Wat is een universiteit?

Of de titels ‘universiteit’ en ‘university’ niet voorbehouden konden worden aan ‘echte’ universiteiten. Dat vroeg de Tweede Kamer vorige zomer aan minister Plasterk, toen bleek dat een Bredaas opleidingsinstituut zich op haar website als ‘universiteit’ profileerde.

In een schriftelijke reactie was minister Plasterk niet mild voor het ‘misleidende’ Via Vinci, maar veel kon hij er niet aan doen: de termen ‘universiteit’ en ‘university’ zijn niet wettelijk beschermd. En dus mag iedere organisatie, erkend als universiteit of niet, zich zo noemen.

De Kamer nam er geen genoegen mee en dwong een onderzoek af naar de mogelijkheid de namen ‘universiteit’ en ‘university’ te reserveren voor erkende universiteiten, de veertien van VSNU en de aangewezen universiteiten dus.

Wat is het verschil? De veertien universiteiten die door de VSNU vertegenwoordigd worden – de drie bijzondere en tien bekostigde universiteiten, en de Openbare Universiteit – ontvangen allemaal overheidsbekostiging. Omdat ze door het Rijk gefinancierd worden, moeten ze aan veel regels voldoen. Zo mogen ze doorgaans niet meer dan het relatief lage, wettelijke collegegeld vragen.

‘Aangewezen’ universiteiten zijn instellingen die door de minister erkend zijn als universiteit op basis van de kwaliteit van hun onderwijs en onderzoek. Net als bekostigde universiteiten hebben ze het promotierecht en mogen hun studenten studiefinanciering aanvragen. Veel regels voor bekostigde instellingen gelden voor aangewezen universiteiten echter niet. Zo hoeven ze niet te bewijzen dat er een maatschappelijke behoefte is aan hun opleidingen. En omdat ze in principe niet bekostigd worden, mogen ze zoveel collegegeld vragen als ze willen.

In principe, want er zijn veel uitzonderingen. Hoewel de acht aangewezen universiteiten niet onder de noemer ‘bekostigde’ instellingen vallen, krijgen de meeste toch geld van het Rijk. De aangewezen universiteiten met een levensbeschouwelijke grondslag, zoals de Protestantse Theologische Universiteit of de Universiteit voor Humanistiek, zijn gesubsidieerd, en heffen dus het lage collegegeld. Ook voor de transnationale Universiteit Limburg geldt er een speciale regeling. Alleen de TiasNimbas universiteit en de businessschool Nyenrode krijgen helemaal niets.

En het wordt nog ingewikkelder. In de nieuwe WHW komt de term ‘aangewezen universiteit’ te vervallen. Vanaf dan gelden dezelfde regels voor de levensbeschouwelijke universiteiten als voor de bekostigde universiteiten. Particuliere aangewezen universiteiten, zoals Nyenrode, worden ‘rechtspersonen voor het hoger onderwijs’. Een speciale regeling zorgt ervoor dat ze wettelijk toch ‘universiteit’ blijven, en dus hun promotierecht behouden.

Zowel de bekostigde als de op dit moment ‘aangewezen’ universiteiten bieden opleidingen aan die door de NVAO zijn geaccrediteerd en mogen zich dus met recht universiteit noemen, vindt de Kamer. Het probleem zit hem in de talloze kleine, particuliere instellingen die de namen ‘universiteit’ of ‘university’ voeren maar niet als zodanig door de minister erkend zijn – en geen geaccrediteerde opleidingen aanbieden, zoals de Via Vinci University in Breda of de Arabische La Haye Global University in Den Haag.

Dat soort instellingen zal Plasterk willen aanpakken, want ze zetten studenten, studiekiezers en werkgevers flink op het verkeerde been. Maar wat doet hij met de hogescholen, die geaccrediteerde opleidingen bieden op hbo-niveau en zich – verwijzend naar de Engelse term voor hogescholen, ‘universities of applied sciences’ – ook ‘university’ noemen? Weten buitenlandse masterstudenten wel dat ze aan zo’n ‘university’ niet kunnen promoveren of er een academische mastertitel kunnen behalen? En dan zijn er nog hogescholen met één of meer wetenschappelijke bacheloropleidingen, zoals de NHTV in Breda. Mogen zij zich straks wel als universiteit profileren?

Genoeg vragen voor Plasterk, die treuzelt met het rapport. Hij had de Kamer voor de kerst een antwoord beloofd. Waarschijnlijk wordt het februari.

Een eerlijker verdeling van het overheidsgeld over de verschillende faculteiten. Dat zou meer dan de helft van acht miljoen euro overbodig maken, het bedrag dat de decaan nu wil ombuigen. Dat vermoedt de onderdeelcommissie van de or.
Decaan Louis de Quelerij wil onder meer laboratoria halveren en leerstoelen schrappen tenzij het bedrijfsleven die leerstoelen sponsort. Dat is volgens hem nodig om de faculteit weer financieel gezond te maken.
De odc wijst er echter op dat civiel minder geld van de TU krijgt voor onderzoek en laboratoria dan andere faculteiten. Bovendien gaan de algemene kosten (overhead) van de universiteit af van het geld voor onderwijs en onderzoek.
Tijdens een presentatie van de plannen meende een medewerker te weten dat er zeventig fte’s moeten verdwijnen. Hij zei dat de verbouwing van de entree van het pand daarom ‘moeilijk te verkopen’ is. De odc vindt dat de operatie zonder gedwongen ontslagen moet gebeuren en dat er minstens vier jaar voor moet worden uitgetrokken. Zo kan er meer natuurlijk verloop plaatsvinden.
Medewerker Jan van de Graaff zei tijdens de bijeenkomst dat het al lang bekend was dat het slecht ging met de faculteit. “Er is de afgelopen periode gelummeld.” Een ander voegde daar aan toe: “De hond blaft, de caravan trekt verder: op naar de volgende crisis.”
De Quelerij benadrukte dat medewerkers commerciëler moeten werken. Een medewerker zei dat hij al contractonderzoek doet, maar nog nooit een financieel overzicht had gekregen dat klopte. “Hoe zeker is het dat we zo veel miljoenen tekort hebben?”
De decaan herkende de kritiek: “Maar als mensen niet tijdschrijven, kun je geen relevante cijfers presenteren. We praten wel over deze orde van grootte.” De or wil de financiën laten onderzoeken door de gepensioneerde or-leden Kees Daleboudt en Daan Hoogwater.
Sommigen vonden dat de plannen medewerkers ontmoedigden. “Als je werkt in een lab dat gehalveerd wordt, is dat geen prikkel om excellent te zijn. Ik kan ook gaan werken in Stanford.”