Wetenschappers tikken Tweede Kamer op de vingers

De brief is geschreven door microbioloog Marc Bonten en viroloog Marion Koopmans en staat in de Volkskrant. De lijst met ondertekenaars is te vinden op de websites van de universitair medische centra. Van de ondertekenaars zijn er dertien verbonden aan de TU Delft.

Directe aanleiding is een bijdrage van Forum voor Democratie aan een debat in de Tweede Kamer over bemoeienis van het ministerie met OMT-adviezen. Kamerlid Gideon van Meijeren beschuldigde Outbreak Management Team (OMT)-voorzitter Jaap van Dissel van leugens en corruptie en drong aan op zijn ontslag.

Overtreffende trap
“Helaas was dit geen incident, maar een zoveelste overtreffende trap in belediging van wetenschappers door een bepaald deel van het parlement”, aldus de brief, die waarschuwt dat zulke beschuldigingen het vertrouwen in de wetenschap ondermijnen en de veiligheid van wetenschappers in gevaar brengen. Bovendien hebben zulke verdachtmakingen ervoor gezorgd dat sommige mensen om verkeerde redenen vaccins weigerden, waardoor een deel van hen aan corona is overleden.

Van Meijeren kreeg overigens weerwoord van VVD, CDA, D66, Omtzigt, SP en Denk. “Alsof de man smeergeld zou hebben aangenomen van het ministerie of zo”, zei Denk-Kamerlid Tunahan Kuzu. “Dit soort onzin werp ik echt verre van mij.”

Stelling nemen
Ook plaatsvervangend Kamervoorzitter Martin Bosma (PVV) probeerde Van Meijeren in te tomen: “U gebruikt steeds heel nare, harde woorden die totaal onnodig zijn, en dan ook nog eens tegen iemand die zich hier niet kan verweren. Ik vind het heel kwalijk.” Uiteindelijk schorste hij de vergadering.

Bonten en Koopmans vinden dat de Kamerleden en de media “nog krachtiger” stelling moeten nemen. “Sta niet toe dat de parlementaire immuniteit misbruikt wordt om ongefundeerde beschuldigingen en verdachtmakingen te uiten.”

‘Leer onderscheid maken tussen verzinsels en wetenschappelijk onderbouwde beweringen’

Een van de Delftse ondertekenaars is Lieven Vandersypen, hoogleraar quantumtechnologie . Vorig jaar won hij een van de Spinozapremies. Een deel van de premie (van 2,5 miljoen euro) wil hij gebruiken om wat hij noemt ‘de ondermijning van de democratie’ tegen te gaan. “Ik wil dat meer mensen het onderscheid leren maken tussen verzinsels en wetenschappelijk onderbouwde beweringen”, vertelde hij destijds aan Delta.

“Ik heb die brief (in de Volkskrant) met volle overtuiging getekend”, laat hij weten. “Ik ben erg bezorgd over het feit dat behoorlijk wat mensen onderbouwde wetenschappelijke bevindingen niet kunnen onderscheiden van nepwetenschap of zelfs complete verzinsels. Als je zelfs daar al discussie over hebt, wordt het heel moeilijk om de grote uitdagingen van vandaag aan te pakken als maatschappij. Denk aan klimaat, veiligheid en gezondheid.Vanwege die bezorgdheid heb ik toen ik de Spinozaprijs won aangekondigd dat ik een deel van mijn prijzengeld hieraan wil besteden.”

Vandersypen wil onder meer kijken of het mogelijk is om lesmateriaal te ontwikkelen voor het pabo-onderwijs zodat leerkrachten goed uitgerust worden om met deze problematiek om te gaan en kinderen kunnen voorbereiden.

Rol voor onderwijs
Er ligt een grote rol weggelegd voor onderwijs, meent ook hoogleraar waterhuishouding Nick van de Giesen. “Uiteraard zitten we zelf altijd op de rand van het weten dus lijkt het alsof wetenschappers het vaak niet met elkaar eens zijn, maar de grondprincipes staan als een huis. Het curriculum van de middelbare school zou hier aandacht aan moeten geven als onderdeel van het ‘burger worden’.”

“We moeten blijven wijzen naar het enorme succes van de wetenschappelijke methode. Tweehonderd jaar geleden (de grootmoeder van je grootmoeder) was de levensverwachting in Nederland veertig jaar. We voeden nu acht maal zoveel mensen als toen. Dat zou allemaal onmogelijk zijn (geweest) zonder wetenschap.”

Ook hoogleraar vloeistofmechanica Wim Uijttewaal ondertekende de brief. “Discussies worden vaker op de persoon gespeeld doordat boodschappers zichtbaarder zijn als individu. Misschien is dit een keerzijde van de verbeterde communicatie vanuit de wetenschap. Het verontrustende ligt erin dat beslissingen op een gegeven moment los komen te staan van de objectiveerbare werkelijkheid en dat boodschappers zich te terughoudend dreigen op te stellen.”

‘Wees eerlijk over belangenverstrengeling’

Wat kun je als wetenschapper doen? Om te beginnen moet je volstrekt transparant zijn over hoe onderzoeksresultaten zijn verkregen en welke mogelijke belangenverstrengelingen er in het spel zijn. “Wat het eerste betreft, is de wetenschappelijke methode (behoudens enkele uitzonderingen) robuust en zelfcorrigerend. Het tweede aspect, dat van belangenverstrengeling, vraagt extra aandacht.”

Wetenschappers hebben soms commerciële belangen, bijvoorbeeld in start-ups die voortkomen uit onderzoek. Daar moeten onderzoekers helder over zijn, vindt de hoogleraar. “Als verdediging tegen verdachtmakingen is transparantie en objectiveerbaarheid mijns inziens het beste wapen.”

En de media? Die zouden volgens hem beter moeten afwegen welke ‘experts’ ze tegenover elkaar plaatsen bij maatschappelijke discussies die aan wetenschap raken. “Organiseer geen discussie tussen een astrofysicus en een aanhanger van de ‘platte aarde’ beweging.”

Hoogleraar waterbouwkunde en briefondertekenaar Matthijs Kok onderschrijft die stelling. “Ik merk dat een gebalanceerde duiding voor veel journalisten niet interessant is. Maar ik wil zeker de bal niet doorspelen naar anderen, de wetenschappers moeten in de spiegel kijken, en altijd aangeven wat de inhoudelijke onderbouwing van een standpunt is, zodat deze open staat voor debat.”

HOP, BB /Nieuwsredactie Delta