers op Al Gore ponsten een gaatje dat soms naast de naam van Pat Buchanan leek te staan. Voor de zekerheid ponsten ze vervolgens een tweevoudig, dus groter gaatje naast de naam van Gore. De stemmen werden na heftige discussie op hoog niveau ongeldig verklaard, waardoor Bush de verkiezingen won. Beweer nu nog maar eens dat gaten geen rol spelen in het menselijk bestaan.
De beamer tovert uiteenlopende plaatjes op het scherm. We zien ultragrote diamantmijnen, openingen van rioleringen, geheime tunnels. Van gaten aan elkaar hangende kunstobjecten, van Guido Geelen. Het gips waarmee een Engelse kunstenares een huis liet vollopen, voordat ze het huis weer afbrak. Het draagbare gat (met hengsel!) van een Franse kunstenaar. Een schilderij van Lucio Fontana die zijn doeken bewerkte met een stanleymes, zodat ze ‘contact maakten met de ruimte voor en achter het schilderij’. Het kan altijd gekker. Er zijn mensen die een gaatje in hun eigen hoofd boren, omdat dat zou helpen tegen depressie doordat de luchtdruk onder je schedel lager wordt. Janssen wil het publiek meegeven dat ‘lege’ ruimte mede beeldbepalend is voor de beleving. “Jan des Bouvrie verplaatst geen bank, hij verandert de vorm van de ruimte.”
In het blokje stiltemuziek wordt het beroemde werk ‘4’33’’ van John Cage uit 1952 gememoreerd. Vier minuten en 33 seconden stilte, om het publiek ervan bewust te maken dat stilte niet bestaat. Componist Mike Batt kreeg in 2002 een proces aan zijn broek van de erven Cage, toen hij achter zijn werkje ‘A Minute’s Silence’ behalve zijn eigen naam – voor de grap – ook die van Cage zette. Ondanks Batts verweer dat zijn nummer in een andere toonsoort was geschreven en een veel complexere structuur had, moest hij enkele tonnen royalty’s afstaan. Stilte is een serieuze zaak. Voordat de bezoekers het gat van de deur opzoeken, sluit Albers de lezing passend af met enkele fragmenten van stiltenummers.

www.easyalohas.com