Zes vragen over het demonstratierecht (op de TU Delft)

1. Moeten actievoerders op de campus zich houden aan de richtlijnen van de TU Delft?

Twee dagen voordat de actievoerders hun tentenkamp opzetten op de Delftse campus, bracht de TU een demonstratierichtlijn uit. De basis ervoor was al gelegd door de gezamenlijke universiteiten in de UNL-richtlijn van een paar dagen eerder. Hoewel zo’n richtlijn duidelijkheid kan verschaffen voor beide partijen, is de inhoud ervan niet heilig, zegt Kuijers. “Als wat erin staat niet in lijn is met het demonstratierecht, zal een rechter de richtlijn buiten beschouwing laten.”

Het uitgangspunt van het internationale demonstratierecht is dat protesten altijd toegestaan zijn, mits vreedzaam. Aanzetten tot haat, discriminatie of geweld mag niet. Kuijers: “Er zijn maar een paar goede redenen, ook wel legitieme belangen, om een demonstratie in te perken.”

Het is dus ook niet aan medewerkers van de TU Delft, zoals in de richtlijn bijvoorbeeld staat over versterkt geluid, om te bepalen wat wel en niet toegestaan is. Kuijers: “Enkel het feit dat hard geluid hindert, is niet voldoende reden tot ingrijpen.” Meer over overlast bij vraag 3.

2. Mag de universiteit verlangen dat een demonstratie wordt aangemeld?

   

In het demonstratierecht is niets opgenomen over een meldingsplicht. Maar volgens de Nederlandse wet mogen gemeenten dat wel vragen van demonstranten. Dus zeggen bijna alle gemeenten dat je een demonstratie van tevoren moet melden. Maar, zegt Kuijers, enkel niet voldoen aan de meldingsplicht mag geen reden zijn voor een verbod.

Over universiteiten rept de wet niet, maar volgens Kuijers kun je bovenstaande één op één doortrekken naar universiteiten. “Het is netjes om het te melden, zeker als de universiteit dat zelf in een richtlijn zet. Dan kan de universiteit maatregelen nemen voor een veilig verloop. Het kan ook goodwill creëren en ervoor zorgen dat de partijen met elkaar blijven praten.”

Amnesty ziet vaak dat demonstranten hun protest niet aanmelden uit angst voor allerlei beperkingen, vertelt Kuijers. “Terwijl beperken alleen mag onder heel strikte voorwaarden. De universiteit heeft de plicht om ruimte te creëren voor jouw protest.”

3. Mag een demonstratie overlast veroorzaken?

Kuijers: “Zonder overlast is het geen goed protest, want dan krijg je van niemand aandacht.” Het kan dus zijn dat een demonstratie luid is of dat je ergens niet meer langs kunt. Misschien worden er zelfs colleges afgelast of kun je een tijd niet stil studeren in de universiteitsbibliotheek. Anders dan de TU Delft schrijft in de richtlijn, is blokkeren toegestaan.

Maar dat betekent niet dat alle overlast maar moet kunnen. Op de vraag waar de grens ligt, heeft Kuijers geen pasklaar antwoord. Het hangt volgens haar volledig af van de omstandigheden. Twee uitgevallen colleges is een ander verhaal dan wanneer alle colleges op de TU Delft wekenlang niet door kunnen gaan.

‘Je kunt niet op voorhand zeggen: blokkeren mag nooit, of een gebouw bezetten mag nooit’

Als het doorgaan van kerntaken als onderwijs en onderzoek erg belemmerd wordt, is ingrijpen legitiemer dan wanneer het gaat om één bezette collegezaal en de colleges naar andere ruimtes kunnen worden verplaatst. Een rechter zal alles tegen elkaar afwegen om te bepalen of ingrijpen proportioneel was.

4. Wanneer en op welke manier mag er worden ingegrepen?

Ingrijpen mag alleen als dat noodzakelijk en proportioneel is, herhaalt Kuijers meerdere keren tijdens het interview. Het mag alleen als het echt niet anders kan worden opgelost en moet in verhouding staan tot de mate waarin de demonstratie legitieme belangen, zoals veiligheid, schaadt.

Kuijers heeft met verbazing gekeken naar de escalaties op sommige universiteiten. De politie lijkt zich onvoldoende bewust van het escalerend effect van een ME’er in volledig tenue, zegt ze. “Ik begrijp dat het gespannen situaties zijn. Tegelijkertijd zie ik zo’n linie ME’ers tegenover een gefrustreerde groep demonstranten staan. Dat werkt dus niet de-escalerend.”

Daar valt een wereld te winnen, aldus Kuijers. “Daarom benadruk ik het belang van dialoog zo. Ga eerst met elkaar praten voor je reageert met repressie.” Dat geldt andersom ook voor de actievoerders: “Ga het gesprek niet uit de weg. Je hoeft je tactieken niet te delen, maar je kunt wel laten zien dat je er bijvoorbeeld over hebt nagedacht wat te doen als de hulpdiensten moeten komen.”

5. Wat is binnen het demonstratierecht het verschil tussen een gewone demonstratie, een tentenkamp en een bezetting?

Ook tentenkampen en bezettingen van bijvoorbeeld gebouwen en wegen worden beschermd door het demonstratierecht, zegt Kuijers. “Je kunt niet op voorhand zeggen: blokkeren mag nooit, of een gebouw bezetten mag nooit. Elke demonstratie wordt beoordeeld op basis van de geldende omstandigheden.” De vorm van het protest bepaalt dus niet of de demonstratie onder de bescherming van het demonstratierecht valt. De kernvraag daarvoor is: is de demonstratie vreedzaam?

Toen End Fossil dit najaar in een hal van de faculteit Werktuigbouwkunde (ME) neerstreek voor een bezetting moesten zij het gebouw op de eerste avond al verlaten omdat het gebouw om 20:00 uur sloot. De demonstranten gingen vreedzaam weg, nadat de politie had aangekondigd mensen aan te zullen houden als ze niet zouden meewerken.

Een sluiting enkel en alleen vanwege de sluitingstijd, is waarschijnlijk niet rechtmatig, denkt Kuijers. Maar er spelen in zo’n geval meer factoren mee. “Je moet ook bedenken: wat betekent het als het gebouw open moet blijven? Hoeveel beveiligers heb je nodig? Hoeveel tijd hebben de demonstranten al gehad om hun punt te maken?” Al die factoren wegen mee, zegt ze. “Het is altijd afhankelijk van de omstandigheden. Wat het belangrijkste is, is dat vreedzaam protest altijd de ruimte moet krijgen en niet op voorhand wordt ingeperkt.”

6. Mogen demonstranten anoniem zijn?

Aan Delta geven actievoerders in het tentenkamp een schuilnaam op. Sommigen bedekken hun gezicht. Volgens de Nederlandse wet is het verboden om dat te doen in overheids-, zorg- en onderwijsgebouwen. In de richtlijnen van UNL en de TU Delft staat dat het ook op het campusterrein niet toegestaan is. De UNL schrijft daarnaast dat deelnemers zich ‘te allen tijde’ moeten kunnen identificeren met een collegekaart of identiteitsbewijs.

Kuijers legt uit dat het internationale demonstratierecht – hoger in de hiërarchie dan de Nederlandse wet – voorschrijft dat je anoniem moet kunnen deelnemen aan een protest. Het is heel goed denkbaar dat studenten liever anoniem blijven, vindt Kuijers, nu op sommige universiteiten straffen zijn opgelegd aan actievoerders.